Morgunblaðið - 13.02.2000, Síða 33

32 SUNNUDAGUR 13. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 13. FEBRÚAR 2000 33
+
SMtogmdMiifetfr
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJORI:
RITSTJÓRAR:
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
LANDGRÆÐSLU-
ÁTAKIÐ OG KYOTO
KOMIÐ hefur í ljós að
átaksverkefni ríkis-
stjórnarinnar um land-
græðslu og skógrækt, sem
sett var af stað í kjölfar
Kyoto-ráðstefnunnar í Jap-
an hefur gefið mun betri
raun, en búizt var við í
upphafi. Með landgræðslu-
átaki vill ríkisstjórnin
freista þess að binda kol-
tvísýring, sem er í and-
rúmsloftinu og skapa um
leið gróðursælan jarðveg
með því að binda kolefni í
öskuflæmum landsins.
Þessi framkvæmd hefur
gengið vel og betur en
menn þorðu að vona í upp-
hafi og fullnægir vel þeim
markmiðum, sem sett voru
í Kyoto.
Þessar upplýsingar komu
fram í viðtali við Andrés
Arnalds, fagmálastjóra
Landgræðslu ríkisins, og
Ólaf Arnalds, sérfræðing á
Rannsóknarstofu landbún-
aðarins.
Markmið loftslagssátt-
mála Sameinuðu þjóðanna,
sem sett voru á Kyoto-ráð-
stefnunni voru að viðhalda
jafnvægi í andrúmsloftinu
þannig að ekki komi til
röskunar af mannavöldum.
Aðildarþing sáttmálans í
Kyoto viðurkenndi skóg-
rækt sem tæki til þess að
ná þessum markmiðum, en
landgræðsla var ekki viður-
kennd til jafns við skóg-
ræktina. Nú er unnið að því
að fá landgræðslu viður-
kennda með sama hætti og
fæst úr því skorið á aðild-
arþingi sáttmálans, sem
haldið verður í Hollandi í
nóvember næstkomandi. I
máli Andrésar kemur fram
að endurreisn hnignandi
lands í þessu sambandi
myndi hafa mikil áhrif fyrir
fjölda þjóða, sem berjast
gegn afleiðingu landhnign-
unar. Fátækari þjóðir
heims myndu þá öðlast
möguleika á að fá aukið fé
frá iðnríkjunum til þess að
berjast við landeyðingu og
eyðimerkurvofuna.
Landgræðsla er bæði
gagnleg og örugg leið til
þess að sporna við aukn-
ingu gróðurhúsaloftteg-
unda, en hún er einnig
mjög mikilvæg frá byggð-
arlegu sjónarmiði séð. Mik-
ill hluti orkunnar, sem við
notum, er úr endurnýjan-
legum orkulindum og því
eru hér takmarkaðri mögu-
leikar á að hagræða elds-
neytisnotkun miðað við
önnur ríki. Hérlendis eru
þó sögð óvenjugóð skilyrði
til að binda kolefni með
landgræðslu miðað við önn-
ur lönd. Koltvísýringur er
verðmæt auðlind, sem
nauðsynleg er fyrir frjó-
semi moldar og gróðurs, en
of mikill styrkur hans í
andrúmsloftinu er af hinu
illa. Því hafa menn talað
um þessa auðlind sem auð-
lind á villigötum og ein að-
ferðin til þess að koma
henni á rétt ról, eða þar
sem hún gagnast lífinu, er
að binda hana jarðveginum.
Ríkisstjórnin hefur veitt
450 milljónum króna til
þessa verkefnis í skógrækt
og landgræðslu og frá ár-
inu 1990 hefur tekizt að
auka bindingu koltvísýr-
ings í andrúmsloftinu um
100 þúsund tonn. Takmark-
ið er að bundin verði 800
þúsund tonn á viðmiðunar-
tímabili Kyoto-sáttmálans,
sem lýkur árið 2012. Kostn-
aður við það skiptir því
nokkrum milljörðum króna,
en vegna langtímaáhrifa
aðgerðanna má reikna út
að kostnaður við að binda
hvert tonn koltvísýrings sé
á bilinu 300 til 700 krónur
og er það mun lægra verð
en rætt hefur verið um í
sambandi við kaup á meng-
unarkvóta.
