Morgunblaðið - 20.10.1998, Page 44

MORGUNBLAÐIÐ
’’ 44 ÞRIÐJUDAGUR 20. OKTÓBER 1998
ÁSTA BRYNDÍS
ÞORSTEINSDÓTTIR
Það var ekki fyrr en löngu seinna
sem Asta Bi-yndís ákvað að bjóða
fram krafta sína í þágu Alþýðu-
flokksins. Stundin sem hún valdi til
þess lýsir henni vel. Þetta vai- á
haustdögum árið 1994. Mannleg
mistök og öndverðar kringumstæð-
ur höfðu lagst á eitt um að þessum
gamla flokki íslenskra jafnaðar-
manna var vart hugað líf í næstu
kosningum. Þá taldi Ásta Bryndís
tíma til kominn að ganga fram fyrir
skjöldu í þágu málstaðar, sem hún
_ hafði unnað frá æskuárum.
Eg held ég muni nærri orðrétt
þau orð sem hún lét falla í einu af
okkar fyrstu samtölum á því hausti:
„Eg má ekki til þess hugsa að Al-
þýðuflokknum verði komið á kné
eins miklu góðu og hann hefur kom-
ið í verk fyrir þá sem minnst mega
sín í þessu þjóðfélagi. Við munum
áreiðanlega þurfa á honum að halda
áfram. Eg held við getum ekki án
hans verið.“
Eg minnist þeirrar baráttu sem í
hönd fór ávallt með gleði. Þegar allt
virtist tapað gengum við út í stríðið
með bros á vör. Við lögðum allt und-
ir í fullvissu þess að eiga góðan mál-
stað að sækja og verja. Við lögðum
okkur öll fram í fullkominni sátt við
'r' að hlíta þeim dómi, sem aðrir teldu
að lokum að við verðskulduðum.
Niðurstaðan varð sú að við rákum
af okkur slyðruorðið; réttum okkar
hlut, þótt við gætum ekki að fullu
bætt fyrir þann skaða, sem skamm-
sýni og síngimi höfðu þegar valdið.
Það var í þessu stríði sem við
Bryndís, Asta og Astráður bund-
umst órjúfanlegum vináttuböndum.
Okkur Bryndísi var það happafeng-
ur. Asta Bi-yndís og Astráður voru
sjálfum sér lík. Þau reyndust í þessu
--•stríði best þegar mest á reið, eins og
þau hafa reynst öðrum allt sitt líf.
Að leiðarlokum þökkum við Bryndís
fyrir þá gæfu að hafa eignast vin-
áttu þessara mannkostahjóna. Þau
hafa kennt okkur meira en okkur
e.t.v. grunar um, hvemig unnt er að
lifa lífinu með reisn, en axla þær
byrðar sem forsjónin hefur valið
okkur, möglunarlaust.
Guð blessi minningu Astu Bryn-
dísar Þorsteinsdóttur.
Jón Baldvin og Bryndís.
Ótímabært fráfall Ástu B. Þor-
steinsdóttur er harmsefni. Með
henni er gengin valkyrja, gædd bar-
j áttuhjarta fyrir málstað þeirra sem
eiga undir högg að sækja. Það skal
hér fullyrt að fáir aðrir hafí skilið
eftir sig jafn djúp spor í réttinda-
baráttu fatlaðra síðasta áratuginn
og hún gerði. Verk hennar á því
sviði munu lifa hana um ókomna tíð.
Fötluð dóttir hennar, Ásdís Jenna,
gaf henni þann eldrnóð sem til
þurfti. Þá gjöf færði Ásta öðru fötl-
uðu fólki á Islandi.
Kynni mín af Ástu hófust fyrir
tæpum áratug þegar við ásamt öðra
góðu fólki komum að samningu nú-
gildandi laga um málefni fatlaðra.
