Morgunblaðið - 20.10.1998, Síða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 20. OKTÓBER 1998
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Bókastefnan í Gautaborg að hefjast
Hvað er hægt að
búast við að finna?
Börn og unglingar og menningararfurinn
verða helstu þemu Bókastefnunnar í
Gautaborg í ár. Kristín Bjarnadóttir
skrifar að sem dæmi um umræðuefni
séu stefnan sem leikhús og predikun
sem bókmenntagrein og einnig megi
nefna kreppu kirkjunnar.
Katherine Isabel Jill Paton
Paterson Fonseca Walsh
FJÓRTÁNDA Bókastefnan í
Gautaborg verður dagana
22.-25. október næstkom-
andi. Tvö helstu þemu bókastefn-
unnar í ár verða „Börn og ungling-
ar“ og „Menningararfurinn".
Áhersla er annars vegar lögð á
bókmenntir fyrir börn og unglinga
og hinsvegar á bækur og umræður
um málefni ungmenna frá ýmsum
sjónarhólum. Menningararfmum
verða væntanlega gerð skil í pall-
borðsumræðum sögulegra bók-
mennta og heimildarverka sem og
umræðum um kirkjunnar mál.
Rætt verður m.a. um Guðsmyndir í
aldarlok og „Messan sem leikhús -
og predikun sem bókmenntagrein"
er dæmi um titil á umræðufundi.
Þar er spurningin hvort kreppa
kirkjunnar sé listræn kreppa og
stefnt er saman guðfræðingi, dra-
maturg og rithöfundi til að ræða
svörin. Þriðja þema stefnunnar er
„hið góða og hið vonda“.
Samtímis og í samvinnu við
bókastefnuna stendur yfir safn-
messa „Nordiska Museimássan"
þar sem komast má í snertingu við
„menningararfinn“ (amk. með aug-
unum), á annan hátt en bækur og
orð bjóða uppá.
Hin fjögurra daga stefna til húsa
í Svenska Mássan býður uppá dag-
skrá með leiklistar- og tónlist-
arívafi, skipulögð mannamót með á
þriðja hundrað pallborðsumræðum
og upplestrum, samhliða sjálfri
sýningunni. Samkvæmt fréttabréfi
stefnunnar er hátt á fimmta hund-
rað manns á mælendaskrá og
aðeins fáir verða því nefndir hér,
en alnetsnotendum má benda á
heimasíðuna www.bok-bibliotek.se
eðal þekktra höfunda sem
eru væntanlegir eru
Katherine Paterson og
Uri Orlev, en bæði hafa hlotið H.C.
Andersen-verðlaunin, sem eru
veitt annað hvert ár síðan 1956 og
oft kölluð Nóbelsverðlaun barna-
bókmenntanna. Katherine Pater-
son býr og starfar í Bandaríkjun-
um, en er fædd í Kína. Bækur
hennar eru þýddar á 22 tungumál
og sögusviðið er ýmist Kína, Band-
aríkin eða þá Japan þar sem hún
hefur einnig dvalið og starfað. Hún
hefur tvisvar hlotið Newbery-heið-
ursmerkið ög í ár hlaut hún H.C.
Andersen-verðlaunin meðal annars
fyrir tæran stíl med dramatískum
áhrifum og fyrir „ævinlega að ljá
lesendum sínum framtíðarvon".
Uri Orlev býr í Jerúsalem, flutt-
ist þangað frá Palestínu, en er
fæddur í Póllandi. Reynsla hans
frá gyðingahverfi í Varsjá, 20
mánaða dvöl í fangabúðunum
Bergen-Belsen, búsetu í Palestínu
eftir heimsstyrjöldina síðari og af
lífinu á „kibbutz", myndar bak-
grunn í mörgum bóka hans. Uri
Orlev, sem skrifar á hebresku fyrir
börn og unglinga, sem og fullorðna,
hefur verið þýddur á mörg tung-
umál. Svíar búa enn ekki svo vel að
eiga eina einustu bók eftir hann á
sínu máli. Á alþjóðlegum vettvangi
hefur hann hlotið ýmsar viður-
kenningar, þar á meðal H.C. And-
ersen-verðlaunin 1996.
Marita Conlon-McKenna, ein-
hver vinsælasti barnabókahöfund-
ur Irlands, mun koma og einnig
Lesley Beake, sem er fædd í
Skotlandi, en fluttist 16 ára gömul
með foreldrum sínum til Suður-Af-
ríku. Marita Colon-McKenna nýtur
vinsælda í heimalandinu bæði fyrir
raunsæjar lýsingar á samtímanum
og fyrir sögulegar frásagnir. Hún
hefur tekið til umfjöllunar hung-
urtímabil 19. aldarinnar á Irlandi
og er sögð hafa fengið hugmyndina
að „Children of the Famine",
fyrstu bók sinni í sögulega bóka-
flokknum, þegar hún heyrði út-
varpsþátt er greindi frá nafnlausri
barnagröf frá hungurtímabilinu.