En hver á svo að greiða
kostnaðinn af þessu verk-
efni? Því svarar Andrés
Arnalds í greininni og segir
að vegna þess að þýðing
bindingar kolefnis sé svo
mikil fyrir landið og alla
íbúa þess, sé ósanngjarnt
að mengunarvaldarnir einir
greiði kostnaðinn. Það ætti
því að vera sameiginlegt
verkefni þeirra, ríkisvalds-
ins, einstaklinga og fyrir-
tækja að greiða kostnaðinn.
Kostir þessa verkefnis
eru augljósir fyrir Island,
því það stuðlar að auknum
landgæðum og betra and-
rúmslofti, auk þess sem
það auðveldar okkur að
gerast fullgildir aðilar að
Kyoto-sáttmálanum, sem
ríkisstjórnin hefur ekki
enn undirritað.
HELGI
spjall
Gunnlaugur Schev-
ing var oft með hug-
ann við ljóðið, allt frá
blautu barnsbeini,
eins og fyrr segir.
Hann hafði mestar
mætur á „þessu kantaða og stirða,
sem oft er í gamla skáldskapnum,"
eins og hann komst að orði. Hann
sagðist vera meira fyrir þennan
stirðleika en ljóðræna mýkt. Einu
sinni sem oftar fékk hann í hendur
bók, sem hann tók ástfóstri við. „Þar
voru ljóð um sjóinn, margt mjög fal-
legt. Vísa Egils Skalla-Grímssonar
þótti mér skemmtilegust:
Þél höggr stórt fyr stáli
stafnkvígs á veg jafnan
út með élameitli
andærr jötunn vandar,
en svalbúinn selju
sverfreirarvanrþeiri
Gestilsálptmeðgustum
gandr of stál fyr brandi.“
Vísu þessa orti Egill eftir að hann
hafði reist Eiríki konungi og Gunn-
hildi drottningu níðstöng með hross-
haus og kvaðst snúa níðinu á þær
landvættir, sem landið byggðu, „svá
at allar fari þær villar vega, engi
hendi né hitti sitt inni, fyrr en þær
reka Eirík konung ok Gunnhildi ór
landi.“ Hann skaut stönginni niður í
bjargrifu og sneri höfuðið inn á land.
Eftir það gekk Egill á skip og tóku
þeir til segls og sigldu á haf út, eins
og segir í sögu hans: „Tók þá byrr-
inn at vaxa, ok gerði veðr hvasst ok
hagstætt; gekk þá
skipit mikit“. Það var
þá sem Egill orti þessa
vísu um stórhöggt
andviðrið, sem meitlar
í sífellu með éljunum
þjöl á sjóinn, en kaldur stormurinn
sverfur óþyrmilega um stefni skips-
ins í byljunum. „Það er eftirminnileg
mynd og Agli samboðin að líkja öld-
óttu hafinu við geysimikla þjöl og
éljunum við meitil,“ sagði Gunnlaug-
ur.
Þeir Egill hlutu góðan byr og
greiddist vel ferð þeirra og komu af
hafi í Borgarfjörð.
