Morgunblaðið - 11.10.1998, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 11. OKTÓBER 1998 31
MINNINGAR
+ Tómas Jónson
var fæddur í
Neðradal í Mýrdal 5.
september 1904.
Hann andaðist á
Hrafnistu í Reykja-
vík 5. október síðast-
liðinn. Tómas var
einn af sex bömum
hjónanna Þórunnar
Gísladóttur og Jóns
Árnasonar, er lengst
af bjuggu í Norður-
Hvammi í Mýrdal.
Systkini Tómasar í
aldursröð voru þau:
Gísli, Ámi, Sigríður
(þau Tómas voru tvíburar),
Sveinn og Hermann, þau em öll
látin.
Tómas kvæntist hinn 6. októ-
ber 1933 Karenu Júlíu Júlíusdótt-
ur, f. á Ásgautsstöðum í Stokks-
eyrarhreppi 21. júlí 1909, d. 13.
október 1955. Foreldrar hennar
vom hjónin Júlíus Gíslason og
Katrín Þorkelsdóttir, er lengst af
bjuggu á Syðsta-Kekki á Stokks-
eyri. Tómas og Karen eignuðust
þrjú börn: 1) Þórunn, skrifstofu-
maður, f. 8.7. 1934, maki Jón
Grétar Guðmundsson, raffræð-
ingur. Þau slitu samvistir. Börn
þeirra eru: Tómas, rafmagns-
Ég er að fara í sveit, sit í aftasta
sæti í rauðum hálfkassabíl nýklippt
í hnébuxum samkvæmt nýjustu
tísku og maula prinspólókex sem afi
Guðbrandur hafði gefið mér í nesti
og er hálfundarlega innanbrjósts.
Hvernig skyldi nú fólkið vera, ætli
það séu krakkar þarna, voðalega
yrði ég nú langt frá mömmu og ann-
að eftir því. En svo er sett í gang og
bíllinn bröltir af stað og margt er að
sjá og áður en ég veit af er ég kom-
in austur í Langholtspart í Flóa þar
sem ég hef verið ráðin sem sumar-
stelpa til snúninga. Konan á bænum
heitir Eyrún og hún tekur hlýlega á
móti mér og segir að bóndinn fari
bráðum að koma heim úr húsunum,
hvort ég vilji ekki fara út og skoða
mig aðeins um, sem ég og geri. Sé
ég þá ekki koma risastóran kall leið-
andi lítinn strák sér við hönd upp
hólinn. Þetta er bóndinn hugsa ég
og ber mig að við að heilsa kurteis-
lega. Strákurinn glápir á mig og ég
á hann. Hann er eldrauðhærður og
freknóttur og hárið á honum stend-
ur beint upp í loftið. „Finnst þér ég
freknóttur?“ segir hann tortrygg-
inn. „Ekkert voðalega,“ segi ég af-
sakandi og við verðum vinir. Hann
er 7 og ég er 12. Er á liður segir
hann til sín, hann heitir Gísli og
mamma hans, Karen Júlía, hún er
mikið veik á spítala og hann biður
mig að hjálpa sér að skrifa henni
bréf um eitthvað annað en beljur og
hvað þær heiti. Hann segir að pabbi
sinn heiti Tómas og hann sé sjómað-
ur og komi bráðum í heimsókn,
núna sé hann í siglingu til Þýska-
lands og svo komi hann og ætli að
vera marga daga hjá honum og
hjálpa Sveini bróður sínum við rún-
ingu áður en farið verði með féð á
fjall. Hann á líka systur sem heitir
Dúdú, hún er voðaleg falleg og er
alltaf í flottum hælskóm og á marg-
ar skemmtilegar vinkonur. Svo á
hann bróður sem heitir Júlli, hann
er að læra að verða flugmaður og er
alveg hroðalega bólóttur, eiginlega
bara hálfljótur, segir hann afsak-
andi. Og dagurinn rennur upp og
Tómas Jónson kemur í heimsókn og
það var nú dagur sem hægt er að
tala um! Hann var samanrekinn og
kraftalegur, meðalmaður á hæð,
laglegur og afar brosmildur, höndin
sem hann rétti mér var sigggróin og
hörð af vinnu en undursamlega hlý.