Leiðið hafði fundist undir
hvítþyrnatré. Lesley Beake er
sögð skrifa bæði frá sjónarhóli inn-
angarðs- og utangarðsfólks í Suð-
ur-Afríku. Sögupersónur hennar
eru bæði svartar og hvítar, hún
skrifar um unglinga og byggir oft á
raunvei-ulegum atburðum. Lesley
hefur einnig búið í Namibíu og
Austurlöndum nær, og sögusvið
bókarinnar „Song of the Bee“ er
meðal Namibíufólks. Dagskrá
fóstudagsins inniheldur bæði
sænska leiksýningu byggða á
þeirri bók og umræðufund með
höfundinum.
Að pallborðsumræðum með
fjórum ofangreindum
höfundum hverjum fyrir
sig, standa samtökin IBBY
(International Board on Books for
Young People) sem stofnuð voi-u í
Zúrich 1953 til að stuðla að dreif-
ingu góðra bamabókmennta og
starfa nú í 64 löndum. „Hvert hefur
veröldin farið?“ eru fimmtu pall-
borðsumræðumar á þeirra vegum
tú að fjalla um ládeyðuna sem þyk-
ir ríkja í útgáfu innlendra og þó
einkum þýddra barna- og ung-
lingabóka eftir langt blómaskeið
Svía á því sviði.
Wolf Erlburch, þýski teiknarinn,
sem er þekktur um víða veröld fyr-
ir myndskreyttar barnabækur,
verður hins vegar gestur bóka-
stefnunnar á vegum Goethe-stofn-
unarinnar. Erlburg hóf feril sinn
sem auglýsingateiknari og um
skeið teiknaði hann fyrir blöð eins
og Esqume og Stem, en fyrir rúm-
um áratug tók hann til við að skrifa
og skreyta bamabækur sem hafa
náð vinsældum langt út fyrir Evr-
ópu, m.a. í Japan, Bandaríkjunum,
Kóreu, Mexíkó og Filippseyjum.
Meðal innlendra höfundna barna-
og unglingabóka sem taka þátt að
þessu sinni eru Ulf Stark, Gunnilla
Bergström, Anna Höglund, Mats
Wahl, Viveca Larn, Jens Ahlbom,
Annika Thor, Per Nilsson, Maj
Bylock, Sören Olsson og Anders
Jacobsson.
Á tveggja daga dagskrá, fimmtu-
dag og fóstudag, með pallborðsum-
æðum í samvinnu við Mennta-
miðstöð Gautaborgar (Utbildnings-
centmm) munu höfundar fræðibóka
um böm og unglinga taka til máls.
ar verða á ferðinni uppeldis-
fræðingar, kennarar, félags-
fræðingar, sálfræðingar og
bamalæknar. Rætt verður um
menningu, mótun unglinga og um
góða og vonda feður í „föðurlausu
samfélagi". Um fullorðnu mann-
eskjuna sem við þykjumst sjá
glitta í í hverju barni og sköpum
þannig væntingar, eða eram eins
og kennarinn og sálfræðingurinn
Per Naroskin orðar það í bókartitli
sínum, með vísun í Proust á
sænsku: „Pá spaning efter den
vuxna mánniskan". Annar sál-
fræðingur, Bengt Grandelius, sem
talar um aðhald og takmörk sem
skilyrði fyrir því að geta vaxið og
þörf bams fyrir leikreglur, er
höfundur bókar sem hann nefnir
„Att sátta gránser - ett vilkor för
váxande“.
Að læra fyrir skólann eða lífið,
nefnast pallborðsumræðui’ á veg-
um félags þjófélagsfræðikennara,
þar sem Ove Semhede dósent í
félagsvísindum talar um sjálfs-
myndarsköpun unglinga og lífsstíl
þeirra í nútíma samfélagi þar sem
skólinn er ekki lengur með einka-
leyfi á þekkingu og þar sem engin
einföld svör gilda um hvað er rétt
og rangt, gott og vont. Sören
Léven mun tala um skólann sem er
að breytast, sterkari gæðameðvit-
und kennara og aukna ábyrgð
nemenda. Ásamt Roger Ellmin
hefur hann skrifað bók sem er
nýútkomin og nefnist „Skapa 2000-
talets skola“.
