Morgunblaðið - 14.06.1998, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 14. JÚNÍ 1998 B 11
VEIGA í Syðri-Neslöndum ’í Mývatnssveit,
fullu nafni Sigurveig Sigtryggsdóttir,
bregður lykkju á prjón þótt sjónin sé tekin
að daprast. Hún prjónar úr dökku þegar
bjart er og ljósu í rökkrinu. Þannig sér hún
frekar ef missist niður lykkja. Ekki má
vérða lykkjufall. Hárfínt bandið vinnur
Veiga úr ull af eigin kindum og annarra.
Sjálf á hún fímm kindur og enga mislita, allar hvít-
ar. Hér er aðeins prjónað í sauðalitunum.
„Það tekur langan tíma að koma ullinni í vett-
ling,“ segir Veiga og sýnir blaðamönnum hand-
brögðin. Hún tekur mórauðan lagð úr poka og tek-
ur ofan af - sldlur togið frá þelinu. Togið setur hún
í poka fyrir konu í Reykjavík sem er að komast á
aldur, eins og Veiga orðar það, og ætlar sú að vefa
úr toginu.
„Eg hef ekki hugmynd um hvað kambamir eru
gamlir," segir Veiga og kembir þelið. „En ég man
þegar mamma fékk rokkinn, það var pabbi Þráins
Karlssonar leikara sem smíðaði hann.“ Veiga sest
við rokkinn og teygir lopann meðan rokkhjólið
snýst í háttbundinni hrynjandi og bandið vinst upp
á snælduna.
„Það þarf lag til að bandið verði jafnt, annars
vilja koma hnökrar og bláþræðir," segir Veiga og
færir til á snældunni. Bandið tvinnar hún á hala-
snældu sem merkt er 18. júní 1859. Pabbi Veigu
keypti halasnælduna, líklega af einhverjum sem
var að flytja til Ameríku. Það fóru svo margir vest-
ur um haf á þeim árum og seldu allt sem þeir áttu.
Veiga snýr snældunni á lærinu, heldur í bandið og
lætur snælduna dansa á gólfinu. Þegar búið er að
tvinna er bandið vafið upp á snælduhalann. Veiga
segir að balinn megi ekki vera of stuttur, þá sé
verra að snúa snældunni.
Inni í geymslu er hesputré og króna. Veiga
hespar bandið áður en hún þvær það. Ullin er ekki
þvegin íyrr en búið er að spinna og tvinna. Þessi
vinnubrögð forfeðranna voru Veigu tamin á fyrstu
áratugum aldarinnar.
„Eg prjónaði áður sjónvarpssokka, en svo var
hætt að kaupa þá,“ segir Veiga. Oðru máli gegnir
með vettlingana. I vetur kom þáttur í Sjónvarpinu
frá Mývatnssveit þar sem m.a. var sagt frá prjóna-
skap Veigu. Síðan hefur hún ekki haft við að prjóna
upp í pantanir. „Mér finnst gaman að dunda við
þetta. Mér leiðist aldrei, hér er f'riður og kyrrð,“
segir Veiga.
Mest heima við
Veiga er fædd í Syðri-Neslöndum 11. desember
1906 og hefur búið þar alla tíð, fyrir utan þrjá vetur.
„Það var alltaf nóg þörf fyrir vinnu heima,“ segir
Veiga. „Helst að maður kæmist að heiman að vetr-
inum.“ Hún fór til Akureyrar veturinn 1925-26 að
læra karlmannafatasaum hjá Elínu Guðmundsdótt-
ur og var dálítið við saumaskap fyrst eftir að hún
kom aftur heim. Næst lá leiðin að Laugum í Reykja-
dal þar sem Veiga var veturna 1928-30.
Veiga hefur að mestu látið langferðir eiga sig.
Einu sinni komst hún austur í Möðrudal og tvisvar
til Reykjavíkur. Fyrst á landbúnaðarsýningu árið
1947 þegar kaupfélagið lagði til bfl og um 50 konur
fóru suður. „Það var skemmtilegt ferðalag - við fór-
um austur á Þingvöll," segir Veiga og rifjar upp
ferðina. Síðast fór hún til Reykjavíkur árið 1955 og
heimsótti þá fólkið sitt sem býr austur í Grímsnesi.