Stóra tösku hafði hann meðferðis og
upp úr henni kom nú ýmislegt sem
gerði augun á manni kringlótt. Við
Gísli settumst út á brúsapall með
kók og cadburys og átum af sannri
innlifun. „Hann pabbi er bátsmaður
á Karlsefni, það er kall sem segir að
hann hafi verið teiknaður með skip-
tæknifræðingur, f.
28.4. 1959, og J.
Steinunn, viðskipta-
fræðingur, f. 6.8.
1961. 2) Júlíus, flug-
stjóri, f. 9.9. 1936, d.
19.2.1968, maki Þór-
unn Bjarndís Jóns-
dóttir. Dætur þeirra
eru: Karen Júlía,
hjúkrunarfræðingur,
f. 8.12. 1960, Asta
Ragnheiður, sál-
fræðingur, f. 30.6.
1962, og Þórunn
Brynja, leikskóla-
kennari, f. .10.1.
1964. Júlíus átti með Önnu
Björnsdóttur son, sem er R.
Hilmar, stýrimaður, f. 11.8. 1959.
3) Gísli, flugmaður, f. 26.9. 1946,
d. 19.2. 1968, hann var ókvæntur.
Tómas flutti með foreldrum
sínum að Norður-Hvammi í Mýr-
dal árið 1911 og ólst þar upp.
Hann fór ungur til starfa sem sjó-
maður og varð það hans ævistarf,
lengst af á togurunum Karlsefni
og í fjöldamörg ár sem bátsmað-
ur.
títför hans verður gerð frá
Fossvogskirkju á morgun, mánu-
daginn 12. október, og hefst at-
höfnin klukkan 15.
inu,“ muldraði Gísli með fullan
munninn af sælgæti. „Hvað er nú
það, bátsmaður?" spurði ég. „Hann
ræður næstum því eins miklu og
Halldór skipstjóri,“ var svarið.
Þetta þótti mér nú óþarflegt mont
en sagði lítið. Við fengum bæði
magapínu af öllu sælgætisátinu.
Kynni mín af Tómasi Jónssyni voru
hafin og þau voru upp frá því samof-
in lífi mínu og tilveru.
Hann var ættaður austan úr Mýr-
dal og þar lágu rætur hans djúpt,
hann elskaði þann stað og þangað
sótti hann eins oft og við varð kom-
ið. Hann ólst upp í hópi systkina
sem öll voru miklar dugnaðar- og
mannkostamanneskjur, meitluð af
umhverfi jökla, sanda og ægifagurr-
ar náttúru. Hann var ungur er hann
fór fyrst til sjós á vertíð í Vest-
mannaeyjum en var ætíð heima á
sumrin við almenn sveitastörf.