kapandi tvítyngi, eða
„Kreativ tvásprákighet",
nefnist tveggja daga ráð-
stefna í samvinnu við Finna 22.-23.,
þar sem einkum er höfðað til kenn-
ara og skólastjóra. Þar verður rætt
um tvítyngda menntun í Svíþjóð
með reynslu Finna til hliðsjónar og
leitað svara við spurningum einsog:
Gæti bráarsmíðin milli tungumála
verið betri? Og hvemig túlka þeir
höfundar veraleikann sem hafa
alist upp í umhverfi þar sem töluð
era tvö tungumál? Einnig ber að
nefna röð af pallborðsumræðum
um 68, fertug saga um ungt fólk,
saga sem í dag hlýtur að tilheyra
menningararfinum.
mræðufundir um ævisögur
er nokkuð sem trálega
mun vekja forvitni, ekki
síst vegna komu tveggja breskra
úrvalshöfunda í þeirri grein: Claire
Tomalin og Michael Holroyd.
Claire Tomalin, sem er fædd í
London 1933 og hlaut menntun
sína í enskum bókmenntum í
Cambridge, hefur meðal annars
starfað sem bókmenntalegur rit-
stjóri hjá New Statesman og
Sunday Times. Fyrsta ævisaga
hennar fjallaði um breska braut-
ryðjandann Mai-y Wollstonecraft
(1759-1797), „The life and death of
Mary Wollstonecraft“. Síðan hefur
hún skrifað um Shelley, Katherine
Mansfield, leikkonuna Dora Jord-
an og um „ósýnilega vinkonu" Dic-
kens: Nelly Ternan. Nýjasta ævi-
saga hennar er „Jane Austin - A
Life“. Michael Holroyd, sem einnig
er innfæddur Lundúnabúi (1935),
hefur verið nefndur „heimsins dáð-
asti ævisagnaritari" og þungamiðj-
an fyrir þá aðdáun liggur í þrem
stórverkum: Um Lytton Strache
(1880-1932), sem kvikmyndin Carr-
ington (með Emmu Thompson)
m.a. byggist á, um listamanninn
August John og um George Bem-
hard Shaw. Claire og Michael
munu koma fram fóstudaginn 23.
okt. og tala um listina að skrifa
ævilýsingar.
Aðrar greinar á sama tré eru
þegar skrifað er um ævi samtíma-
fólks og jafnvel þegar skrifað er í
fyrstu persónu eintölu. Pall-
borðsumræður um „Egið í bók-
menntum - tál eða veraleiki“ era á
dagskrá fimmtudagsins. Þar er
Svíunum Jan Myrdal og Lars
Vargö, rithöfundi, þýðanda og Jap-
ansfræðingi, ætlað að gera „éginu“
skil, með hliðsjón af því sem í
bandarískum bókmenntavísindum
er vinsælt umræðuefni og nefnist
„self writing". Hugmyndafræðileg
skrif Jan Myrdals í ferðasöguformi
era vel þekkt fyrirbæri og eins
vöktu sjálfsævisöguleg verk hans
athygli á sínum tíma (ekki síst fyrir
þá mynd sem hann gaf af foreldr-
um sínum sem voru Gunnar og
Alva Myrdal) allt frá „Barndom"
sem kom út 1982 til „Tolv pá det
trettonde" 1989.
óhanna, ekki frá Örk, en frá
Moltuberjalandinu, er hún
líka kölluð: Sara Lidman, sem
fæddist í stórhríð aðfaranótt
gamlársdags 1923 í Missentrásk,
Jöm, og sem sló þegar í gegn með
fyrstu skáldsögu sinni, „Tjárda-
len“, 1953 og tók upp
sjálfsævisögulegan heimildarstíl í
„Hjortronlandet" (Moltuberjaland-
ið) 1955. Hún verður önnur
aðalpersónan í pallborðsumræðum
24. undir titlinum „Sara - i liv och
text“. Hin aðalpersónan er ritari
samnefndar bókar: Birgitta Holm,
dósent í bókmenntum og kvenna-
fræðum við Uppsala háskóla, sem
er þekkt fyrir rannsóknir sínar og
fyrirlestra og fyrir verk eins og
„Fredrika Bremer och den
borgerliga romanens födelse“ 1981
og „Selma Lagerlöf och ur-
sprangets rornan" 1984. Meðal
þekktra sænskuskrifandi þátttak-
enda, sem kynna bækur sínar eru
einnig P.O. Enquist, P.C. Jersild,
Kerstin Thorvall, Jan Guillou, sem
nú kynnir fyi-sta bindið af sögu-
legri skáldsögu frá krossferðatím-
anum, „Vágen till Jerasalem", og
Marie Hermanson, sem vakti fyrst
athygli með göldróttu smásagna-
safni um götóttan veraleika 1986,
„Det finns ett hál i verkligheten",
endursagði söguna um Mjallhvít
(með öllum persónum í fyrstu per-
sónu eintölu) og hefur vakið áfram-
haldandi athygli með sögum sínum
og leikritum. „Musselstranden“
nefnist nýútkomin skáldsaga henn-
ar. Þá kemur leikskáldið, barna-
bóka- og krimmahöfundurinn
Henning Mankell, með „Beráttelse
pá tidens strand - en bok om Af-
rika“, sem Ordfront gefur út. Hann
mun einnig kynna unglingabók
sína, „Resan till várldens ánde“,
fjórðu og síðustu bókina í bóka-
flokki sem Rabéen & Sjögren gefa
út.
