Morgunblaðið - 19.07.1998, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 19. JÚLÍ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
Augu æ fleiri eru að opnast fyrir því að full ástæða er til að huga í tíma að sérstökum
sparnaði til elliáranna. Anna G. Ólafsdóttir komst að því að 2% aukaafsláttur af lífeyris-
greiðslum eigi án efa eftir að ýta við ýmsum um næstu áramót. Annars er af ýmsu að taka
og getur valið meðal annars farið eftir því á hvaða aldri ákvörðun um sparnað er tekin.
EKKI er óalgengt að séreignarsjóðurinn sé hugsaður til ferðalaga.
ti' • • B. \ 1 O llVI N / 1 / gí.

1 nrwÆ \
ff / fjj JH
I /t\
f [\ \
7 <. a SH
Með fynrhyggjuna
A í farteskinu
IBLÓMA lífsins gefa sér
fæstir tíma til að velta því
fyrir sér hvað taki við
þegar starfsævinni lýkur.
Ekki er heldur órökrétt
að álykta sem svo að sum-
ir ýti hugsuninni frá sér á
meðan fjárhagslegar
skuldbindingar fjölskyldunnar eru í
hámarki og oft er verið að standa
straum af farartæki, húsnæði og
barnauppeldi á sama tíma. Aðrir
draga í efa að ástæða sé tii að gera
sérstakar ráðstafanir vegna elliár-
anna í velferðarsamfélaginu Islandi.
Svarið hlýtur að grundvallast á hug-
myndum hvers og eins um fullnægj-
andi aðbúnað aldraðra svo ekki sé
talað um hvemig þjóðfélagið verði í
stakk búið til að sinna heildinni.
Ef litið er til hins fyrra er eðlilegt
að byrja á því að vekja athygli á því
hvaða kynslóð fyllir hóp eftirlauna-
þega í dag. Þar er fyrst og fremst um
að ræða kreppukynslóðina, þ.e. fólk
sem man tímana tvenna. Ellilífeyris-
þegar eru því ekki nándar nærri eins
kröfuharðir og gera verður ráð fyrir
að „bamasprengjukynslóðin" svo-
kallaða verði þegar hún fer að grána í
vöngum. Þjóðfélagið á því eftir að
standa frammi fyrir talsverðum
kostnaði vegna bætts aðbúnaðar við
aldraða á næstu árum. Þar við bætist
að ríki heims sjá fram á að hlutfall
eldri borgara á kostnað vinnuafls á
eftir að hækka umtalsvert á næstu
árum. Ekki aðeins eiga fjölmennari
árgangar eftir að komast á eftir-
launaaldur heldur verður bætt heil-
brigði til að lengja meðalævilíkur.
Nú em íslendingar, ásamt Japön-
um og Svisslendingum, í fararbroddi
á því sviði og geta 65 ára íslenskir
karlar búist við að verða rúmlega 81
árs og konur 84 ára (Skýrsla forsæt-
isráðherra um stöðu eldri borgara
hérlendis og erlendis). Við starfslok
mega íslendingar því eiga von á því
að lifa, og oft við ágæta heilsu, á bil-
inu 14 til 17 ár til viðbótar.
Hugað að sparnaði
uppúr þrítugu
Páll Gíslason, formaður Félags
eldri borgara í Reykjavík, segir
reynsluna sýna að fuli ástæða sé tdl að
huga sérstaklega að spamaði til elli-
áranna og jafnvel þegar uppúr þrí-
tugu. „Ég leyni því ekki að með stofn-
un lífeyrissjóðanna hefur orðið breyt-
ing til hins betra hér á landi og verð-
ur enn meira áberandi í framtíðinni.
Nú em sífellt fleiri að komast á eftir-
launaaldur eftir að hafa borgað ára-
tugum saman í lífeyrissjóð. Sá hópur
hópur fær allt að 80% af heildarlaun-
um, á meðan iðgjöld voru greidd í líf-
eyrissjóði, í mánaðargreiðslur. Aðrir
em ekki jafnvel settir og þó svo talað
sé um að meðalgreiðslur séu 85.000
kr. á mánuði þarf alltof stór hópur að
draga fram lífíð á innan við 60.000 kr.