Ekki var aðbúnaður upp á marga
fiska; sjófótin lýsisborin skinnfot og
velgjan uppi í hálsi hvern dag, lúk-
arinn smákytra og kuldinn drep-
andi. Árið 1926 urðu kaflaskipti í lífi
hans. Hann réð sig til útgerðar
Geirs Thorsteinsson í Reykjavík á
vetrarvertíð og var þar þrjár vertíð-
ir. Var það upphafið að áratuga-
löngu, farsælu starfi hans hjá Geir
og sagði hann löngum að hann hefði
verið orðlagður skrifstofu- og bók-
haldsmaður, nákvæmur svo af bar
og heiðursmaður í hvívetna. Síðar
tók svo Ragnai- sonur Geirs við út-
gerðinni og reyndist hann ekki síð-
ur en hans góði faðir, bar hann allt
til síðasta dags mikinn hlýhug til
Tómasar og ber að þakka það af al-
hug. Tommi byrjar svo á togaranum
Karlsefni 1932 og fór á sfld um sum-
arið, var þá skipstjóri þar Jón
Högnason frá Pétursey. Jón hætti
síðan með Karlsefni og stofnaði
sameignarfélag um togarann
Haukanes ásamt Gísla bróður
Tómasar og fleirum. Tommi flutti
sig um set en hætti og réð sig 1934
á togarann Imperialist, sem gerður
var út frá Englandi, með íslenskri
áhöfn. Skipstjóri á honum var Olaf-
ur Ófeigsson en annar stýrimaður
Bjarni Ingimarsson. Tommi sagði
að hann hefði aldrei verið með
annarri eins úrvalsskipshöfn og þar
var. Halldór Ingimarsson tók svo
við Karlsefni 1935 og var Bjarni þá
fyrsti stýrimaður og falaði hann
Tomma, sem þá er að koma af sfld.
Tommi sagðist ekkert fara með
Halldóri, því hann væri óhemja á
geði. Sú skoðun hans breyttist nú
heldur betur, því um borð fór hann
og urðu þeir Halldór miklir vinir
meðan báðir lifðu og áttu langt sam-
starf og gott. Síðan komu nýir skip-
stjórar og nýjar skipshafnir og ör-
ugglega hefur margur sjómaðurinn
fengið fyrstu leiðsögn sína á sjó
undir hans handleiðslu. Síðasti skip-
stjóri sem Tómas var með á Karls-
efni var Helgi, sem Tómas taldi
mikinn efnis- og mannkostamann. A
dögunum voru sýndir í sjónvarpi
allra landsmann þættir um útgerð
og sjósókn á Islandi á þessari öld og
varð mér þá hugsað til þess að sá
sem hér er kvaddur tók þátt í því
ævintýri í hvorki meira né minna en
55 ár, þar af 50 á skipum sem báru
þetta kæra nafn, Karlsefni. En sam-
fara var heimilislífið, sem hann átti
með sinni heittelskuðu konu,
Karenu Júlíu, sem ung hafði komið
kaupakona að Hvammi. Sigríður
tvíburasystir Tomma hafði á orði er
Kaja gekk hnarreist upp tröðina að
Hvammi að það sæi hún að þar væri
komið konuefnið hans, sem og varð.
Þau áttu farsælt hjónaband og eign-
uðust þrjú yndisleg böm, þau Þór-
unni, JúUus og Gísla. En sorgin var
ekki langt undan, Karen veiktist
rétt rúmlega fertug af krabbameini
er leiddi hana til dauða í október
1955. Mikill var harmur Tomma og
þungur og kvæntist hann ekki aftur
en sneri ást sinni og umhyggju að
börnum sínum og reyndust Sigríður
systir hans og Sveinn bróðir hans
honum ákaflega vel í þeim þrautum.
Sú sem þetta ritar varð svo tengda-
dóttir hans og var hann mér alla tíð
sem besti faðir, vinur og vemdari.
Bömin hans hlutu góða menntun,
Þórunn útskrifaðist úr Verslunar-
skólanum, Júlíus varð flugstjóri hjá
Loftleiðum og Gísli flugmaður, og
bamabörnin hrönnuðust að honum.
Hann var stoltur, hann Tommi, af
hópnum sínum. En ekki var lengi
ró, synir hans báðir fórust í hörmu-
legu fiugslysi á Reykjavíkurflug-
velli við æfingaflug í febrúar 1968.
