Morgunblaðið - 19.07.1998, Blaðsíða 29

28 SUNNUDAGUR 19. JÚLÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 19. JÚLÍ 1998 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
AÐ er ótrúlega stór hópur
fólks að vinna við það dag
hvern að halda uppi öflugu og
fjölbreyttu menningarlífi á Is-
landi. Þar ber auðvitað fyrst að
nefna listamennina sjálfa. Að-
stæður þeirra eru mismunandi.
Sumum í þeirra hópi er búin
sæmileg starfsaðstaða þannig
að þeir geta einbeitt sér að list
sinni. Aðrir þurfa að vera allt í
senn, listamenn, sölumenn á
sjálfa sig og framkvæmdastjór-
ar fyrir þeim menningarvið-
burðum, sem þeir hyggjast hafa
forgöngu um. Enn aðrir hafa
gengið lengra eins og sjá má af
metnaðarfullu framtaki Einars
Hákonarsonar listmálara, sem
hefur byggt stórglæsilegan sýn-
ingarsal í Hveragerði, og þeirri
menningarlegu starfsemi, sem
Edda Jónsdóttir myndlistar-
maður stendur fyrir í sýningar-
sal í Ingólfsstræti. í sumum til-
vikum fer meiri tími í umstang í
kringum slíkan viðburð en ligg-
ur að baki listsköpuninni sjálfri.
Þó er það starf þessa fólks, sem
gefur íslenzku þjóðlífi þá vídd
og þá dýpt, sem við þurfum á að
halda til þess að standa undir
nafni sem sjálfstæð þjóð og
menningarþjóð. Tími er til kom-
inn að búa betur að hinum skap-
andi listamönnum þessa lands.
A seinni árum hefur það
færzt í vöxt, að atvinnulífið veiti
menningarlífinu stuðning með
því að fjármagna listviðburði af
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ýmsu tagi. Þetta er ekki góð-
gerðarstarfsemi af hálfu fyrir-
tækjanna heldur liggja eigin-
hagsmunir að baki. I sumum
löndum hafa stórfyrirtæki kom-
izt að þeirri niðurstöðu, að það
skili meiri árangri fyrir fyrir-
tækin og ímynd þeirra að verja
þeim fjármunum, sem áður hafa
gengið til auglýsinga og kynn-
ingarstarfs af ýmsu tagi í stuðn-
ing við menningarlífið.
Hvað liggur að baki ákvörðun
fyrirtækja um að leggja fram fé
til menningarstarfsemi? Hingað
til hafa margir talið, að það færi
eftir persónulegum áhuga
stjórnenda fyrirtækja á list-
greinum eða menningarviðburð-
um, hvort fé væri lagt til menn-
ingar. Sjálfsagt á það einhvern
þátt í ákvörðun fyrirtækis um
fjárframlög til menningarstarf-
semi en fyrst og fremst er
ástæðan sú, að fyrirtækin telja
það sjálfum sér hagkvæmt.
í því felst hins vegar, að fyr-
irtækin telji ekki ósanngjarnt
að þau fái eitthvað fyrir sinn
snúð, þ.e. að það sé a.m.k. á al-
manna vitorði hver eða hverjir
hafí fjármagnað myndlistarsýn-
ingu eða tónleika svo að dæmi
séu nefnd. Hér á landi hefur
hins vegar gætt ákveðinnar
feimni í þessu sambandi. Fyrir-
tækin telja ef til vill, að ekki sé
við hæfi að þau setji fram slíkar
kröfur sem skilyrði fyrir fjár-
stuðningi. Menningarfrömuðum
kann að þykja þungbært að hafa
sérstaklega orð á því hverjir séu
hinir fjárhagslegu bakhjarlar.
Fjölmiðlarnir telja hugsanlega
að það sé verið að misnota þá
með því að læða inn upplýsing-
um, sem í eðli sínu séu auglýs-
ingar en enginn borgi fyrir.
Það er tímabært að atvinnu-
lífið, menningarlífið og fjölmiðl-
arnir komist að einhverri niður-
stöðu um þessi mál, sem geti
stuðlað að auknum stuðningi at-
vinnulífsins við menningarstarf-
semi. Listamenn lifa ekki á
engu fremur en annað fólk.