Gunnlaugur sagði:
„Mér finnst koma svo vel fram í
þessari vísu tilfinning fyrir efninu í
skipinu, tré og járni, og einnig vind-
inum og hvernig skipið hreyfist eða
vinnur undir seglum. Það er eins og
þetta allt, tréð, stálið, vatnið og vind-
urinn kveði saman og falli í stuðla og
rím, og hrynjandin, sterk og ógleym-
anleg. Einar Benediktsson hefur ort
vel um hafið, en skortir þessa tilfinn-
ingu Egils fyrir efninu. Egill er svo
nálægt efninu, að maður gleymir því
að hann er að yrkja um það. Þetta
hrjúfa og harða í skipsskrokknum
verður áþreifanlegt: gandr of stál
fyr brandi“ og „andærr jötunn vand-
ar“ lýsir svo vel háttbundinni hrynj-
andi öldufallsins.“
Gunnlaugur sagði, að Höfuðlausn
Egils minnti sig á annað mikið lista-
verk, Guernica eftir Picasso, hvort-
tveggja listaverk „þar sem uppistað-
an eða efniviðurinn er vamarlaust
fólk andspænis skelfingum styrjald-
ar.“
Guernica er nokkur þúsund
manna bær á Spáni, eins og kunnugt
er, og í borgarastyrjöldinni, nánar
tiltekið hinn 27. apríl 1937, gerðu
„sjálfboðaliðar" Hitlers loftárás á
bæinn til stuðnings hersveitum
Francos, og var hún eins konar æf-
ing fyrir heimsstyrjöldina. Segja
má, að þetta hafi verið í fyrsta skipti
í sögunni, sem fólk að baki víglínunni
var brytjað niður. Hitler var ánægð-
ur með árangurinn og tveimur árum
síðar hóf hann heimsstyrjöldina.
Árásin var gerð síðdegis á mánu-
degi. Það var venjulegur markaðs-
dagur, torgið fullt af bæjarbúum og
bændum úr næsta nágrenni, þá
flaug fyrsti stálfuglinn yfir torgið,
hnitaði hringa og varpaði síðan sex
sprengjum á hús, götur og fólk. Eng-
um vörnum varð við komið. Fólkið
var varnarlaust. Fimm mínútum síð-
ar birtist ný herflugvél á himninum.
Hún varpaði einnig sex sprengjum á
miðbæinn, síðan kom hver flugvélin
á fætur annarri, og þegar yfir lauk
höfðu 3.000 eldsprengjur breytt
bænum í logandi rústir og eldhaf, á
þremur eða fjórum klukkustundum
féll fólk í hrönnum og margir voru
myrtir með vélbyssum orrustuflug-
véla, sem einnig tóku þátt í árásinni.
Picasso lýsti þessu múgmorði í
Guernica. Djúpur sársauki leitar að
farvegi inn í söguna. Þannig hafði
einnig samlandi hans, Francisco
Goya, lýst áður ógnum styrjaldar í
heimalandi sínu. M.
H
ARKALEG viðbrögð
Evrópusambandsins
(ESB) við stjórnar-
myndun í Austurrfld
hafa vakið furðu
margra. Fullyrt hefur
verið að afstaða ESB
feli í sér óeðlileg af-
skipti af austurrískum innanríkismálum auk
þess sem vísasta leiðin til að efla öfgamenn á
borð við Jörg Haider, leiðtoga Frelsisflokks-
ins, sé sú að gefa þeim færi á að skapa óvini;
þá ímynd að fylgismennirnir sæti ofsóknum
af hálfu ríkjandi afla. Slíkir flokkar nærist á
óánægju og tækifærum hentistefnumanna til
að iðka lýðskrum.
Stjórnarmyndunin í Austurríki hlýtur að
teljast í meira lagi fréttnæmur atburður. Hún
er einnig upplýsandi á þann veg sem hún vís-
ar til sögunnar, sem verður undarlega, jafn-
vel skelfilega, nálæg þegar viðlíka atburðir
gerast. Hin sterka staða, sem austurríski
Frelsisflokkurinn hefur öðlast á stjórnmála-
sviðinu þar í landi, vekur því einnig hugrenn-
ingar um hvort sagan endurtaki sig og menn
séu dæmdir til að gera sömu mistök og þeir,
sem á undan fóru.
Allt er þetta mikið umhugsunarefni og
verðugt.
Þess er fyrst að gæta að upphafningu Jörgs
Haiders og flokks hans í austurrískum stjóm-
málum má rekja til niðurstöðu í frjálsum og
lýðræðislegum þingkosningum, sem fram
fóru í Austurríki. Þar í landi sem annars stað-
ar í frjálsum ríkjum var sú niðurstaða fengin
fram án þess að kjósendur sættu þvingunum.