á mánuði. Aðiir fá uppundir milljón
úr ýmsum sjóðum og draga þar með
upp meðaltalið."
Sárast segir Páll að horfa upp á
gamalt fólk missa húsnæðið eftir að
hafa skrifað upp á lán fyrir vini og
ættingja. „AHtof oft hringir hingað
gamalt fólk og segist vera að flytja
inn á dívan hjá vini eftir að hafa misst
húsnæðið í hendur kröfuhafa. Við
stöndum því miður algjörlega ráða-
laus frammi fyrir vandanum. Aðeins
með því að setja í lög að ekki megi
taka húsnæði ábyrgðarmanna upp í
skuldir væri hægt að koma í veg fýrir
að gamalt fólk lenti á götunni,“ segir
hann og tekur fram að núverandi
þriggja þrepa trygging með greiðsl-
um frá Tryggingastofnun (grunnlíf-
eyri og tekjutryggingu), lífeyrissjóð-
um og séreignarsjóðum, sé ákjósan-
leg, enda til þess fallin að koma til
móts við tekjulægri og hærri.
Almannatryggmgar
Greiðslur Tryggingastofnunar til
ellilífeyrisþega eru helstar grunnlíf-
eyrir og tekjutrygging. Rétt til
grunnlífeyris (fullur grunnlífeyrir
nemur 15.123 kr. á mánuði) eiga 67
ára og eldri eftir að hafa átt lögheim-
ili á Islandi eða starfað í öðru EES-
landi í minnst þrjú almanaksár frá
16 til 67 ára aldurs. Ef laun og helm-
ingur fjármagnstekna fara yfír
87.546 kr. skerðist grunnlífeyrinn
um 30% af mismuninum. Grunnlíf-
eyririnn fellur niður við 137.956 kr.
mánaðarlegar telgur eða hærri.
Ef tekjur ellilífeyrisþega fara ekki,
að undanskildum greiðslum frá
Tryggingastofnun, húsaleigubótum
og fjárhagsaðstoð sveitarfélaga, yfu-
ákveðna upphæð, fær ellilífeyrisþegi
óskerta teýutryggingu, eða 27.824 kr.
á mánuði. Ef ellilífeyrisþegar búa ein-
ir og eru innan ákveðinna tekjumarka
geta þeir átt rétt á heimilisuppbót
(allt að 13.304 kr.) og/eða sérstakri
heimilisuppbót (allt að 6.507) ofan á
grunnlífeyri og tekjutryggingu.
Yfirgripsmikil lífeyrissjóðs-
trygging
Stærsti hluti alls vinnuafls í land-
inu fór að greiða mánaðarlegt iðgjald
í lífeyrissjóði við stofnun lífeyris-
sjóða verkalýðsfélaganna á fyrstu
árum áttunda áratugarins. Allii'
launamenn voru svo skyldaðir til að
greiða lágmarksiðgjald í samtrygg-
ingarsjóð með nýjum lögum um
skyldutryggingu lífeyrisréttinda 1.
júlí sl. Lögin gera ráð fyrir að lág-
marksiðgjald sé minnst 10% af ið-
gjaldastofni. Algengasta mynsti-ið er
að atvinnurekandi standi skil á 6%
og starfsmaður 4% og er iðgjaldið
skattfrjálst. Lágmarkstrygginga-
vernd miðað við 40 ára inngreiðslu-
tímabil felur í sér ekki lægra hlutfall
en 56% mánaðartekna á meðan ið-
gjald er greitt í sjóðinn. Ellilífeyrir
er greiddur í réttu hlutfalli við upp-
hæð inngreiðslna frá 67 eða 70 ára
aldri allt til æviloka.