Listamenn sem ætla að byggja
starfsemi sína og afkomu á
stuðningi opinberra aðila kom-
ast ekki langt. Opinbera kerfið
er alltof þungt í vöfum til þess
að svo megi verða. Hins vegar
er ástæða til að hið opinbera
leggi aukna fjármuni til ákveð-
inna þátta eins og Morgunblaðið
hefur áður vakið máls á. Má þar
nefna stuðning við heildarútgáf-
ur á bókum og tónlist, sem fyr-
irsjáanlegt er að einkaaðilar
geta aldrei staðið að vegna
smæðar markaðarins hér.
Það á hins vegar ekki að
þurfa að vera feimnismál að
reglulega sé skýrt frá því með
eðlilegum hætti, að fyrirtæki
standi fjárhagslega að baki tón-
leikum, myndlistarsýningu eða
annarri menningarstarfsemi.
Bezti stuðningur atvinnufyrir-
tækja við myndlist t.d. er áreið-
anlega regluleg kaup mynd-
verka á sýningum. Það þykir
fréttnæmt, ef listasafn í opin-
berri eigu kaupir slík verk.
Hvers vegna skyldi það ekki
með sama hætti vera fréttnæmt
ef íslandsbanki eða Eimskipafé-
lagið, svo að tvö fyrirtæki séu
nefnd, sem skarað hafa fram úr
í stuðningi við menningarstarf-
semi kaupa myndverk á sýning-
um eða greiða kostnað við tón-
leika?
Ef farið yrði með stuðning at-
vinnulífsins sem eðlilegt frétta-
efni en ekki feimnismál af hálfu
bæði menningarfrömuða og fjöl-
miðla yrði það atvinnulífinu
áreiðanlega hvatning og örvun
til þess að gera enn betur.
ATVINNULIFIÐ
OG MENNINGIN
En snúum okkur þá
að niðurlagi Náttúru-
vísinda: „Náttúrfræð-
in er allra vísinda in-
dælust og nytsemi
hennar harla mikil og
margfaldleg.
Hið líkamlega líf mannsins hér á
jörðu er að kalla má allt saman
komið undir náttúrunni og réttri
þekkingu á þeim hlutum er hún
framleiðir. Alls konar afli og
ádrættir á sjó og landi og allar
vorar handiðnir og kaupverslun
manna á meðal þurfa slíkrar þekk-
ingar við, eigi það ekki allt saman
að mistakast. Náttúruvísindin forða
oss fyrir margföldu tjóni, veita oss
ærinn ávinning og auka þannig
farsæld manna og velvegnun. Þar
á ofan eru þau öflug stoð trúar og
siðgæða. Hyggileg skoðun náttúr-
unnar veitir oss hina fegurstu gleði
og anda vorum sæluríka nautn, því
þar er oss veitt að skoða drottins
handverk er öll saman bera vitni
um gæsku hans og almætti. — Vér
sjáum þar hvurt dásemdarverkið
öðru meira, lífið sýnir sig hvervetna
í ótölulega margbreyttum myndum
og allri þessári margbreytni hlut-
anna er þó harla vísdómslega niður
raðað eftir föstum og óijúfandi lög-
um er allur heimur verður að
hlýða.“
Hér talar Jónas um náttúrulög-
málin. En honum dettur ekki í hug
að þau séu forsjónin sjálf, heldur
bera þau sköpun hennar vitni eins
og annað í náttúrunni. Maður tilbið-
ur ekki náttúrulögmál, heldur föð-
urinn sem úthugsaði þau og Jónas
minnist á í áramótaræðunni 1829.
Að þessu leyti var trúarsannfæring
hans markviss, en einföld - og þann-
ig i ætt við lögmálin sjálf.
Hér fer ekkert á milli mála; guð-
leg stjórnun innan
ákveðinna grundvall-
arlögmála þar sem er
nóg rými fyrir fjöl-
breytni og marg-
breytileika. Segja má
að þetta kom einnig
heim og saman við trúarlega af-
stöðu Kalvins þegar hann segir það
falli ekki eitt einasta laufblað af
neinu tré, né spretti eitt einasta
grasblað án vilja guðs. Þannig ger-
ist ekki eitt einasta atvik nema fyr-
ir guðlega gerð.