Hún var þá formaður Þroskahjálp-
ar, glæsilegur talsmaður fatlaðra,
leiftrandi af hugsjón, af þekkingu og
djúpu innsæi í reynsluheim umbjóð-
enda sinna. Verkefnið var ekki auð-
leyst því samræma þurfti ólík sjón-
armið og finna jafnvægi á milli and-
stæðra hagsmuna. Þá kom í ljós fé-
lagslegur þroski hennar, greind, lip-
urð og sáttíysi. Þannig náði hún
málum fram, með þolinmæði, seiglu,
rökfestu og því að missa aldrei sjón-
ar á því sem mestu skipti. Þannig
öðlaðist hún virðingu samstarfs-
manna sinna og vináttu. Réttinda-
gæsla fatlaðra, sjálfstæð búseta, lið-
veisla - grandvallarhugtök nýrra
laga - var öðrum fremur hennar
framlag. Samræður okkar um þessi
efni era á meðal hjartfólgnustu
minninga minna úr félagsmálastarfí.
Eg minnist sérstaklega samvera-
stunda frá New York, AJlsherjar-
þingi Sameinuðu þjóðanna í lok ára-
tugar fatlaðra 1992, þar sem fjallað
var um framtíðarsýn fatlaðs fólks
um virka þátttöku í samfélaginu.
J^Ásta drakk í sig ferskar hugmyndir
en var ekki síður mikið í mun að við
íslendingar legðum okkar af mörk-
um til fatlaðs fólks víða um heim,
sem býr við örbirgð og án nokkurra
tækifæra til mannsæmandi lífs. Hún
fylgdi því eftir þegar heim var kom-
ið og það bar árangur eins og annað
sem Ásta tók sér fyrir hendur. Rétt-
lætiskennd hennar þekkti engin
landamæri.
Það kom mér ekki að óvörum að
Ásta haslaði sér völl á vettvangi
stjómmálanna. Eldur hugsjóna um
réttlátt samfélag - samfélag fyrir
alla - logaði í brjósti hennar. Eg
man að hún leitaði hjá mér álits_ á
því áður en hún tók þá ákvörðun. Eg
fann fljótt að það var þó enga
ákvörðun að taka, hennar hlutskipti
var ráðið. Á vettvangi Alþingis nut-
um við hennar í allt of skamman
tíma.
Eigi má sköpum renna. Glíma
Ástu við hinn illvíga sjúkdóm ein-
kenndist af kjarki og reisn eins og
aðrar glímur sem hún háði í lífinu.
Eftir stendur dýrmæt minning sem
við þökkum fyrir. Ástráði og fjöl-
skyldunni votta ég djúpa samúð.
Bragi Guðbrandsson.
Ævinni hefur oft verið líkt við
vegferð. Að ná miðjum aldri er eins
og að standa uppi á háu fjalli með
útsýni til allra átta.
Ásta B. Þorsteinsdóttir kleif
mörg fjöll á ævinni því að hún sam-
einaði það að vera baráttu- og hug-
sjónakona. Barátta hennar féll
lengst af í einn farveg: Að bæta lífs-
gæði fatlaðra og sýna fram á að þeir
ættu rétt á að njóta mannréttinda á
borð við aðra í samfélaginu. Aldrei
hvikaði hún frá þessari sannfæringu
sinni. Slíkt er einkenni hugsjóna-
mapna.
Ásta var formaður Landssamtak-
anna Þroskahjálpar í átta ár. Segja
má að hún hafí verið sverð þeirra og
skjöldur. I tvö ár hafði ég tækifæri
til að fylgjast nóuý með henni í
stjórn samtakanna. Ásta var glæsi-
legur formaður með yfirburðaþekk-
ingu á málaflokknum. Hún hafði
kynnst nýjum hugmyndum um
blöndun eða samskipan fatlaðra og
ófatlaðra í Danmörku á áttunda ára-
tugnum og síðar fylgst náið með
nýjungum í þessum efnum, bæði
með samstarfi við systrasamtök á
Norðurlöndum og víðar og með víð-
tækum lestri. Hún vildi gera sam-
tökin og málaflokkinn sýnileg, skrif-
aði greinar og flutti ræður og erindi
hvenær sem tækifæri buðust. Fund-
ir hennar í framkvæmdastjórn voru
miklu lengri en ég hafði vanist á
löngum félagsmálaferli. En samtök-
in voru henni allt. Hún var kröfu-
hörð við sjálfa sig og aðra. Aðeins
það besta til handa fötluðum var
nógu gott.