Með iðgjaldinu tryggir sjóðsfélag-
inn sér ekki aðeins ellilífeyri, því við
skerta stai-fgetu vegna slyss eða
sjúkdóms er greiddur sérstakur ör-
orkulífeyrir í samræmi við inn-
greiðslur í sjóðinn. Ef um varanlega
skerðingu er að ræða er greiddur ör-
orkulífeyrir þar til ellilífeyrir tekur
við. Ef sjóðsfélagi fellur skyndilega
frá greiðfr lífeyrissjóðm-inn maka að
lágmarki 50% örorkulífeyrisins.
Barnalífeyi'ir er greiddur börnum
öryrkja eða látins sjóðsfélaga allt til
18 ára aldurs.
Almannatryggingakerfið gi'eiðir
elli-, örorku-, maka- og barnalífeyi’i
eins og lífeyrissjóðirnir. Þó er sá
munur á að lífeyrir almannatrygg-
inga er ekki háður tekjum á
starfsævinni heldur eingöngu búsetu
í landinu og ekki eru greidd iðgjöld
beint til almannatrygginga heldur
eru lífeyrisgreiðslur þeirra fjár-
magnaðar af ríkinu.
Rýmri fjárráð við starfslok
Lengi vel heyrðu aðeins sam-
tryggingasjóðir til lífeyrissjóða stétt-
arfélaganna. Smám saman hafa sér-
eignardeildir verið byggðar upp inn-
an lífeyrissjóðanna. Jóhannes Sig-
geirsson, framkvæmdastjóri Sam-
einaða lífeyrissjóðsins, segir að
sjóðsfélagar hafí átt hugmyndina að
þvi að stofnuð var séreignardeild
innan lífeyrissjóðsins. „Eins og nafn-
ið gefur til kynna er með reglulegum
mánaðarlegum greiðslum til viðbótar
við greiðslur til samtryggingarinnar
hægt að safna séreign í séreignar-
deildinni. Séreignin getur hjálpað
starfsmönnum í ei-fíðri vinnu við að
minnka við sig vinnuna smám sam-
an. Aðrir velja að leysa út sjóðinn
fyrstu árin eftir að starfsævinni lýk-
ur. Með því móti eru fjárráðin rýmri
þegar heilsan er best og þar af leið-
andi bestu tækifærin til að njóta lífs-
ins og fara t.a.m. í ferðalög. Ef sjóðs-
félaginn fellur frá gengur sjóðurinn í
erfðir eins og aðrar eignfr. Þar verð-
ur munurinn á séreign og samtrygg-
ingu augljós, því samtryggingin
gengur út á að iðgjöld standi undfr
meðalútgjöldum við hvern sjóðsfé-
laga. Af eðlilegum ástæðum er afar
misjafnt hvort sjóðsfélagar nýta ið-
gjöldin eða ekki og skiptir þar lífald-
ur mestu,“ segir Jóhannes og játar
því að útlit sé fyrfr að séreignarsjóð-
um eigi eftir að fjölga innan lífeyris-
sjóðanna á næstu árum. „Aðalástæð-
an felst í því að búist er við að al-
menningur eigi eftir að nýta sér 2%
viðbótar skattaafslátt vegna lífeyris-
sjóðsgreiðslna um næstu áramót.
Éin leið gæti verið að greiða hluta í
séreignarsjóð og önnur að greiða
meira til samtryggingarinnar."
Fleiri útfærslur lágmarks-
tryggingaverndar
Fleiri breytingar eru á döfínni, því
með nýju lífeyrissjóðslögunum er
ekki lengur nóg að vera aðili að sér-
eignarsjóðum verðbréfaíyrirtækj-
anna. Verðbréfafyrirtækin hafa ár til
að aðlagast breytingunum og bjóða
upp á tryggingu af svipuðu tagi og
samtryggingu lífeyrissjóðanna. Lög-
gjöfin gefur verðbréfafyi-irtækjunum
nokkm-t svigrúm um hvernig lág-
mai-kstryggingaverndinni er skipt
niður í samtryggingu og séreign og
má búast við að í framtíðinni eigi eftir
að gæta talsverðrar fjölbreytni á
mai-kaðinum.