Deistarnir á 18. öld litu einnig
svo á að forsjónin birtist í náttúru-
lögmálunum og litu þá til þeirra
almennt sem grundvallaratriða og
einskonar forsjónar án einstakra
tilfella eða úrúrdúra eins og guðs-
stjórnarhugmyndir Jónasar hnigu
að. Þyngdarlögmálin eru nauðsyn-
leg til að halda sólkerfunum saman
en vegna þeirra geta menn einnig
hrapað til bana án þess það sé
ástæða til að kalla guð til ábyrgðar
fyrir hvert einstakt tilfelli eða líta
svo á að það tákni eitthvað sérstakt
fyrir hvem og einn. Forsjónin
stjórnar náttúmnni með lögmálum
og hemur þannig náttúrulögmálin
þótt hættuleg geti verið. Andspæn-
is þessu er maðurinn eins og bam
og hvert slysatilfelli ófyrirsjánlegt
og án guðlegrar ábyrgðar. En Jónas
taldi aftur á móti að guð hefði
markmið með sérhveiju tilfelli eins
og við sjáum í erfiljóðum hans.
Guðsvilji birtist þannig bæði í nátt-
úrulögmálunum og einstökum til-
fellum þótt þau séu okkur óskiljan-
leg og órannsakanleg eins og vegir
guðs að öðru leyti:
...meira að starfa guðs um geim.
En slík skoðun gat einnig komið
fram í verkum algyðistrúarmanna
eins og Go?the sem fjallar um svip-
aða hugmynd í höfuðverki sínu,
Faust.
Eða:
...vertu nú sjálfur
á sælli stund
farinn í friði
til föðurhúsa.
(Um Stefán Pálsson.)
Eða:
„fagur var hans lífsdagur
en fegri er upprunninn
dýrðardagur hans
hjá drottni lifanda.
(Um Jón Sighvatsson.)
Eða:
...að orði alvalds
sem allt um skóp.
Þá sá alfaðir
sem öllu stýrir...
(Ad amicum.)
Eða:
Réði sá, er ræður
rökum alda,
ástríkur faðir,
ails vitandi...
(Um Jónas Tómasson.)
Eða:
„Sáran lét guð mig
söknuð reyna!
Verði hans vísdóms
vilji á mér!...“
(Um Guðrúnu Stephensen.)
Eða:
Oft eru myrk
manna sonum
þeim er hátt hyggja,
in help rök...
... en drottinn ræður.
(Saknaðarljóð.)
M.
HELGI
spjall
RE YKJAVIKU RB REF
Laugardagur 18. júlí
IVOR VARÐ HVELLUR ÚT
af því að Guðmundur Bjarna-
son umhverfisráðherra heimil-
aði að lyfíð fenemal yrði sett út
í æðarvörp, svo að æðarrækt-
arbændur gætu varizt varg-
fugli, sem þeir segja að geri
mikinn usla í æðarvarpi þeirra
og telja sumir að þeir hafi orðið fyrir stór-
tjóni af völdum ágangs vargfugls. Ráðherr-
ann veitti fimm leyfi til notkunar lyfsins á
nokkrum stöðum á landinu, þar á meðal í
Önundarfirði, þar sem m.a. eru heimkynni
arnarins. Og þar með var komið að við-
kvæmu máli.
Örninn hefur verið í mikilli útrýmingar-
hættu og lengst af þessari öld, sem er að
líða, var viðgangur arnarstofnsins stöðugt
á niðurleið eða þar til árið 1964 að bannað
var að eitra fyrir tófu. Fram að því höfðu
menn lagt út eitruð hræ til þess að veiða
tófu, en ernir, sem á stundum eru hrææt-
ur, komust í hræin og drápust. Olli þetta
miklum afföllum í arnarstofninum, sem fór
þó að hjarna við strax og eiturbannið var
samþykkt og upp úr árinu 1970 tóku menn
að merkja fjölgun í stofninum á ný. Á
versta skeiði arnarins á öldinni voru aðeins
ernir í ísafjarðardjúpi og við Breiðafjörð,
en nú mun örninn hafa haslað sér völl á ný,
þar sem hann áður var útdauður, svo sem
eins og á sunnanverðu Snæfellsnesi. Örn-
inn er sem sagt að hjarna við og telur
stofninn nú samkvæmt áætlun um 130 til
140 fugla, þar af um 38 pör, en ungfuglar
para sig ekki fyrr en þeir eru orðnir um
sex ára gamlir.