Þessi varð hin lýðræðislega niðurstaða og
óvefengjanleg afleiðing hennar varð sú að
Frelsisflokkurinn settist í stjórn.
Um þetta verður ekki efast. Ekki er heldur
unnt að draga í efa þá fullyrðingu að það sé
með öllu óviðunandi skilningur á lýðræðinu að
niðurstöðum þess beri stundum að una og
stundum ekki. Lýðræðishugtakið er eitt og
óskiptanlegt.
Frammi fyrir þessum staðreyndum standa
ríki Evrópusambandsins og vitanlega gera
ábyrgir menn þar sér ljóst að lýðræðið verður
ekki skilyrt við „viðunandi" niðurstöður. Hin
hörðu viðbrögð ESB eru því til marks um
hversu alvarlegum augum ráðamenn innan
þess líta stjórnarþátttöku Jörgs Haiders. En
þau eru jafnframt til merkis um þróun, sem á
sér stað á vettvangi ESB og sýnist vísa til
þess að samruninn suður í álfu ætli að reynast
djúpstæðari en margir höfðu gert sér ljóst.
Vissulega er unnt að vísa til fortíðarinnar
og þess hryllings, sem Adolf Hitler, landi
Jörgs Heiders, kallaði yfir heimsbyggðina
fyrir ekki svo löngu. Og vitanlega geta menn
rifjað upp þá eftirgjöf og linkind, sem Hitler
var sýnd og tryggði honum svigrúm til að
hrinda í framkvæmd hinum illu áætlunum
sínum. Vart er að undra að pólitískir leiðtogar
suður í Evrópu kæri sig lítt um að standa ef til
vill frammi fyrir því að verða síðar vændir um
viðlíka glópsku.
Flokkur Haiders er að sönnu verulega
ógeðfelld samkunda fólks. í alþjóðlegum
fjölmiðlum og hér á landi er oftast vísað til
hans sem „hægri öfgaflokks" og á sú skil-
greining rétt á sér, svo langt sem hún nær.
Frelsisflokkurinn er hins vegar fyrst og
fremst lýðskrumsflokkur, sem lýtur stjórn
slægs stjórnmálamanns, er hikar ekki við að
beita óvönduðum meðulum til að höfða til hins
versta í fólki. Raunar hefur slægð Haiders
komið vel fram við myndun stjórnar Þjóðar-
flokksins og Frelsisflokksins 1 Austurríki því
hann telur greinilega ráðlegast að standa til
hliðar til að tryggja að blettur falli ekki á
hann þegar hinn pólitíski veruleiki tekur við.
Með þessu móti hyggst hann tryggja sér sér-
stöðu í austurrískum stjórnmálum um leið og
hann kemur því á framfæri við samstarfs-
flokkinn að hann eigi engra persónulegra
hagsmuna að gæta og kunni því að reynast til-
búinn til að sprengja stjómina þegar honum
hentar.
Hér er á ferðinni slægur og ósvifinn stjórn-
málamaður sem fyllsta ástæða er til að taka
alvarlega.
■■■■■■■■■ Þótt áhyggjur aðild-
Staðbundnar arrfkja Ewópusam-
clr’i/rifio-nr bandsins geti ef tfl vill
SKyringar talist skiljanlegar í
ljósi sögunnar verða þær vart taldar „raun-
hæfar“, ef svo má að orði komast. Þótt flokk-
ur Haiders sé um flest heldur ógeðfelldur er
Haider ekki annar Adolf Hitler. Mestu skiptir
ESB beitt
gegn einu að-
ildarríki
RE YKJAVÍKU RBREF
Laugardagur 12. febrúar.
þó að austurríska þjóðin hefur ekki fyHst
hatri og mannvonsku nasismans en af fréttum
að dæma hefði á stundum mátt ætla það. Það
fylgi, sem Frelsisflokkurinn hefur náð að
draga til sín, á sér staðbundnar skýringar.
