Morgunblaðið - 14.06.1998, Qupperneq 8

8 B SUNNUDAGUR 14. JÚNÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
/
Kristinn Jóhannesson er ekki aðeins lektor heldur einnig stjórnandi Islenska kórsins í
--—- y-----------------------------------—-
Gautaborg sem er nú að leggja upp í tónleikaferð um Island. Kristín Bjarnadóttir ræddi
KRISTINN Jóhannesson á heimaslóðum í Svíþjóð.
Morgunblaðið/Kristín Bjarnadóttur
„Hísingsbóndi“
með sumarbústað
í Ljóðhúsum
BLANDAÐUR
íslenskur kór
hefur oft sett
svip á samkom-
ur í Gautaborg
undanfarin ár
við ýmis tæki-
færi og í sam-
vinnu við frændur vora í Svíaríki.
Lagaval: Allt frá tilbrigðum við
gamlan húsgang úr Svarfaðardal til
Finnlandíu Sibelíusar. Frá lögum
eftir Bellmann og Evert Taube til
íslenskra tónsmíða. Oft stendur
fínnsk-íslenska nafnið Tuula Jó-
hannesson fyrir raddsetningu en
eiginmaður hennar, Kristinn Jó-
hannesson, sér um allt aðra hand-
fími og á vortónleikum í maí sem
leið tók hann eitt lagið eigin radd-
bandartökum augnablik. Að kórinn
var að leggja upp í íslandsferð gaf
tilefni til að ónáða hinn söngglaða
Svarfdæling á vinnustað sínum við
háskólann í Gautaborg þar sem
hann hefur starfað sem lektor í ís-
lensku máli og bókmenntum allt frá
árinu 1972.
Oft hafa augu þessi...
Skrifstofudyrnar eru opnar út á
gang og úti undir vorsólarglugga
situr hann við skrifborðið og rýnir í
grein, með bakið í vegg sem ekki
sér í fyrir bókum. Hann spyr frétta
til að bjóða mig velkomna meðan
hann lýkur við ritrýnina. Ertu bú-
inn að snúa þér við? spyr ég þegar
hann lítur upp fyrir alvöru.
„Nei. En ég er kannski fluttur.
Eg var á hinum ganginum þegar ég
var forstöðumaður fyrir norrænu-
deildinni."
Hvers vegna valdirðu samastað í
Gautaborg, íslendingur með hálf-
fínnska fjölskyldu og vel það?
„Það er ósköp einfalt mál, þetta
er á miðri leið milli íslands og Finn-
lands. Hér er hvorugt okkar hjón-
anna að gefa eftir. Eg var eitt ár í
Finnlandi, fór þangað strax að
loknu háskólanámi heima en ætlaði
mér alltaf til Svíþjóðar því loka-
verkefnið mitt var um Gustaf Fröd-
ing og þýðingar Magnúsar Asgeirs-
sonar. Mig langaði að vera smátíma
í Svíþjóð. Ég tók við stöðu sem
Njörður P. Njarðvík hafði áður...
Svo festist ég hér ... þetta er ágætt,
svona mitt á milli."
A sú festing kannski einhverjar
sagnalegar rætur?
„Nei, þá gæti ég alveg eins verið í
Lundi, ég held að Egill Skalla-
grímsson hafi farið þangað.“
Þegar ég bið Kristin að gefa mér
lögg úr þeim brunni Islendinga- eða
fomsagna sem tengjast vestur-
strönd Svíþjóðar, tekur hann fljót-
lega að þylja úr Austurfararvísum
Sighvats Þórðarsonar og segir orðið
„íslensk" koma þar fyrst fyrir í rit-
uðu máli. „Oft hafa augu þessi ís-
lensk kona vísað brattan stíg að
baugi...“
„Islendingar voru hér á ferli fram
og aftur. Þjóðbraut sögualdar lá hér
fyrir utan ströndina. Þjóðvegirnir
voru vatnaleiðir og það var siglt hér
framhjá og líka upp ána til Kon-
ungahellu og upp í Ljóðhús [Löd-
löse] þar sem víkingasafnið sænska
er núna. Þar fundust víkingaskip í
leðjunni í ánni. Þau eru tvö. Það má
ekki grafa þau upp nema hægt sé að
verja þau strax, og ríkið á enga pen-
inga til þess. Þau liggja þar sem þau
hafa legið í þúsund ár. Sighvatur
stallari Ólafs helga hefur sennilega
farið þessa leið þegar Ólafur sendi
hann til Skara. Kanntu ekki þá
sögu?“ Umsvifalaust er ég hrifin í
sendiferð með stamandi kvenna-
gullinu Sighvati, sem helst svarar
og segir frá í bundnu máli. Þá
streyma Austurfararvísur úr munni
lektors, sem skiptir snöggt um hlut-
verk. Næst kemur kennarinn með
þýðingu á nútímamál: „Þessi ís-
lensku augu hafa vísað mér yfir
langan og erfiðan veg, að auk fram
til þín..."