mm hermann svein-
Ekki sama björnsson forstöðu-
eitrið nú maður Hollustuvernd-
.» ar ríkisins, sem er
Og aour meðal þeirra, sem eru
ráðgefandi í málum er varða útburð eiturs,
sagði í greinargerð, sem birt var í Morgun-
blaðinu nú í vikunni, að ekki mætti setja eitr-
ið stryknín, sem æðarbændur notuðu til að
verjast ref, undir sama hatt og fenemal.
Stryknín væri þrávirkt eitur, sem brotnaði
seint niður í náttúrunni, en fenemal, sem
væri svefnlyf, brotnaði auðveldlega niður og
á tiltölulega stuttum tíma. Þar af leiðandi
væri um tvær ólíkar eiturtegundir að ræða.
Guðmundur Bjarnason, umhverfisráð-
herra, hefur og skýrt ákvörðun sína í grein,
sem hann reit í Morgunblaðið íyrir skömmu.
Þar segir hann m.a.: „I fyrri mánuði veitti ég
heimild til slíkrar undanþágu til fimm æðar-
bænda, í tilraunaskyni og að uppfylltum
mjög ströngum skilyrðum, sem ekki síst eiga
að tryggja að arnarstofninum stafi ekki
hætta af notkun efnisins.
Þessi ákvörðun varð til þess að formaður
ráðgjafarnefndar um villt dýr sagði af sér og
nokkur umræða var í fjölmiðlum um málið.
Var á stundum að skilja af umfjölluninni að
með ákvörðuninni væri arnarstofninum
stefnt í stórhættu og nýju og hættulegu eitri
sleppt út í náttúru Islands. Slíkt er fjarri
sanni.“
Ráðherrann segir í grein sinni að fenemal
hafi víða verið notað til þess að verjast varg-
fugli á árunum 1971 til 1994, er sett voru lög
er bönnuðu útburð á eitri með ákvæðum sem
heimila ráðherra að veita undanþáguna um-
ræddu. Guðmundur Bjarnason segir:
„Fenemal er svefnlyf, sem m.a. hefur verið
gefið börnum. Það brotnar hratt niður, hvort
sem er í mannslíkamanum eða í náttúrunni
og er alls þskylt þeim þrávirku eiturefnum,
sem við Islendingar höfum hvað mestar
áhyggjur af og höfum barist gegn. I þá rúma
tvo áratugi sem efnið var notað hér á landi
er varla að finna nokkur dæmi um skaðleg
áhrif af völdum efnisins. Ai’narstofninn rétti
aðeins úr kútnum á þessu tímabili, en hefur
staðið í stað eftir að notkun fenemals var
hætt. Ekkert bendir því til þess að samband
sé á milli fenemal-notkunar og viðgangs arn-
arstofnsins“.
staður foringjans nefndur „Arnarhreiðrið",
reistur á fjallstindi í Berchtesgaden, ævin-
týralegum stað, þar sem allt byggingarefni
var flutt upp með togvindu, sem síðan var
fjarlægð, svo að enginn kæmist þar upp
nema fuglinn fljúgandi. Örninn hefur verið
tákn valds og dirfsku frá alda öðli vegna
stærðar sinnar og góðra flugeiginleika. I
rómverskum goðsögum var hann nátengdur
guðnum Júpíter og harm var tákn margra
rómverskra hersveita. Á valdatíma Bónapar-
te í Frakklandi var örninn einnig í hávegum
hafður. Hann var einnig tákn rússneska
keisaradæmisins og ennfremur tákn keis-
aradæmisins, sem kennt var við Austurríki-
Ungverjaland. Þá er ameríski örninn, með
hvíta höfuðið, löngu orðinn einkenni Banda-
ríkjanna og skreytir fjölda merkja þar vestra,
svo sem skjöld forsetans og fleira. Hafóminn,
eins og íslenzki öminn hins vegar heith’, hef-
ur átt heimkynni og verpt allt frá Grænlandi
og austur um alla Evrópu og Asíu að Kyrra-
hafi og suður til Egyptalands og Israels. Örn-
inn er stærstur á Grænlandi og minnstur við
Miðjarðarhafið. I langflestum löndum hefur
amarstofninn verið á undanhaldi, nema helzt
í Noregi. Hér á landi var stofninn í lágmarki
og útrýmingarhættu á sjöunda áratugnum,
en er og hefur verið til þessa að hjarna við,
þótt lítil sem engin fjölgun hafi orðið í stofnin-
um síðasta áratuginn.