Eikin stóra og sterka sviptist til en
brotnaði ekki, hann hafði verk að
vinna þeim sem eftir lifðu og lagðist
enn fastar á árina. Áhugamál átti
hann, sem var lestur góðra bóka, og
var hann mikill unnandi ljóða og
sagna, fjölfróður um allt sem um-
hverfi hans bauð upp á en dulur var
hann ætíð um sjálfan sig og sína líð-
an. Tómas átti heimili hjá sinni
góðu dóttur Þórunni í mörg ár og
barnabömin hans vora honum til
mikillar gleði, hann var þess full-
viss að þau væm best og best gefin
allra krakka í heimi, og þegar ég
svo í seinna hjónabandi eignaðist
dreng var honum samstundis bætt í
þennan úrvalshóp af krökkum.
Húmoristi var hann og átti auðvelt
með að sjá spaugilegar hliðar
mannlífsins og kunni margar sögur
af kynlegum kvistum, sem gátu
hreint fengið mann til að veltast um
af hlátri, en sjálfur kímdi hann fínt
við. Hann missti svo heilsuna 1982
og fór þá á dvalarheimili fýrir aldr-
aða sjómenn á Hrafnistu, þar sem
hann naut góðrar umhyggju góðs
starfsfólks til síðasta dags. Lífs-
hlaup þessa manns er undravert
vegna þess að aldrei vék hann orði
að því að skaparinn hefði verið hon-
um þungur í skauti en þakkaði Guði
hans góðu gjafir. Ég þakka honum
Tómasi mínum Jónssyni allt það
góða sem hann var mér og mínum,
kærleika hans, glettnina, stríðnina,
elskuna alla frá íyrstu kynnum til
síðasta dags, þar bar aldrei skugga
á. Hann var tilbúinn til ferðar,
kúrsinn var settur. Veri hann guði
falinn um tíma og eilífð.
Þórunn Jónsdóttir.
Kæri afi, sem hinstu kveðju lang-
aði mig að skrifa nokkrar línur til
þín, Tómasar afa, sem var bátsmað-
ur á Karlsefni, kom og fór, veður-
barinn í andliti, með sterklegar
hendur og hafið í augunum. Sjórinn
og þú vorað eitt í mínum huga en
þá veröld þekkti ég svo lítið og
kannski einmitt þess vegna fylgdi
þér ákveðinn ævintýraljómi. Þú
varst mestan part á hafi úti og
komst heim á milli annaðhvort með
sjóþurrkaðan rikling, siginn fisk og
ferskmeti eða þá gómsæti í niður-
suðudósum frá útlöndum. Ég þarf
bara að loka augunum og við eram í
gamla Bensanum að keyra eftir
bryggjunni, alltaf kvöld og ljósin
flöktandi, beðið eftir að þú kæmir
frá borði. Ég fæ ennþá í magann
þegar ég hugsa til hræðslunnar
sem ég var gagntekin af, að bfllinn
færi framaf, ofaní kolgrænan sjóinn
sem glampaði á milli bryggjuborð-
anna. Við stelpurnar auðvitað í aft-
ursætinu og biðum eftir að fá hatt-
inn þinn lánaðan. Þá hafðir þú lítið
þakherbergi fyrir þig í húsinu á
horni Garðastrætis og Öldugötu.
Þar var skápurinn þinn með út-
lenska gottinu og kókinu, málverk-
ið úr Mýrdalnum og myndirnar af
ömmu Karenu, pabba, Gísla og
Dúdú og það er eins og mig minni
að mynd af Elísabetu Englands-
drottningu hafi verið einhvers stað-
ar þarna líka innan um fjölskyldu-
myndirnar. Volgt kókið smakkaðist
alltaf jafnvel. Þannig minnist ég þín
fyrst, afi minn, alltaf svolítið kíminn
en sagðir nú ekki margt við okkur
smáfólkið. Ég get svo ekki annað
en rifjað upp þegar þú, mamma og
Islendingasögurnar urðuð eitt í eld-
húsinu á Skjólbrautinni. Við hin bú-
in að segja takk fyrir mig og þið tvö
í heitum samræðum um Gunnar,
Njál og Skarphéðin fram eftir
kvöldi. Afi minn, við munum öll
sakna þín, takk fyrir allt sem þú
gafst okkur. Hvfl í friði.