Asta var góður ræðumaður sem
sameinaði í málflutningi hörku
stálsins og mýkt vatnsins. Menntun
hennar og reynsla gerðu hana
sterka. Hún þekkti heilbrigðiskerfið
en taldi að foreldrar fatlaðra væru
hinir eiginlegu sérfræðingar bama
sinna. Þess vegna gæti stefnumótun
í málefnum fatlaðra aldrei orðið
raunsæ né spádómar um þörf á
framtíðarúrræðum annað en hjóm
án samráðs við hagsmunasamtökin,
eins og hún komst að orði í tímarit-
inu Þroskahjálp árið 1987 þá ný-
kjörinn formaður. Allar sólarhrings-
stofnanir skyldu lagðar niður og
fundið frjálsara búsetuform, fötluð
börn áttu að ganga í sama skóla og
jafnaldrar þeirra í heimabyggð.
Dóttirin, Ásdís Jenna, skyldi gera
þessa draumsýn að veraleika: stúd-
entspróf frá Menntaskólanum við
Hamrahlíð, sjálfstæð búseta og há-
skólanám.
Leiðir okkar Ástu lágu íyrst sam-
an haustið 1985 þegar ég gekk í For-
eldrasamtök barna með sérþarfir,
sem nú heita Foreldrasamtök fatl-
aðra. Ég var þá borgarfulltrúi í
Reykjavík. Fundurinn var haldinn í
Kennaraháskólanum og Dóra S.
Bjarnason tók á móti mér og fylgdi
mér inn. Ég veit ekki á hverju ég
átti von en ekki þessu. í herberginu
sátu allmargar konur í kringum
MINNINGAR
langborð og hekluðu hjörtu, spjöll-
uðu saman og hlógu. Þetta var fjár-
öflunarleið samtakanna, því að brátt
fóru jólin í hönd. Það var þá sem
Ásta kom á móti mér og fagnaði mér
innilega, hávaxin, björt yfirlitum,
hárið óstýrilátt. Síðar tók við jóla-
skemmtun félagsins í Lyngási og
fræðslufundir ýmiss konar á nýju
ári. Ég var komin inn í heim hinna
fötluðu, heim sem var mér framandi.
Þegar Ásta tók við formennsku í
Landssamtökunum Þroskahjálp bað
hún mig að setjast í ritstjórn tíma-
ritsins Þroskahjálpar og síðar í
svæðisstjórn um málefni fatlaðra í
Reykjavík sem fulltrúi samtakanna.
Það gerði ég með glöðu geði.
Ásta var góð heim að sækja, frá-
bær gestgjafi og gæti hafa verið
veitingamaður á sælkerastað í
Frakklandi. Ogleymanlegar era
okkur Gunnari frábærar móttökur á
heimili þeirra Ástráðs í Vástervik í
Svíþjóð sumarið 1990. Máltíðin var
engri lík þar sem hver rétturinn tók
við af öðram og svo gómsætir að
þeir bráðnuðu uppi í manni. Hún
var næm á fólk og gjöful með af-
brigðum.
Ég hygg að hæfileikar Ástu B.
Þorsteinsdóttur hafi notið sín best
vorið 1994 þegar haldin var alþjóð-
leg ráðstefna Sameinuðu þjóðanna
hér á landi um málefni fatlaðra und-
ir kjörorðinu „Eitt samfélag fyrir
alla“. Ásta var framkvæmdastjóri
ráðstefnunnar. Hún stóð sig frábær-
lega í því starfi, þá naut sín vel
framúrskarandi málakunnátta
hennar og glæsileiki í framkomu.
Þessi ráðstefna var tvímælalaust
hápunkurinn á opinberum ferli
hennar. - Einnig minnist ég Ástu á
þingi NFPU, Norrænu samtakanna
um málefni fatlaðra, á Álandseyjum
voiáð 1995, þar sem hún þýddi ræðu
Maríu Hreiðarsdóttur formanns
Átaks við opnunina og ávarpaði full-
tráa í lok þingsins í fjarveru for-
manns NFPU.