Islendingar hafa ekki hampað eminum,
þótt hann sé langtignarlegastur og stærstur
allra íslenzkra fugla. Hann hefur t.d. aldrei
verið í skjaldarmerki Islands, heldur er þar
erlendur fiigl, gammui’, sem Islendingai’ ættu
lítið að þekkja til. Hins vegar hefur fálkinn
verið einkar hjartfólginn Islendingum, þegar
menn hafa verið að búa til táknmyndir lands-
ins. Þannig var skjaldarmerkið fram til 1919
fálki á bláum skildi. Einnig má á það benda að
fálkinn er merki Sjálfstæðisflokksins.
Stormasöm
sambúð arna
og æðarbænda
ÆÐARBÆNDUR OG
samtök þeirra hafa
iðulega á undanförn-
um áram kvartað til
yfirvalda vegna tjóns
af völdum ai’na í æðarvörpum. Nokkur til-
felli komu upp í fyrra þar sem æðarbændur
töldu sig verða fyrir búsifjum af völdum
arna í varplöndum og í fyrra sagðist Guð-
mundur Ágnar Guðjónsson æðarbóndi á
Harastöðum í Dalasýslu fara fram á skaða-
bætur vegna tjóns sem hann taldi að ernir
hefðu valdið sér.
Öm hefur í gegnum tíðina gert usla og
óskunda hjá æðarbændum. Málið getur þó
verið flóknara en svo að eingöngu sé unnt að
kenna erninum um, vegna þess að annar
vargfugl kemur oft í kjölfarið og vinnur tjón
sem hann á stundum hefði ekki getað valdið,
ef örninn hefði ekki komið fyrst. Á þá að
kenna erninum um tjónið eða ekki? Um það
er oft deilt. Þá veldur örninn oft óbeinu tjóni
frá sjónarhóli æðarbænda. Hann veldur
styggð og hrafnar og mávar eiga oft auð-
veldara með að koma í kjölfarið.
Örninn er alfriðaður og hefur ríkisvaldið
aldrei viðurkennt bótaskyldu vegna tjóns af
völdum friðaðra dýra. Magnús Jóhannesson
ráðuneytisstjóri í umhverfisráðuneytinu
sagði í fyrra, er sérstök umfjöllum var um
þessi mál, að mjög erfitt væri að sýna fram á
tjón af völdum arna og að það sé grundvall-
aratriði í skaðabótarétti að ljóst liggi fyrir
hver skaðinn sé. Umræða um skaðsemi arn-
arins varð á Alþingi í maí á síðastliðnu ári og
þar hélt Gísli S. Einarsson alþingismaður því
fram að hér væri um grafalvarlegt mál að
ræða fyrir bændur, sem ættu að nokkru eða
verulegu leyti afkomu sína undir nytjum af
æðardúni og eggverum. Benti þingmaðurinn
á að það gæti tekið 20 til 30 ár að koma æð-
arvarpi af stað að nýju þar sem það hefði
lagzt af vegna skaðsemi arnarins. Krafðist
hann svara um bótaskyldu ríkisins vegna
tjóns af völdum arna. Guðmundur Bjarnason
ítrekaði þá þá afstöðu sem stjórnvöld hafa
fylgt, að ekki sé hægt að ætlast til að ríkið
bæti tjón af völdum dýra, sem era friðuð.
