Morgunblaðið - 07.11.1999, Side 22

22 SUNNUDAGUR 7. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
til viðskipta
Vísindin og viðskiptin deila æ
oftar sömu sæng. Vísindamað-
urinn, sem hefur fundið lausn
á einhverjum vanda, þarf að
koma þeirri lausn á framfæri
við umheiminn. En hvernig
gerir hann það? Hvernig get-
ur hann tryggt að árangur
hans skili sér til almennings
og hvers þarf að gæta?
Ragnhildur Sverrisdóttir
kynnti sér hvernig þessum
málum er háttað hjá einum
þekktasta læknaháskóla
heims, Johns Hopkins 1
Baltimore, sem hefur mótað
sér skýrar reglur um sam-
band vísinda og viðskipta.
líktist sem allra mest beinmerg
sjúklingsins. Stofnfrumurnar einar
kalla hins vegar ekki fram slíka
höfnun, heldur hefjast strax handa
að koma blóðbúskap líkamans í
samt horf, og sjúklingurinn, sem er
búinn að fara í gegnum erfíða lyfja-
meðferð, losnar við enn frekari
lyfjagjöf sem er ætlað að vinna
gegn höfnun.
Þessi uppgötvun Civins og til-
raunir með stofnfrumugjöf til
sjúklinga hafa vakið vonir um góð-
an árangur í baráttunni við
krabbamein. Þegar hefur tekist að
eyða krabbameini með þessum
hætti, en hafa skal í huga að
krabbameinið getur látið á sér
kræla aftur og er það þá rakið til
æxla utan beinmergs. Auk
krabbameinslækninga er vonast
til að sjúklingar sem berjast við
sjúkdóma í stoðvef, gigtarsjúk-
dóma og blóðsjúkdóma geti fengið
bót sinna meina. Sumir blóðsjúk-
dómar eru t.d. ekki banvænir og
þar sem beinmergsskipti eru mjög
áhættusöm vegna hættunnar á
höfnun hafa sjúklingar sem kljást
við þá ekki farið í slíkar aðgerðir.
Þótt hér sé ekki mjög nákvæm
frásögn af vísindum Civins geta
lesendur vonandi áttað sig á mikil-
vægi uppgötvunar hans, Þegar
hann gerði þessa uppgötvun hafði
hann notið styrkja í tvö ár frá
National Institute of Health, NIH,
eða bandarísku heilbrigðisstofnun-
inni. Tveimur árum síðar sótti
hann um einkaleyfí á nýtingu þess-
arar uppgötvunar sinnar.
Rannsóknarstofur um allan
heim áttuðu sig á mikilvægi þess
að einangra stofnfrumur og fínna
þá tækni, sem auðveldaði að ein-
angra þær. Og þeirri tækni hefur
fleygt fram á síðustu árum, þótt
enn sé mörgum spurningum
ósvarað.
Vatnaskil 1980
Undanfarin ár hafa háskólar í
Bandaríkjunum lagt æ meiri
áherslu á að vernda uppgötvanir og
uppfinningar vísindamanna sinna,
enda eru þær oft mikilvæg upp-
spretta tekna. Áður fyrr var þetta
ekki alltaf sjálfgefið, enda var ekki
ætlast til þess að háskólar, sem
nutu styrkja af almannafé, gætu
hagnast á þennan hátt. Uppfinning-
ar og nýjungar sem frá þeim komu
voru undir yfirráðum yfirvalda.
Árið 1980 urðu hins vegar vatna-
skil í þessum málum, þegar banda-
ríska þingið samþykkti lög sem
kennd eru við höfunda frumvarps-
ins, þingmennina Birch Bayh og
Bob Dole. Þessi lög veittu háskól-
um, öðrum stofnunum og minni
fyrirtækjum fullan rétt til eigin
uppfinninga, þótt rannsóknirnar
sem lágu til grundvallar uppfinn-
ingunni hefðu verið styrktar af al-
mannafé.
Sama ár kvað Hæstiréttur
Bandaríkjanna upp dóm, þar sem
heimilað var að Ííta á gerð nýrrar
bakteríu, sem ekki var að finna í
náttúrunni, sem uppfinningu vís-
indamannsins, uppfinningu sem
hefði hagnýtt gildi og því gæti
hann sótt um einkaleyfi á henni.
Þar með sagði Hæstiréttur, að
hægt væri að fá einkaleyfi á því
sem teldist til lífríkisins. Um leið
var erfðafræðinni að vaxa fiskur
um hrygg og háskólar voni óðum
að gera sér grein íyrir að uppfinn-
ingar, eða uppgötvanir, á þessu
sviði gátu haft ákveðið verðgildi.
Á þeim tíma sem liðinn er frá
setningu Bayh-Dole-laganna og
dóminum hafa ýmis lög verið sett,
sem auðvelda háskólum og öðrum
stofnunum, sem reknar eru fyrir
almannafé, að hefja samstarf við
aðra aðila um nýtingu nýjunga.
Hugvit háskólamanna varð sölu-
vara háskólanna í viðskiptum við
fyrirtæki á sviði iðnaðar, sem sjá
um að koma vöru eða þjónustu,
byggðri á hugvitinu, á markað.
Með þessu móti var tryggt að upp-
götvanir vísindamanna nýttust sem
flestum og þetta ýtti undir fram-
farir þar sem fyrirtækin lögðu oft-
ar en ekki fjármagn, tíma og
mannafla í frekari rannsóknir. Vís-
indamenn, sem áður hefðu e.t.v.
sagt starfi sínu við háskóla lausu til
að koma ár sinni fyrir borð í iðnaði
og tryggja að hugvit þeirra nýttist
almenningi, gátu nú haldið stöðum
sínum, fullvissir um að erfiði þeÚTa
skilaði eftir sem áður árangri. Há-
skólarnir, sem áður höfðu misst
marga sinna bestu manna til iðnað-
arfyrirtækja, gátu nú notið krafta
þeirra áfram.