„Að hafa framtíðarsýn" nefnir
hún síðasta leiðara sinn í tímaritinu
Þroskahjálp 1995. Ekkert óttaðist
hún meir en afturhvarf til fortíðar. í
leiðaranum verður henni tíðrætt um
hinar tuttugu og tvær grandvallar-
reglur Sameinuðu þjóðanna sem að-
ildarríkin hafa skuldbundið sig til að
framfylgja í því skyni að bæta lífs-
kjör fatlaðra og segir: „Þannig hef-
ur hugmyndafræðin sem grandvall-
aðist á samskipan eða blöndun vikið
fyrir nýrri kröfu um fullt jafnrétti."
Hinn 1. desember 1995 buðu Ásta
og Ástráður til veglegs fagnaðar á
heimili sínu á Seltjarnarnesi. Tilefn-
ið var þríþætt, eins og stóð á
boðskortinu, fullveldisdagurinn, að-
ventan og 50 ára afmæli Ástu. Á
þeim degi blasti framtíðin við henni.
Hún hafði nú haslað sér völl á vett-
vangi stjórnmálanna. Hana skorti
hvorki áræði né færni til að takast á
hendur ný verkefni. En nú hefur
þessi glæsilega kona verið hrifin
burt á besta aldri, á hátindi ferils
síns.
I Ragnars sögu loðbrókar segir
frá Áslaugu sem átti að koma á fund
Ragnars. Hún mátti hvorki vera
klædd né óklædd, hvorki mett né
ómett, hvorki ein né með mann sér
til fylgdar. Áslaug leysti þessa
þraut, enda gáfuð kona og úrræða-
góð. Á sama hátt leysti Ásta þrautir
sem fáir hefðu leikið eftir henni.
Það er með miklum söknuði og
þakkarhug sem við kveðjum Ástu B.
Þorsteinsdóttur. Hún bjó yfir sér-
stakri hlýju, mannkærleika og
djúpri réttlætiskennd.
En mestur er harmur Ástráðs,
barnanna og Ásdísar móður hennar.
Á sorgarstundu sendum við Gunnar
þeim og öðram vandamönnum ein-
lægar samúðarkveðjur.
Gerður Steinþórsdóttir.
Við þingmenn í þingflokki jafnað-
armanna þökkum þann tíma sem við
nutum samfylgdar Ástu B. Þor-
steinsdóttur og söknum nú vinar í
stað.
Ásta B. Þorsteinsdóttir tók sæti á
Alþingi í janúar sl. í kjölfar þess að
Jón Baldvin Hannibalsson vék af
þingi. Hún féll strax vel inn í hópinn
og hafði gaman af því að með til-
komu hennar í þingflokkinn skapað-
ist jöfnuður kynja í hópnum sem
ekki hafði áður þekkst í þingflokk-
um á Alþingi. Ásta var talsmaður
jafnréttis og félagshyggju og fyrir
henni vora kjörorð jafnaðannanna,
frelsi, jafnrétti og bræðralag, sjálf-
sögð yfirskrift þeirra mála sem hún
vildi vinna að á Alþingi.
Hún bar hag þeh-ra sem höllum
fæti standa í þjóðfélaginu mjög íyrir
brjósti og vildi vinna að auknum
réttindum þeirra. Þegar litið er yfir
málin sem hún var að undirbúa að
endurflytja á þessu hausti endur-
spegla þau þennan ríka vilja: „Jafn-
réttisstofnun fyiir fatlaða", „Um-
boðsmaður sjúklinga“ og „Réttar-
staða íbúa á hjúkrunar- og dvalar-
heimilum". Vegna veikindanna
vannst henni ekki tími til að flytja
þessi mál en við vinir hennar og fé-
lagar í þingflokki jafnaðarmanna
munum halda merkinu á lofti og
bera málin hennar fram í þinginu í
haust.
Við kynntumst í Ástu einstakri
baráttukonu sem háði ójafna bar-
áttu við erfiðan sjúkdóm og tókst á
við hann með sama óbilandi kjarki
og æðraleysi og einkenndi allt henn-
ar lífsstarf. Hetjuleg barátta hennar
verður okkur þingmönnunum
ógleymanleg. Að leiðarlokum þakk-
ar þingflokkur jafnaðarmanna Ástu
góða samfylgd. Við kveðjum hana í
virðingu og þökk og biðjum fjöl-
skyldu hennar guðsblessunar á
þessum erfiða tíma.