Veiga verður níutíu og tveggja ára í vetur ef hún
lifir. Hún er ern og þokkaleg til heilsu, þótt fætumir
séu að bila, giktin sæki í bakið og sjónin að daprast.
„Meðan ég hafði sjón las ég og las - líklega alltof
mikið. Nú get ég ekki lesið nema með stækkunar-
gleri.“
Margar silungsbröndur
Veiga bjó með foreldrum sínum og síðar Jóni
bróður sínum þar til fyrii- hálfu ellefta ári að hann
dó. Jón var með bát á Mývatni, fékk hann árið 1930
og var með hann í 47 ár. Hann flutti bæði fólk og
vörur yfir vatnið auk þess að veiða silung. Báturinn
er nú á Hofsstöðum þar sem verið er að dytta að
honum svo hann líti betur út. Væntanlega verður
hann á Minjasafni Mývetninga.
„Við stunduðum veiðiskap hér. Ég fór oftast með
Jóni bróður í netin. Pabbi fór með meðan hann gat,“
segir Veiga. Farið var í netin að morgunlagi og
dregið, fiskurinn slægður um leið og komið var heim
og stráð í hann salti. Veiga segist ekki hafa tölu á
bröndunum sem hún hefur slægt um ævina, en þær
séu orðnar margar. Næsta dag var fiskurinn þveg-
inn og settur í reyk.
„Bróðir minn var ákaflega fljótur að riða net,
hann riðaði úr líni,“ segir Veiga. Felligamið var
spunnið úr togi. Stundum vora korktappar notaðir
fyrir soppa, eða flot. Þá var borað gat á flöskutappa
og brennt í gatið svo tappinn rynni til á þvengnum.
Kindaleggir vora notaðh- sem sökkur og þeir
þræddir upp á beinaþininn. Veiga segir að beinaþin-
urinn hafi verið heldur grófari en soppaþinurinn.
Netin vora alltaf tekin upp þegar dregið var og
hengd á vegg til þerris þar til lagt var að kvöldi. Nú
þarf ekki lengur að þurrka girnnetin. Yfir sumarið
máttu þau í Syðri-Neslöndum hafa 13 net í einu en
fimm yfir veturinn. Það vora alltaf höfð net undir
ísnum á veturna.
Rúgbrauð og andaregg
I eldhúsinu er stássleg kokseldavél, sem kom í
Syðri-Neslönd árið 1951. „Það vora óskapleg við-
brigði að fá þessa vél,“ segir Veiga. „Áður þurfti
alltaf að passa eldinn. Það var sama hvað kalt var
úti, það var alltaf hlýtt í eldhúsinu. Ég bakaði oft
rúgbrauð, en hef ekki bakað það síðan ég hætti að
elda í vélinni fyrir tíu áram.“ I brauðið notaði Veiga
mél, vatn, svolítinn sykur, salt og perluger. Deigið
var sett í bauka, þeh- stæn-i vora í ofninum allt að
sólarhring, en það dugði að hafa röndóttu kakó-
baukana yfir nóttina.
Veiga býi- til slátur og leggur í súr. Nú er sýrt í
skyrmysu og í plasttunnu, en áður var sýrt í tré-
tunnu. Þá var sett vatn í tunnuna og svolítið mél í
poka. Af því varð ágætis súr og hinn besti drykkur,
að sögn Veigu.
Kæst egg eru á meðal þjóðarrétta Mývetninga. í
Neslöndum er mikið varpland og andareggin tínd.
„Það þurfti að ganga á þriggja til fjögurra daga
fresti, ef ekki var bleyta," segh' Veiga. Eggin máttu
ekki blotna og þau gátu skemmst í vætunni ef and-
imar sátu ekki á. Þess vegna var aldrei gengið í
rigningu. Aldrei vora skilin eftir færri en fimm egg í
hreiðri. Veiga sagði að endumar sætu ekki stöðugt
á meðan þær voru að verpa. „Sumar andimar
verptu svo mörgum eggjum að þær náðu ekki að
sitja á þeim öllum og þau stropuðu,“ sagði Veiga.