Skýrar reglur um
skiptingu tekna
Johns Hopkins-háskólinn hefur
mótað sér skýrar reglur um hvern-
ig skuli fara með uppfinningar og
einkaleyfi vísindamanna, sem
starfa innan vébanda hans. Vís-
indamennirnir gefa háskólanum
skýrslu um allar uppfinningar sín-
ar, hvort sem þeir sjá fram á að
Hugvit háskólamanna er nú
orðin söluvara háskólanna í
viðskiptum við fyrirtæki á
sviði iðnaðar, sem sjá um
að koma vöru eða þjón-
ustu, byggðri á hugvitinu, á
markað.
þær hafi verðgildi eða ekki. Há-
skólinn á tilkall til uppgötvana og
uppfinninga vísindamanna sinna og
sér um að sækja um einkaleyfi, þar
sem við á, enda er það oft kostnað-
arsamt ferli sem gæti reynst vís-
indamönnunum sjálfum erfitt. Þá
sér háskólinn líka um samninga við
fyrirtæki sem vilja t.d. framleiða
lyf eða lækningatæki í samræmi
við uppfinningu vísindamannsins.
Gjarnan er valinn sá kostur að
stofna nýtt fyrirtæki um nýtingu
uppgötvunarinnar, þar sem vís-
indamaðurinn, rannsóknarstofa
hans, viðeigandi deildir háskólans
og háskólinn sjálfur eiga hlut á
móti iðnaðarfyrirtækinu.
Ef valin er sú leiðin að framselja
rétt til nýtingar uppfinningar tii
ákveðins fyrirtækis eru skýrar
reglur sem kveða á um hvernig það
skuli gert. Samið er um ákveðna
upphæð við undirskrift, auk þess
sem fyrirtækið þarf að greiða 3-8%
af heildarsölu tÚ háskólans. Þá eru
settar inn klausur um greiðslur
þegar ákveðnum áföngum er náð,
enda era uppfínningar oft á frum-
stigi innan háskólans þegar fyrstu
samningar eru gerðir. Einnig er í
slíkum samningum kveðið á um
lágmarksgjald til háskólans á ári
og hvort hann skuli eignast hluta-
bréf í viðkomandi fyrirtæki.
Ef greidd eru höfundarlaun
vegna uppgötvana eða uppfinninga
eru ákveðnar reglur um hvemig
því fjármagni skal skipt innan há-
skólans. Af fyrstu 100 þúsund döl-
unum (um 7 milljónum króna)
renna 35% til uppfinningamanns-
ins, 30% til rannsóknarstofu hans,
10% til deildar hans innan lækna-
háskólans, 23% til læknaháskóla
Johns Hopkins og 2% til háskólans
sjálfs. Hlutur vísindamannsins fer
stiglækkandi eftir því sem greiðsl-
urnar verða hærri. Nái þær 5 millj-
ón dölum eða hærri upphæð á ári
(um 350 milljónum) fær vísinda-
maðurinn 5%, rannsóknarstofan
5% og deildin innan háskólans 5%.
Nú er hins vegar svo komið að
læknaháskólinn fær 75% hlut og
háskólinn allur 10%.
Ef stofnað hefur verið fyrirtæki
um nýtingu uppfinningar er það
fyrirkomulag algengast að fyrir-
tæki í iðnaði eigi helming hluta-
CURT I. Civin hefði
sjálfsagt einu sinni
gengið undir því
ágæta og einfalda
starfsheiti „læknir-
inn“ og vissulega er
hann læknismenntaður. Hann gæti
líka verið kallaður „prófessorinn"
enda er hann prófessor við lækna-
háskóla Johns Hopkins. Hann er
líka einn eigenda fyrirtækis, sem
stofnað var til að nýta uppgötvun
hans á sviði læknisfræði. Þar á há-
skólinn þó stærri hlut og á vegum
skólans er þess vandlega gætt
hvemig Civin getur hagnast og
sérstök nefnd vakir yfir hættum á
hagsmunaárekstrum vegna tengsla
vísinda- og viðskiptalífs hans. Sjálf-
ur er Civin sáttur við þetta fyrir-
komulag og telur það skapa sér
nauðsynlegt aðhald, um leið og við-
urkenningarstimpill háskólans
veitir fólki utan skólans ákveðna
tryggingu fyrir því hvemig staðið
er að málum.
En hverfum aðeins aftur, til að
leita skýringa á því hvers vegna Ci-
vin stendur nú með annan fótinn í
heimi vísinda og hinn í heimi við-
skipta. Pyrir hálfum öðram áratug
tókst Civin að einangra stofnfram-
ur þær, sem era undirstaða ónæm-
iskerfisins og blóðframleiðslu í lík-
amanum. Stofnframumar mynda
rauð blóðkorn, hvít blóðkorn og
blóðflögur. Civin er sérhæfður í
krabbameinslækningum barna og
stóð oft frammi fyrir þeim vanda
að sjúklingar hans þoldu ekki lyfja-
meðferð; beinmergurinn náði sér
ekki á strik eftir lyfjameðferðina.
Ekki dugði að gefa sjúklingum eig-
in beinmerg, sem tekinn hafði verið
úr þeim fyrir lyfjameðferð, því þar
leyndist oft krabbamein og líkam-
inn hafnaði beinmerg frá öðram,
jafnvel þótt þess væri gætt að hann
vísindum