Pallborðsumræður um heim-
speki eru á dagskrá föstu-
dagsins, með sænsku heim-
spekingana Ulla Holm og Torbjörn
Tánnsjö á mælendaskrá, svo og
Staffan Carlshamre, sjónvarps-
tjörnu haustsins í fræðsluþáttum
um heimspeki. Til umræðu er: Að
hverju leitum við í heimspekinni?
Og hvað er hægt að búast við að
finna?
Bókaforlagið Lindelöws á heið-
urinn af þvf framtaki að gefa út
safn frásagna eftir innflytjendur,
undir titlinum „Det nya Landet".
Safnið geymir 44 sögur eftir jafn-
marga höfunda bæði þekkta og
óþekkta. Fjórir fulltráar þeiraa
verða gestir bókastefnunnar: Clet-
us Nelson Nwadike frá Nigeríu,
Tuija Nieminen Kristofersson frá
Finnlandi, Patricia Lorenzoni, sem
á móður frá Brasilíu, og Nicola
Kolovs, fædd í Svíþjóð en foreldr-
arnir grískir. Væntanlegt umræðu-
efni er m.a. listin að búa við fleiri
ólíkar menningararfleiðir og tung-
umál og eiga rætur í fleira en einu,
ef ekki móðurmáli þá fósturmáli.
Þrír rómansk-amerískir höfundar
era væntanlegir: Ana Maria Shua
frá Argentínu, Nélida Pinon frá
Brasilíu og Mario Monteforete
Toledo frá Guatemala, en þau eiga
öll sinn þátt í smásagnasafni
rómansk-amerískra höfunda, sem
er nýkomið út á sænsku. Annað
árið í röð munu gyðingar halda
sína ráðstefnu á bókastefnunni, en
þeir verða einnig með dagskrá á
svonefndu Jewish Comer.
Sígaunarnir, sem voru á leið
frá Indlandi til Evrópu á ár-
unum 900-1100, gera engar
kröfur um eigið land. Því hefur
heimsráð þeirra, „Romani Union“,
sem stofnað var 1978, slegið því
föstu að þeir eiga heima þar sem
þeir eru og búa hvert svo sem land-
ið er. I okkar „vestri" eru Aust-
urríki og Finnland þó einu löndin
sem hafa viðurkennt sígauna sem
þjóðarbrot og gefið þeim rétt til
kennslu á tungumáli sínu, romani.
Gustaf Vasa hélt á sínum tíma að
þeir væra njósnarar og árið 1560
bannaði erkibiskup Laurentius
Petri prestum að „skíra börn
þeirra og jarða lík þeirra".
Árið 1617 mæltu kirkjunnar
menn með því að sígaunum yrði
vísað úr landi, samkvæmt sænsku
Nationalencyklopedin. Upp úr
miðri okkar öld gerðist rihöfundur-
inn Ivar Lo-Johansson talsmaður
þess að sígaunum leyfðist að lifa í
landinu samkvæmt eigin menning-
arhefðum. I dag mun Rúmenía
vera það land þar sem hvað stærst-
ur hópur sígauna á heima, en þar
lifðu margir af sem þrælar furst-
anna í um 400 ár. Brot úr sögu og
menningararfi þeirra er að finna í
bók sem hefur vakið athygli, og er
eftir bandarísku blaðakonuna Isa-
bel Fonscea. Hún kemur á bóka-
stefnuna og segir frá en forlagið
Ordfront gefur bókina út undir titl-
inum „Begrav mig stáende - zig-
enema och deras resa“. Isabel,
sem er fædd í New York, menntuð
í Oxford og býr í London, fylgdist
með sígaunum í fyrrum Áustur-