ERNIR ERU EÐA
hafa verið táknfuglar
margra þeirra þjóða,
sem státað geta af
örnum í fuglafánu
sinni. Þannig er t.d. örn tákn í þýzka skjald-
armerkinu og í þriðja ríkinu var sumarbú-
Ernir ein-
kenni þjóða,
tákn valds
ARIÐ 1994 SKILAÐI
Kristinn H. Skarp-
héðinsson, líffræðing-
ur á Náttúrufræði-
stofnun Islands allít-
arlegri skýrslu um tjón af völdum arna í æð-
arvörpum og vora meginniðurstöður hans
Skýrsla
um tjón af
völdum arna
ARNARUNGI í hreiðri. Umhverfisráðuneytið setur ströng skilyrði í 11 liðum, sé leyfi veitt fyrir myndatöku á hreiðurstað arna.
Myndin er tekin um síðustu helgi með leyfi umhverfisráðuneytisins.
Morgunblaðið/RAX
þær að þótt ernir hefðu valdið tjóni, sem
gæti verið tilfinnanlegt fyrir einstaka bænd-
ur, þá sé verulegt tjón af völdum þeirra fátítt
og staðbundið.
Samkvæmt skýrslunni er æðarvarp nytjað
á 200 jörðum í heimkynnum arnarins, eða
frá Hvalfirði og vestur um og norður í
Hrútafjörð. Könnun Kristins sumarið 1991
leiddi í ljós að rúmlega þriðjungur æðar-
ræktarbænda, sem hann ræddi við taldi sig
hafa orðið fyrir ágangi eða tjóni af völdum
arna. Tæplega helmingur taldi tjónið ekki
vera umtalsvert. Bændur á tíu stöðum, aðal-
lega við norðanverðan Breiðafjörð, töldu
erni vera viðvarandi vandamál og stundum
valda stórtjóni. Á einum bæ vora ernir taldir
hafa valdið stórtjóni þrisvar til fjóram sinn-
um á síðastliðnum 40 árum og dúntekja við
það rýrnað um allt að 10 til 20 kg í hvert
skipti. Aðrir sem tilgreindu umtalsvert tjón
undanfarin 25 ár (sjö talsins) töldu sig hafa
tapað einu til fimm kg af dúni sum ár vegna
arna. í skýrslunni kemur ennfremur fram að
í tveimur af hverjum þremur tilfellum þar
sem meintir skaðvaldar voru þekktir, reynd-
ust þeir vera flökkuernir.
Arnarstofninn
hefur staðið í
stað í 10 ár
ARNARSTOFNINN
hefur staðið í stað í
rúman áratug. Sam-
kvæmt talningu í
fyrra era nú 38 arn-
arpör á landinu og vitað var um 31 arnar-
varp í fyrravor. Að meðtöldum ungfuglum er
áætlað að arnarstofninn telji 130 til 140
fugla. Útbreiðslan er að mestu bundin við
Vesturland. Við Breiðafjörð hafa haldið til 25
af þeim 38 arnarpörum, sem þekkt era.
Miklum sögum hefur oft farið af grimmd
arnarins og lambadrápi hans. Að þessu er
vikið í skýrslu Kristins Skarphéðinssonar.
Þar segir að lambadráp arna virðist að
mestu úr sögunni. Vitnað er til rannsókna
Agnars Ingólfssonar árið 1961 á meintu
lambadrápi arna. Þær leiddu í ljós að ernir
gátu aðeins hafa tekið lítinn hluta þeirra
lamba sem þeim var kennt um að hafa drep-
ið og í skýrslunni segir að langflestar full-
yrðingar um að ernir hafi tekið lifandi lömb
séu byggðar á veikum forsendum.
Kristinn Skarphéðinsson segir í skýrsl-
unni, þai’ sem reynt er að varpa ljósi á tjón í
æðarvörpum af völdum arna, að í tveimur af
þremur æðarvörpum hafi ernir annað hvort
ekki valdið skaða eða bændur teldu sig ekki
hafa ástæðu til að kvarta undan örnum. Þar
sem bændur tilgreindu á hinn bóginn tjón
var það oftast fólgið í því að ernir fældu koll-
ur úr varpi og mávar og hrafnar eyðilögðu
egg og dún í kjölfarið. Fjöldi hreiðra, sem
eyðilagðist á þennan hátt, skipti sjaldan
meira en nokkrum tugum.
I arnarstofninum era eins og áður segir á
bilinu 130 til 140 fuglar. Orkuþörf arna svar-
ar til þess að þeir þurfi að éta hálft kg af
kjöti á dag. Æðarstofninn er hins vegar tal-
inn vera tæplega milljón fuglar, þar af um
680 þúsund á arnarsvæðunum vestanlands.