Þingflokkur jafnaðarmanna.
Fram á síðasta dag tráði ég á
kraftaverkið. Að eins og oftast áður
tækist Ástu hið ómögulega. En
gagnvart dauðanum erum við öll lít-
ils megnug og það sannreynum við
nú þegar við syrgjum Ástu B. Þor-
steinsdóttur við ótímabært lát henn-
ar. Mennimir biðja en Guð ræður.
Þegar ég að undanförnu hef hugs-
að til Ástu meira en endranær hefur
mér orðið ljóst, sem ég vissi reyndar
áður, að þau voru mörg kraftaverkin
sem gerðust í kringum hana sjálfa, í
lífshlaupi hennar og ævistarfi. Ásta
fékk meira áorkað en flestir sem ég
hef þekkt, vegna þess að hún trúði
heitt á réttlátan málstað. Það sem
meira var, hún fékk aðra til að trúa
með sér og hreif þá með sér til
góðra verka og samstöðu. Þar á ég
einkum við málefni fatlaðra, sem
segja má að hún hafi helgað öll sín
fullorðinsár, allt frá því að hún fyrir
28 árum eignaðist Ásdísi Jennu og
hóf að berjast fyrir lífsgæðum henn-
ar. Síðar varð sú barátta málstaður
allra fatlaðra. Ásta sneri þannig
sorg og erfiðleikum upp í sigur-
göngu. Sú barátta varð þannig lán
margra, bæði fatlaðra, foreldra
þeirra og annarra aðstandenda, en
líka okkar hinna sem urðum þeirra
forréttinda aðnjótandi að fá að vera
þátttakendur í þessari lífssýn og og
hugsjónabaráttu.
Það var lán mitt að kynnast Ástu
þegar við báðar tókum þátt í
nefndastarfi í Landssamtökunum
Þroskahjálp fyrir um 15 áram. Ég
varð fyrir miklum áhrifum af henni
og reyndar öðram mæðrum fatlaðra
bama. Það varð m.a. til þess að ég
valdi mér líf þeirra sem viðfangs-
efni, þegar ég skrifaði mastersrit-
gerð mína um mæður mikið fatlaðra
barna. Ásta varð ásamt nokkrum
öðrum íslenskum mæðrum þátttak-
andi í ritgerðinni minni. Þær gáfu
mér hlutdeild í lífi sínu, sorg og
sigrum. Svo lengi sem ég lifi mun ég
minnast þess efniviðs sem Ásta
sendi mér til Englands þennan vet-
ur. Mér fannst þá og finnst enn að
ég hafi í raun aldrei fengið dýrmæt-
ari gjöf, sem ég hef aldrei getað full-
þakkað né endurgoldið nema
kannski með vináttu minni og vænt-
umþykju, því upp frá þessu urðum
við Ásta einlægar vinkonur. Seinna
urðum við nánar samverkakonur
hjá Þroskahjálp í fjögur viðburðarík
ár, sem voru í senn skemmtileg,
átakamikil og ógleymanleg. Hvern
dag síðan hef ég saknað þessara ára
og alls þess góða samferðafólks á
þeirri vegferð, en þó mest Ástu,
þegar við hættum að hittast og tala
saman á hverjum degi eins og áður.
Það var vitanlega Ásta sem setti
kúrsinn og var við stjórnvölinn sem
sá stefnufasti formaður sem hún
var. Víst var um það að þar var eng-
in lognmolla á ferðinni og lítið gert
með úrtölufólk þegar mannréttinda-
mál fatlaðra vora annars vegar,
enda urðu líka margir draumar að
veraleika á áram Ástu sem formað-
ur Landssamtakanna Þroskahjálp-
ar. Við fórum víða saman þessi ár,
bæði innanlands og utan, og alltaf
var ég jafn stolt af Ástu, því hvar-
vetna vakti hún eftirtekt fyrir glæsi-
leik, skörangsskap, rökfestu og hug-
sjónaeld. Ásta var hinn fæddi leið-
togi og það hlutverk fórst henni líka
best úr hendi. Hún var að því leyti
lík Hallgerði langbrók að engin vildi
hún „hornkerling vera“. Það átti því
ekki sérstaklega vel við Ástu að
vera í einhverjum „aukahlutverk-
um“ svo sem eins og að vera í
stjómarandstöðu á Alþingi, jafnvel
þótt hún gerði það vel, eins og allt
annað sem hún tók sér fyrir hendur.