Pólitísk stöðnun hefur ríkt í Austurríki og án
vafa er tími kominn til að hún verði rofin. Rót-
tækra breytinga er sömuleiðis þörf á efna-
hagssviðinu. Austurríkismenn hafa tekið við
miklum fjölda flóttamanna frá ófriðarsvæðinu
á Balkanskaga, sem er ógnarlega nálægt
landamærum þeirra. Þetta hefur m.a. getið af
sér áhyggjur í þá veru að aðkomumenn taki
til sín störfin fyrir lægri laun. Þá hefur fyrr-
nefnd stöðnun án nokkurs vafa getið af sér
efasemdir um ágæti ESB-aðildarinnai'.
Mikilvægt er að hafa í huga að þessar
áhyggjur og þess háttar viðhorf eru engan
veginn bundin við Austuirfld. Bandaríski
stjórnmálamaðurinn og forsetaframbjóð-
andinn Pat Buchanan hefur haldið svipuðum
skoðunum á lofti og boðað einangrunar-
hyggju þar vestra. Buchanan vill að Banda-
ríkjamenn segi skilið við Sameinuðu þjóðirn-
ar og nýtir hvert tækifæri til að vara við því
að Mexíkanar séu að soga til sín störfin frá
Bandaríkjunum.
í Ástralíu vann fyrir skemmstu flokkur er
nefnist „Ein þjóð“ nokkra stjórnmálasigra
þótt þessi samtök virðist nú vera við það að
leysast upp. Fyrir „Einni þjóð“ fór kona að
nafni Pauline Hanson, sem boðaði að flestra
mati frumstæða kynþáttahyggju haturs og
fordóma.
Þetta er sagt til að undirstrika nauðsyn
þess að aðstæður séu jafnan hafðar í huga
þegar lagt er mat á stjórnmálaþróun í tiltekn-
um ríkjum. Ástandið í Austurríki hefur um
margt verið sérstakt og fráleitt er að draga þá
ályktun að fólkið, sem þar býr, hafi skyndi-
lega snúist til fylgis við nasisma. Jafn fráleitt
er að Jörg Haider hyggist feta í fótspor
Adolfs Hitlers vegna þess eins að hann er
fæddur í sama landi og fjöldamorðinginn ægi-
legi.
Enda kemur í ljós þegar stjórnarsáttmáli
Þjóðarflokksins og Frelsisflokksins er skoð-
aður að megináherslan er lögð á breytingar,
og það nokkuð róttækar, á vettvangi efna-
hagsmála. Einkavæðing er boðuð, lagfæring-
ar á skattakerfinu og aðlögun að alþjóðavæð-
ingu, sem mjög margir austurrískir
hagfræðingar og ráðamenn í atvinnulífinu eru
sammála um að séu löngu tímabærar breyt-
ingar. Enda hefur atvinnulífið í Austurríki
lýst sig fylgjandi þeim, af varfærni þó. Má
raunar teljast ljóst að stjórnarþátttaka Frels-
isflokksins verður vart til þess að erlent fjár-
magn sogist inn í landið eða að AustuiTÍkis-
menn eigi auðveldara með að selja
útflutningsvörur sínar.
Morgunblaðið/RAX
Suðurland í skafrenningi.
En ef gengið er út frá
því að Haider sé ekki
annar Hitler, Austur-
rfldsmenn hafi ekki
gengið nasismanum á
hönd og friðinum í
Evrópu sé ekki ógnað, hvernig ber þá að
skýra hin harkalegu viðbrögð ESB, sem vikið
var að í upphafi?
Þessi viðbrögð eru til marks um tvennt.
Annars vegar ræðir um breytingar, sem eru
að eiga sér stað á vettvangi samrunaþróunar-
innar innan ESB. Hins vegar koma þessi við-
brögð til af „forvörnum" af hálfu ESB til að
freista þess að stemma stigu við uppgangi
slíkra flokka, sem víða láta nú á sér kræla í
Evrópu.
Um síðarnefnda atriðið má segja að við-
brögðin séu líkast til byggð á misskilningi, en
sá misskilningur sé hins vegar skiljanlegur.