Kristinn og Tuula búa ásamt son-
um tveim á Hísing. Stolt sitt vegna
staðsetningar heimilisins rekur
hann til Magnúsarsögu Erlingsson-
ar í Heimskringlu. „Þar segir: Göng-
um ekki upp að berjast við Hísings-
bændur, þeir eru illir heimsóknar.
Svo ég segi íslendingum oft þá
sögu og að ég sé heldur ógestrisinn
og illur viðureignar, fyrir því séu
fordæmi,“ segir Hísingsbóndinn og
hlær án bakfalla.
„Það er margt sögulegt hér á
vesturströndinni sem er ekki ann-
ars staðar. Rétt vestan við Kon-
ungahellu, þar var Jón Loftsson
fósturfaðir Snorra Sturlusonar barn
að aldri þegar Vindar, fólk neðan af
þýsku ströndinni, gerðu árás á Kon-
ungahellu og brenndu hana. Snorri
segir frá þessu í Heimskringlu svo
það má hugsa sér að Jón Loftsson
hafi sagt fóstursyni sínum þá sögu.
Ýmislegt má finna hér. A Brenneyj-
um hér úti við árósinn var kaup-
staður og mikill markaður. Þar var
þrælasalan þar sem Höskuldur
keypti Melkorku. Hún flæktist
þannig frá írlandi, var seld í Svíþjóð
og fluttist til íslands. A Islandi eni
Gvendarbrunnar vegna þess að
Gvendur góði vígði alla læki sem
hann komst að. Hér og víðar á
Norðurlöndum má finna svipaða
læki, nema þá er það Ólafur helgi
sem hefur verið á ferðalagi. Nú
keypti ég sumarbústað síðastliðið
haust, beint á móti Ljóðhúsum til að
vera svolítið þjóðlegur. Og einn
Ólafsbrunnurinn fylgdi með, stend-
ur rétt fyrir neðan.“
Sport að læra íslensku
„Jú, hvers vegna er fólk að læra
íslensku? Þeir sem eni í málfræði,
Svíar, Norðmenn og Danir sem eru
að læra sitt eigið mál, þurfa að fara
aftur í málsöguna, rétt eins og við
þurftum að gera i menntaskóla og
gagnfræðaskóla, læra um hljóðvörp
og klofningu og annað óhugnanlegt
sem gerðist í málinu. Hversvegna
við höfum nú u í maður en Snorri
Sturluson skrifaði maðr. Þegar Sví-
ar þurfa að læra breytingar frá
fornmáli til nútimamáls kemur ís-
lenskan þar inní, hún sýnir best
þetta gamla mál.“ Auk málfræðing-
anna nefnir Kristinn þá Svía sem fá
áhuga á málinu vegna kunnings-
skapar og vináttu við íslendinga.
Vináttu sem stundum er orðin sam-
búð eða hjónaband. Þriðji hópurinn
kemur vegna hestanna.
„Það eru þúsundir íslenskra
hesta í Sviþjóð, hesteigendafélög út
um alltj og mikil menning í kiingum
þetta. Ýmsir hafa lært íslensku útaf
því. Fólk lærir ekki arabísku þó það
eigi arabískan hest, en sé hesturinn
íslenskur þá þarf að læra íslensku.
Þetta er makalaus fjandi. En ég gef
ekkert eftir, er þekktur fyrir að
vera harður kennari. Helmingurinn
af öllu þessu fólki hverfur úr tíma
þegar ég er búinn að beygja „svart-
ur köttur" í öllum föllum eintölu.
Fyrir bragðið er það líka orðið
sport að læra íslensku, nú kemur
fólk frá tækniháskólanum Chalmers
bara af því það vill læra eitthvað
„háftigt" eins og krakkarnir segja.“
Söngnr í Svarfaðardal og hjá
Einari Kristjánssyni
Kristinn sleit bamsskónum í
þrem Garðshornum í Svarfaðardal,
seinast í Tjamargarðshorni, sem nú
heitir Laugarhlíð, næsti bær við
Tjöm. „í Ytra-Garðshomi bjó föður-
afi minn, Haraldur Stefánsson, og
pabbi hóf búskap í sambýli við hann.
I Syðra-Garðshomi bjó ömmusystir
mín, Anna Jóhannsdóttir, sem var
fóstra mömmu. Það var mikill sam-
gangur þar á milli og söngfólk á báð-
um bæjunum. Ég man enga veislu
án söngs og yfirleitt var sungið í
röddum. Frændur mínir Daníels-
synir úr Syðra-Garðshorni era mikl-
ir söngmenn og það var Anna amma
eins og ég kallaði ömmusystui- mína,
sem söng Sigríður Þórdís Björg.
Þaðan hef ég þetta lag sem hvergi
var til skráð en Tuula hefur raddsett
fyrir kórinn.“
Það er sagt þú hafir byrjað að æfa
söng á dráttarvél í Garðshorni. Var
þá skipt um gír jafnoft og hljóm?