Ég, eins og margir sem þekktu Ástu
vel, vonaðist eftir þeim degi að hún
fengi þann sess í stjómmálum sem
hæfði henni, við stjórnvöl sem
tryggði henni möguleika til góðra og
mikilla verka. Hún setti vissulega
spor á samtíð sína en hefði henni
enst líf og heilsa er ég þess fullviss
að það hefði skipt sköpum fyrir
þjóðina. Fáa hef ég þekkt sem vora
slíkir dugnaðarforkar og Ásta eða
hafa komið öllu því í verk, sem hún
áorkaði. Henni einni var lagið að
stunda vinnu sína, halda stórveislu,
semja ræður og sinna vinum og fjöl-
skyldu allt í senn, en láta ekki þar
við sitja heldur leggja á sama tíma á
ráðin um næstu stórviðburði. Það
var ekki allra að ganga í takt við
hana, en einhvem veginn tókst
henni að láta samverkafólki finnast
það vera með og gera gagn.
Ásta átti líka fleiri vini og kunn-
ingja en nokkur sem ég þekki en
samt virtist hún alltaf hafa pláss
fyrir fleiri, bæði undir vængnum, í
faðminum og sér við hlið. Það sást
líka best þegar hún veiktist hversu
margir vildu leggja henni lið með
góðum óskum og fyrirbænum. Þó
var það þannig að hún huggaði
fremur okkur hin en öfugt og a.m.k.
var það svo í okkar samskiptum.
Einnig í alvarlegum veikindum sín-
um og aðsteðjandi dauða var hún
svo sterk að hún sannfærði mig um
að lífið væri sterkara en dauðinn,
hafi ég efast um það eitt andartak.
Enda mun Ásta lifa áfram, í verkum
sínum að eilífu og í hug okkar og
hjarta sem þótti vænt um hana og
áttum vináttu hennar, svo lengi sem
við lifum.
Ásta fór ekki varhluta af sorgum
og mótlæti, en lífið var henni þó að
flestu leyti gott. Hún var úr traustri
og samheldinni fjölskyldu, sem
henni þótti afar vænt um. Hún átti
t.d. móður sem elskaði hana og hlúði
að henni allt fram á síðasta dag.
Hún eignaðist þann besta mann sem
hugsast gat, sem elskaði hana, virti
og dáði að verðleikum frá fyrstu
stundu. Ekki síst bjó Ásta við
barnalán, sem er kannski mesta lán
sem hlotnast getur nokkurri konu.
Bömin hennar þrjú era öll framúr-
skarandi fólk, góðar og vel gerðar
manneskjur sem bera foreldrum
sínum gott vitni og munu færa mál-
stað hennar áfram í lífi sínu og verk-
um, hvert á sínu sviði.
011 stöndum við nú, fjölskylda,
vinir og samverkafólk, hnípin og
syrgjum Ástu og veltum jafnvel fyr-
ir okkur hvernig lífið geti haldið
áfram án hennar. En þegar við
hugsum til vináttu og verka þessar-
ar stórbrotnu konu hlýtur gleðin yf-
ir lífi hennar að verða sorginni yfir-
sterkari. Með fordæmi sínu sannaði
hún okkur svo ekki verður um villst,
að lífið er þrátt fyrir allt sterkara en
dauðinn.
Við Ingólfur og börnin okkar
sendum Ástráði, Arnari, Ásdísi
Jennu, Þorsteini Hreiðari og Ásdísi
móður Ástu og öllum öðrum ástvin-
um hennar okkar innilegustu sam-
úðarkveðjur.
Guð blessi minningu Ástu B. Þor-
steinsdóttur.
Lára Björnsdóttir.
Erfiðu sjúkdómsstríði Ástu Bryn-
dísar Þorsteinsdóttur, systurdóttur
minnar, er lokið. Hún háði stutta en
harða baráttu við illvígan sjúkdóm.
Þessi sterka kona, sem átti svo