Ásta.
Allir eiga sér sögu. Saga afa okk-
ar hófst fyrir 94 áram í Mýrdalnum
hinn 5. september árið 1904. Hún
er um mann sem ólst upp í stórum
systkinahóp, fór mjög ungur á ver-
tíð eins og tíðkaðist í þá daga. Hann
kynntist konu sinni, Karen frá
Stokkseyri, þau giftu sig og eignuð-
ust þrjú mannvænleg börn. Konuna
missti hann frá börnunum þremur.
En öllum kom hann þeim til manns.
Hann missti síðar tvo syni sína, þá
unga menn. Við munum aldrei eftir
því að afí hafi nokkurn tíma verið
dapur, sem hann hafði. þó ríka
ástæðu til, því alltaf kom hann með
gleðina og kátínuna með sér hvar
sem hann fór og stóð dyggilega
vörð um sína.
Afi var mjög íhaldssamur og
fastheldinn á flesta hluti, hann hélt
fast við sínar skoðanir og var erfitt
að breyta þeim ef hann var búinn
að taka ákvörðun. Sem dæmi um
það er að hann var alla tíð á togara
sem bar nafnið Karlsefni, en þang-
að réð hann sig árið 1922 og hætti
tæpum 60 áram seinna, árið 1981.
Karlsefni var hans annað heimili og
þeir vora fáir túramir sem hann fór
ekki í öll þessi ár.
Hann sá ekki sólina fyrir okkur
krökkunum. Það var því ansi erfitt
þegar við vissum upp á okkur
skömmina með ýmislegt, ef afi
myndi nú frétta af því, ekki vildum
við valda honum vonbrigðum. Og
þó að mamma segði frá einhverju
misjöfnu af okkur krökkunum þá
tók hann alltaf okkar málstað, það
hlaut að vera öðrum að kenna eða
einhver önnur haldbær skýring,
sagði hann alltaf.
Minningarbrotin eru mörg.
Hann sat í eldhúsinu heima og
gæddi sér á pönnukökunum sem
mamma bakaði alltaf þegar hann
kom í land, hlæjandi og skellandi
sér á lær í rökræðum um Islend-
inga sögurnar sem hann kunni
spjaldanna á milli, og mátti ekki
heyra á annað minnst en að þær
væru allar sannar. Svo var það
Mogginn sem aldrei fór með rangt
mál. Einkunnirnar okkar skoðaði
hann af áhuga og hlustaði þegar
við spiluðum fyrir hann á píanóið
með misjöfnum árangri. Alltaf átt-
um við vísa kókflösku með röri
þegar við heimsóttum hann og oft-
ast fleiri en eina. Og allar þær
stóra gjafir sem hann færði okkur
úr siglingunum. Að ógleymdum
signa fiskinum, hans sérgrein, sem
hann færði fjölskyldunni og vorum
við krakkarnir að hugsa um að
biðjast vægðar þegar okkur fannst
vera siginn fiskur í öll mál.
En íyrst og síðast var hann afi
okkar, alltaf svo kátur og hlýr, stóð
eins og klettur S hafinu sama á
hverju bjátaði. Eftir að afi fór á
Hrafnistu, fóram við systur alltaf á
Þorláksmessukvöldi með krakkana
okkar og sungu þau og spiluðu fyrir
afa Tómas, hann var svo stoltur af
öllum krökkunum sínum. Það
fyrsta sem kom upp í huga þeirra
þegar þeim var sagt frá því að hann
væri dáinn, var: „Fyrir hvern eig- *
um við þá að spila á jólunum?"
Ekkert kemur í staðinn fyrir þær
stundir.
Elsku afi Tómas, nú er hann
loksins kominn til sinna, við era
innilega þakklát fyrir að hafa átt
hann fyrir afa. Guð geymi hann og
megi hann hvfla í friði.