„Það kann að vera. Ég var senni-
lega á fjórða ári þegar pabbi keypti
dráttarvél, þá fyrstu í Svarfaðardal.
Farmall A, ákaflega skemmtileg
dráttarvél, rauð að lit, og ég sat í
fangi hans á vélinni til að byrja
með ... sennilega hef ég byrjað jafn-
snemma að syngja og keyra drátt-
arvél og eins má vera að aksturslag
mitt og spngurinn beri keim hvort
af öðra. Ég var alltaf syngjandi og
þurfti að gnæfa yfir hávaðann í
dráttarvélinni. En þegar ég kom til
Reykjavíkur fór ég upp í Tónlistar-
skóla. Fór í próf. Ég vissi ekki hvað
ég átti að gera, kem þarna inn og er
spurður hvað ég ætli að syngja. Ég
hef ekki hugmynd um það og þá rís
Einar Kristjánsson upp og segir:
„Ég skal bara fara með þennan
mann fram og svo skulum við at-
huga hvað hann getur gert.“ Ég fer
með Einari inn í lítið herbergi, hann
sest við flygil og lætur mig syngja
nokkur lög. Og mér er minnisstætt
hvað Einar sagði eftir þetta: „Þú
kannt náttúrlega ekkert að syngja,
en við skulum nú laga það.“ Svo
lærði ég hjá honum í nokkur ár.“
Komstu ekki við á Dalvík?
„Fermingarvorið mitt hætti
pabbi að búa og við fluttum til Dal-
víkur. Ég fór í Menntaskólann á
Akureyri og vann fyrir mér á sumr-
in í byggingarvinnu, sem smiður
heima á Dalvík. Og stöku sinnum
þegar var síldveiði fór maður niður
á plan og vann á nóttunni. Við
skólastrákarnir unnum stundum
þrjá sólahringa samfleytt og ég man
að þegar við vorum að byggja kirkj-
una, vorum að vinna við álþakið í
sólskininu syfjaðir mjög, þá fundum
við það ráð best að hver tjóðraði sig
með spotta til að velta ekki onaf
þakinu þó við dottuðum. En þetta
eru uppvaxtarárin: Á dráttarvélinni
fram að fermingu og svo í bygging-
arvinnu á Dalvík."
Úr moldarkögglunum
komu taflmenn
Og síðan í söng- og háskólanám?
„Ég ætlaði fyrst að verða forn-
leifafræðingur vegna þess að Krist-
ján Eldjárn var þarna frá næsta bæ.
Ég vildi ekki verða flugmaður epa
skipstjóri. Fornleifafræðingur. ís-
lendingasögurnar voru það fyrsta
sem ég las og ég kunni þær nokk-
urnveginn utanbókar á tímabili, lék
allar hetjurnar. Einhverju sinni
kom Kristján og fór að grafa upp
dys þarna í Svarfaðardal. Það var
óvenjulegt því Svarfdæla er ekki
sérstaklega sönn saga, svo hann var
ekkert að gi-afa hingað og þangað.
En dysin var rétt hjá Ytra-Garðs-
horni. Og ég fór niður að Tjörn í há-
deginu til að biðja um að fá að grafa
með honum. Þá situr hann uppi í
risi hjá pabba sínum og mömmu og
er að borða fisk. Ég sé hann fyrir
mér, borða fisk. Ætli ég hafí ekki
verið 10 ára, frekar uppburðalítill,
hefði aldrei þorað að fara og tala við
fornleifafræðinginn hefði pabbi ekki
sagt mér að fara og segja honum að
mig langaði með. Þeir voru ferm-
ingarbræður. Ég styn því nú upp
hvort ég megi fara með að grafa.
„Jú jú,“ segir hann. „Komdu bara
með mér.“ Svo seilist hann - hann er
að borða fiskinn - seilist svona með
fingrunum oni bijóstvasann á stakkn-
um og dregur upp einhveija moldar-
köggla og segir: „Mamma, viltu þvo
þetta fyrir mig.“ Og Sigrún mamma
hans tekur að skola moldarkögglana
og þá koma fram taflmenn, hnefatafl-
menn. „Þetta fann ég í morgun," seg-
ir hann. Eftir síðdegið með Kristjáni
var ég sannfærður um að ég ætlaði að
verða fomleifafræðingur. Svo sá ég
bai’a fyrir mér að það var engin fram-
tíð í því, engar stöður á Islandi í fom-
leifafræði. Ég las íslensku, las bók-
menntir, málfræði og sögu. Ég hafði
mestan áhuga á bókmenntum, það
var mitt aðalfag og svo sagnfræðin.
Málfræðinni hef ég alltaf verið lakast-
ur í enda varð ég kennari í málfræði
að lokum.“
t
!:
t.
í
I
t
í
I
1
1
í
í
\
!
!