Þvert á móti má færa traust rök fyrir því að
heppilegasta leiðin til að draga tennurnar úr
lýðskrumsflokkum á borð við Frelsisflokk
Jörgs Haiders sé sú að dæma slík samtök til
raunverulegrar pólitískrar þátttöku. Hinn
harði veruleiki stjórnmálanna afhjúpar fljótt
slíka óánægjuflokka enda kemur í ljós þegar
hávaðinn hefur þagnað að þeir hafa engar við-
unandi lausnir umfram aðra flokka.
Fyrrnefnda atriðið vísar hins vegar til þró-
unarinnar innan ESB. Með því að hafa af-
skipti af stjórnarmyndun og pólitískri þróun í
einu aðildarríkjanna hefur Evrópusambandið
beitt sér með áður óþekktum hætti. Sam-
bandið kemur nú fram sem pólitískt afl og
beitir kröftum sínum inn á við. í þessu efni er
rétt að hafa í huga að það voru jafnaðarmenn í
ESB, sem einkum knúðu fram viðbrögð innan
sambandsins við stjómarmynduninni í Aust-
urríki. Skriðþunga sambandsins var síðan
beitt í pólitískum tilgangi gegn einu aðildar-
ríkjanna.
Hér ræðir því um þátttaskil á vettvangi
ESB og atburð, sem kann að hafa áhrif á fjöl-
mörgum sviðum.
Stjómarmyndunin umdeilda í Austurríki
minnir á hversu auðveldlega má raska póli-
tískum stöðugleika í Evrópu. Ýmsar hug-
myndir og hreyfingar eru á kreiki og þær era
ekki allar fagnaðarefni. Uppgangur lýð-
skrumai-a og öfgamanna á borð við Jörg
Haider kallar á viðbrögð af hálfu annarra
stjórnmálaafla. Hann minnir á hversu hættu-
leg kyrrstaðan og doðinn geta verið og hversu
sterkt afl óánægjan getur reynst. Þótt tæpast
sé tilefni, að svo komnu máli, til spádóma og
svartsýni sökum valdastöðu Frelsisflokksins í
Austurríki er uppgangur hans til vitnis um að
óvissa og efasemdir um framtíðarþróunina
rflya á vissum sviðum evrópskra stjórnmála.
I umræðum um þessi innanríkismál
Austurrflds hefrn- ýmsum þótt afskipti
Brussel vísbending um það sem gæti gerst í
litlum fullvalda ríkjum sem hefðu ekki sama
bolmagn og gamalt stórveldi eins og Austur-
ríki og ekki fráleitt að til að mynda Islending-
ar gæfu því gaum. Það mætti líka hugleiða
þau orð Halldórs Laxness í Skáldatíma þar
sem hann ekki síst gerir upp við bitra reynslu
sem samfylgdarmaður marxismans, að á Jan-
usar-höfðinu em tvö andlit, andlit nasismans
og andlit marxismans. Evrópusambandið hef-
ur aldrei gert athugasemd við það, að þetta
gamla andlit marxismans blasi við þjóðunum.
En í þeim efnum er víða pottur brotinn. Það
væri líka niðurlægjandi og óviðunandi, t.a.m.
fyrir litla þjóð, að eiga yfir höfði sér sífelldar
athugasemdir um innanríkismál ef sá gállinn
væri á skriffinnskukerfinu í aðalstöðvum
þessa annars að mörgu leyti merka sam-
bands.
Reynist rétt það mat,
NvT maður í a^ stjórnarþátttaka
K'r*otnl Frelsisflokksins vísi í
IYi cllll genn yj staðbundinna
aðstæðna og geti af sér óvissu í Evrópu hlýtur
sú spurning að vakna hvaða orð beri að nota
um þróunina í rússneskum stjórnmálum. Af-
sögn Borís Jeltsíns og valdataka Vladímírs
Pútíns, forsætisráðherra og starfandi forseta,
var stóratburður, sem flest bendir til að eigi
eftir að hafa mótandi áhrif í Evrópusögunni á
næstu ámm. Hér er ekki síst verið að vísa til
þeirrar sterku stöðu, sem Pútín nýtur fyrir
forsetakosningamar, er fram fara 26. mars.