Eggin voru borðuð ný eða bakað úr þeim. Hluti af
eggjunum var geymdur til seinni tíma. Botninn á
íláti hulinn fínni ösku og eggjum raðað þar á. Gott
þótti að nota fína taðösku úr reykhúsunum. Eggin
vora hulin með ösku og askan varð að vera svo þétt
að ekki loftaði um. Að útáliðnu, á þorra eða góu, eða
hvenær sem manni sýndist var farið í eggjakimum-
ar. Þá vora þau orðin gerjuð. Eggin vora tekin úr
öskúnni, þvegin og soðin. Þau gátu sprangið í pott-
inum með svo háum hvelli að mönnum varð bilt við.
Sum eggin eru ákaflega góð en önnur ómöguleg, að
sögn Veigu. „Þeim þykir þetta lostæti sem kunna að
borða egg.“
Nú á dögum halda Mývetningar svonefnt heima-
réttarkvöld á hverjum vetri. Þá eru gerjuð egg á
borðum ásamt grasystingi, signum, hálfreyktum,
fullreyktum og nýjum silungi og mörgu fleira.
Gamlir munir
Flutt var í bæinn sem Veiga býr í árið 1958. A
torfunni er rúst af torfbæ og við hliðina á húsi
Veigu stendur gamli bærinn, sem búið var í frá
1922 til 1958, og þjónar nú hlutverld skemmu. Frá
húsakosti í Syðri-Neslöndum sagði í Lesbók í gær.
í gamla bænum er mikið af gömlum verkfærum.
Utundir vegg er fyrirbæri sem líkist nútíma grilli,
en með sveif á hliðinni. „Þetta er smiðja," segir
Veiga aðspurð um þetta fyrirbæri. Smiðjan var fyllt
af koksi og kveikt í. Sveifin snýr viftu sem kemur í
stað fysibelgs og blæs í glæðurnar. í smiðjunni
voru sviðin svið. Veiga segh’ að það hafi verið orðið
erfitt að útvega koks, en svo fékkst það frá járn-
blendinu á Grandartanga.
Uppi á vegg hanga heimariðin net og háfur sem
Veiga skaut undh- bröndur sem vora lausar í netun-
um. Þama má einnig sjá balbínustól og grindarljá,
sem notaður var á engjum. Veiga geymir þarna
súrmat og svolítið af kæstum eggjum. Mýs höfðu
komist í einn eggjapottinn og gert sér gott af eggj-
um sem stóðu upp úr öskunni.
Úti við glugga er mildlfenglegur ísbroddur, sem
notaður var til að brjóta göt á ísinn. „Stundum var
ísinn svona þykkur," sagði Veiga og benti á miðjan
ísbroddinn.
Lagt í púkk
Það er gestkvæmt hjá Veigu, eins og gestabókin
í Syðri-Neslöndum ber vitni um. Yfir veturinn
koma sveitungarnir og spila púkk. „Við spilum
venjulega einu sinni í mánuði, en það hefur verið
strjálar í vetur, því ég hef verið svo léleg til heils-
unnar. Ætli við hittumst ekki aftur um sumai-málin,
áður en annir byrja hjá venjulegu fólki," sagði
Veiga, þegar við heimsóttum hana í vetrarlok.
Spilað er upp á sveskjusteina á sérstöku borði og
geta átta setið að spilinu í einu. í gamla daga var
venjulega soðin sveskjusulta fyrir jarðarfarir.
Steinarnir vora þvegnir og þeim safnað saman.
Þegar spilað er fær hver poka með 100 sveskju-
steinum í byi’jun. Veiga segir að sumir tapi öllu og
þurfi að fara í bankann.
Aldurinn er farinn að segja til sín, en Veiga ætlar
að reyna að vera svolítið lengur í Syðri-Neslöndum.
„Ég fæ hjálp ef ég verð lasin og á ágæta nágranna
sem era boðnir og búnir að hjálpa mér. Svo fæ ég
heimilishjálp - ég ætla að vera hér meðan ég get
eldað!“