Samkvæmt skýrslu Kristins virðist því ekki
vera svo sem æðarstofninum stafi nein
hætta af örnum því að um 7.200 æðarfuglar
eru á hvern örn á landinu. Gróflega áætlað
éta 135 emir um 6.400 æðarfugla á hverju
ári eða um 0,65% af æðarstofninum.
AÐEINS EINU
Bónda dæmd- sinni hafa bónda verið
ar bætur dæmdar bætur vegna
tjóns sem örn olli í
landareign hans. Árið 1966 kvað Hæstirétt-
ur upp dóm þar sem bóndi á Hvallátram á
Breiðafirði hlaut bætur úr ríkissjóði vegna
tjóns sem örn olli í æðarvarpi hans. Drap
örninn tugi æðarfugla við hreiður vorið 1957
og taldi bóndinn að um 1.000 af 3.000 til
3.500 hreiðrum hefði spillzt af völdum arn-
arsins. Fór hann fram á að fá heimild til að
drepa örninn, en fulltrúi í menntamálaráðu-
neytinu synjaði beiðninni og taldi jafnframt
að tjónið yrði bætt.
Bóndinn fékk engar bætur og höfðaði þá
mál. Var ríkissjóður sýknaður í héraðsdómi
en níu árum síðar dæmdi Hæstiréttur
bóndanum 15 þúsund króna bætur, sem
voru um fimmtungur þess sem upphafleg
bótakrafa kvað á um. Skiptar skoðanir
munu vera meðal manna um fordæmisgildi
þessa dóms vegna hugsanlegrar bóta-
skyldu, en þetta mun vera eina málið, sem
dæmt hefur verið í að því er varðar
árekstra arna og æðarbænda.
I skýrslu sinni lagði Kristinn Skarphéð-
insson það til að ríkisvaldið og æðarbændur
tækju upp viðræður um lausn þessara mála,
t.d. um það hvernig meta eigi tjón í æðar-
vörpum. Kristinn lítur svo á í skýrslunni að
ríkisvaldið verði að fallast á að ernir geti
valdið tjóni í æðarvörpum, sem kunni að
vera réttlætanlegt að bæta. Hins vegar
verða æðarbændur jafnframt að viðurkenna
að örninn er hluti náttúru landsins, en ekki
aðeins óæskilegt aðskotadýr í æðarvörpum.
Kristinn vill að kannaðir yrðu möguleikar
á að koma á fót tryggingasjóði til að bæta
veruleg skakkaföll í æðarvarpi. Þó segir
hann í skýrslu sinni að Ijóst sé að margvís-
leg vandamál fylgi bótagreiðslum. Nær öll
bótakerfi, sem komið hafi verið upp erlend-
is til að bæta tjón, sem villt dýr valdi, hafi
verið misnotuð. I niðurlagi skýrslunnar
segir Kristinn Skarphéðinsson líffræðing-
ur:
„Ef ekkert verður aðhafzt í málunum, er
líklegt að vandinn muni aukast og gætu
bændur þá tekið málin í sínar hendur. Það
mun hvorki verða arnarstofninum til fram-
dráttar né ímynd æðarbænda meðal al-
mennings, náttúruverndarsamtaka og er-
lendra dúnkaupenda. Ekki er mælt með því
að leyfa arnardráp, eyðileggja arnarvarp í
grennd við æðarvarp, né reyna að fækka
örnum við Breiðafjörð með því að flytja þá í
aðra landshluta.“
Þegar á allt þetta er litið virðist það
skynsamlegri kostur að bæta æðarbændum
það tjón, sem þeir sannanlega verða fyrir af
völdum arnarins en að taka þá áhættu um
framtíð arnarstofnsins, sem fylgir ákvörðun
Guðmundar Bjarnasonar umhverfis- og
landbúnaðarráðherra.
íslendingar hafa
ekki hampað
erninum, þótt
hann sé langtign-
arlegastur og
stærstur allra ís-
lenzkra fugla.
Hann hefur t.d.
aldrei verið í
skjaldarmerki Is-
lands, heldur er
þar erlendur
fugl, gammur,
sem íslendingar
ættu lítið að
þekkja til.