Ferill Pútíns er ekki á þann veg að hann
skapi traust eða sérstaka bjartsýni á Vestur-
löndum. Pútín hefur nánast alla sína starfs-
ævi unnið fyrir sovésku öryggislögregluna/
leyniþjónustuna KGB og arftaka þehrar
stofnunar, sem var eitt öflugasta kúgunar-
tæki kommúnista þar eystra. Pútín hefur
einnig verið vændur um að hafa gefið rússn-
eska hernum frjálsar hendur í stríðinu í
Tsjetsníju bæði til að tryggja sér almennar
vinsældir og hollustu ráðamanna heraflans.
Hafi hugsun Pútíns og þeirra, sem að baki
honum standa, verið þessi sýnast þessi áform
hafa skilað þeim árangri, er að var stefnt.
Pólitísk upphafning Vladímírs Pútíns er
um margt ráðgáta. Ekki verður séð að hann
búi yfir hæfileikum umfram aðra rússneska
stjórnmálamenn og því síður býr hann yfir
reynslu. Raunar var bein stjómmálareynsla
hans lítil sem engin er Jeltsín forseti ákvað að
skipa hann forsætisráðherra. Þótti sú ákvörð-
un forsetans álíka óskiljanleg og flestöll em-
bættisfærsla hans síðustu árin.
Þegar glöggt er skoðað kemur þó í ljós
ákveðið mynstur. Pútín var yfirmaður FSB,
einnar þeirra öryggisstofnana, sem tóku við
hlutverki KGB, er hann var skipaður forsæt-
isráðherra. Jeltsín forseti hafði á nokkrum
mánuðum tvívegis áður leitað til manna með
sams konar reynslu er hann skipaði þá
Jevgeníj Prímakov og Sergei Stepashín for-
sætisráðherra. Því hefur verið haldið fram að
Jeltsín og auðmennirnir rússnesku, sem að
baki honum standa, hafi loks ákveðið að velja
Pútín sem eftirmann Jeltsíns til að tryggja
óbreytt ástand og friðhelgi þeirra sjálfra.
Engum blöðum er um það að fletta að lygileg
spilling hefur einkennt efnahagsumskiptin í
Rússlandi og að fólk, sem nærri Jeltsín og
fjölskyldu hans stendur, hefur komist yfii-
gríðarleg auðæfi með glæpsamlegum hætti.
Á þeim sex vikum, sem liðnar em frá því að
Pútín tók við forsetaembættinu, hefur hann
stigið þann línudans, er einkennt hefur rússn-
esk stjórnmál á undanliðnum ámm. Hann
hefur látið harðorð ummæli falla til áróðurs
eða pólitískrar „neyslu“ innanlands, og sýnt
að hann hyggst hvergi gefa eftir í Tsjetsníju-
stríðinu. Jafnframt hefur hann gætt þess að
láta falla yfirlýsingar um vilja Rússa til að
treysta samskiptin við Vesturlönd og vinna
áfram á grundvelli þess fyrirkomulags, sem
ákveðið var eftir lok kalda stríðsins.
Þegar þess er freistað að horfa yfir sviðið
verður þó ekki annað sagt en að kuldakastið,
sem einkenndi síðustu mánuði Jeltsíns í em-
bætti, ríki enn í samskiptum Vesturlanda og
Rússa. Pútin forseti hefur enda sýnilega kom-
ist að þeirri niðurstöðu að sú skipan mála sé
líkleg til að tryggja honum vinsældir á heima-
velli og er það mat hans vafalaust rétt.
Jafnframt hefur Pút-
ín unnið skipulega að
því að treysta sam-
band sitt við herinn
og er greinilegt að
stjórnvöld í Moskvu
telja nauðsynlegt að efla hann. I lok janúar
Yopnakaup
og ný varnar-
stefna
var frá því skýrt að stjómvöld í Rússlandi
hefðu ákveðið að auka útgjöld ríkisins vegna
kaupa á hefðbundnum vopnum um 50% í ár.