Karen, Ásta, Brynja og Júlíus.
„Sjálfur Guð og faðir vor og
Drottinn vor Jesús greiði veg vorn
til yðar. En yður fylli Drottinn og
auðgi að kærleika hvern til annars
og til allra, eins og vér beram kær-
leika til yðar; til þess að hann styrki
hjörtu yðar og þau verði óaðfinnan-
leg í heilagleika frammi fyrir Guði
og föður voram við komu Drottins
vors Jesú ásamt öllum hans
heilögu." (I. Þess. 3,11-13.)
Elsku afi.
Mig langar til þess að kveðja þig
í dag eftir tæpra fjögurra áratuga
göngu með þér á þessari jörð.
Ég hef þennan tíma og mun
áfram bera nafn þitt og það hefur
gert okkur eins nána og við alla tíð
höfum verið.
Þú gafst mér margt en stærsta
gjöfin varst þú sjálfur, hvernig þú
varst, rólegur, blíður og bara ein-
faldlega svo einstaklega góður
maður.
Þú varst alla tíð mikill vinnu-
þjarkur, stóðst vaktina á Karlsefni
á meðan stætt var og unnir þér
aldrei hvfldar á meðan sporður lá
óslægður á dekkinu.
Við nutum margra ógleyman-
legra sanmverastunda í landlegum
og fóram í marga góða ökuferðina
um Suðurlandið, á æskuslóðir þínar
í Mýrdalnum og í heimsókn til -
bræðra þinna í Flóanum.
Þú bjóst lengst af á æskuheimili
mínu og því hefur þú alltaf verið
stór hluti af tilvera minni og hefur
átt stóran þátt í að móta mörg af
lífsviðhorfum mínum.
Að koma inn í herbergið þitt til
þess að þiggja „einn“ kók og
súkkulaðimola, spjalla við þig og
hlusta á þig segja frá, era stundir
sem ég sakna og hefði ekki fyrir
nokkurn mun vilja missa af.
Þú varðst fyrir stærri áfóllum á
lífsgöngu þinni en flest okkar verða
fyrir en alltaf komst þú heill út,
sáttur við það sem þú hafðir og átt-
ir. Þú leist alltaf á þær lífshliðar
sem sólin bakaði en lést þær *
myrkvuðu eiga sig.
Afi minn, ég gæti haldið svo lengi
áfram að tala um þig eins og þú
varst en lítillæti þitt og hlédrægni
segir mér að nokkur orð á blaði
skuli duga.
Mig langar að lokum til þess að
vitna í ljóð eftir eitt af þínum uppá-
haldsskáldum, Tómas Guðmunds-
son, sem mér finnst lýsandi fyrir
þig og lífshlaup þitt.
Og svona lauk þessu ljóði -
Það leið út í þögulan bláinn
sem söngur úr skógi, sem blærinn ber
með blómilmi út yfir sjáinn.
Við sungum það eina sumamótt.
Við syngjum það aftur við djúpið rótt,
Þegar dagurinn hinzti er dáinn.
Það leið frá hlæjandi þjörtum -
Um hug okkar vomóttin streymdi
með húm sitt og ilm, og enginn veit
nema æskan, hvað sál okkar geymdi.
Svo djúp var gleðin og himinheið
og hugurinn frjáls eins og blærinn, sem leið.
Um voginn, er vakandi dreymdi.
Eg kveð þig, ljóð mitt, í Ijóði -
Þúlíðurennþáumbláinn
sem söngur úr skógi, sem blærinn ber
með blómilmi út yfir sjáinn.
Við sungum það eina sumamótt -
Við syngjum það aftur við djúpið rótt,
Þegar dagurinn hinzti er dáinn.
Guð blessi þig afi minn og
varðveiti sál þína.
Ég þakka þér fyrir að ég og
börnin mín fengum að kynnast þér.
Þinn
Túmas. *
TÓMAS
JÓNSSON