Hefur þessi útgjaldaliður ekki hækkað svo
mjög í heilan áratug. Nokki-a athygli vakti að
Pútin forseti vildi ekki kannast við að þessi
ákvörðun væri beintengd Tsjetsníju-stríðinu.
Sagði hann herinn hafa sætt fjársvelti í mörg
ár og slíkt hefði í för með sér alvarlegar af-
leiðingar fyrir varnir Rússlands, efnahags- og
þjóðlífið.
Vitanlega ráða Rússar nú yfir nægilegum
vopnabúnaði til að leggja Tstesjníju í auðn ef
því er að skipta en eðlilegast er að túlka þessi
orð Pútíns með tilliti til þeirrar ógnar, sem
Rússar telja einingu ríkisins stafa af stríðinu í
Kákasusfjöllum. Ákvörðunin um vopnakaup-
in er því öðrum þræði pólitísk yfirlýsing þess
efnis að landamæri Rússlands verði varin
sem og eining ríkisins. Slík yfirlýsing getur
augljóslega haft mikið vægi ekki síst þegar
hafðar era í huga vangaveltur í þá vem að
Rússlands bíði að leysast upp með sama hætti
og Sovétríkin sálugu.
Eitt fyrsta verk Pútíns eftir að hann tók við
völdum í Kreml var jafnframt að samþykkja
nýja varnarstefnu, sem sömuleiðis er freist-
andi að tengja sókn þessa starfandi forseta til
valda. Samkvæmt plaggi því, sem nú hefur
verið samþykkt og lýsir varnarstefnunni,
munu Rússar beita kjarnorkuvopnum „neyð-
ist þeir til að hrinda árás af höndum sér og
hafi allar aðferðir til að leysa deiluna verið
reyndar til fullnustu“. Eldri vamarstefna
varðandi notkun kjamorkuvopna kvað á um
að slíkum búnaði yrði einungis beitt væri „til-
vera rússneska ríkjasambandsins ógnað“. Að
baki þessarar orðalagsbreytingar liggur jafn-
framt breytt hugsun og má ef til vill segja að
vamarstefnan nýja endurspegli þær breyt-
ingar, sem orðið hafa í Rússlandi á viðhorfinu
til Vesturlanda. Rússar hafa ítrekað gefið til
kynna að þeir fái ekki sætt sig við að Banda-
ríkin séu eina risaveldið. Þessi hugsun hefur
nú öðlast pólitískt vægi þar eð almenningur
virðist hafa fengið sig fullsaddan af meintum
undirlægjuhætti rússneskra ráðamanna
gagnvart Vesturlöndum. Og öll tengjast tíð-
indi þessi ráðamanninum nýja í Kreml.
Aukin óvissa einkennir samskipti Rúss-
lands og Vesturlanda og ljóst er að þörfin fyr-
fr sameiginlegan öryggisviðbúnað aðildar-
ríkja Atlantshafsbandalagsins (NATO) getur
ekki minnkað á slíkum umbrotatímum. Jafn-
framt hafa atburðir í Austurríki minnt
Evrópubúa á nálægð sögu, sem er svo lygileg
að yngri kynslóðir fá tæpast skilið hana.
Lærðir menn héldu því fram við lok kalda
stríðsins að þau fælu jafnframt í sér endalok
sögunnar. Um þessar mundir eram við nán-
ast dag hvern minnt á hvilík firra sú kenning
er.
Þótt flokkur Haid-
ers sé um flest
heldur ógeðfelld-
ur er Haider ekki
annar Adolf Hitl-
er. Mestu skiptir
þó að austurríska
þjóðin hefur ekki
fyllst hatri og
mannvonsku nas-
ismans en af frétt-
um að dæma hefði
á stundum mátt
ætla það. Það
fylgi, sem Frelsis-
flokkurinn hefur
náð að draga til
súi, á sér stað-
bundnar skýring-
ar.
+