Alþýðublaðið - 24.03.1961, Blaðsíða 13

L AJSTD S SPÍT ALXNN er
mest kvennaborg og lang
stærsta heimili á íslandi.
Margar hendur hafa unnið að
því að koma á fót þessari
miklu heilsubótarstöð, þó að
konur séu ekki hér á landi
enn sem komið er í fremstu
línu við stórframkvæmdir í
þágu almennings, er þessu
öðruvísi varið með Lands-
spítalann, það mikla forystu-
fyrirtæki íslenzkra heilbrigð-
ismála. Þar hafa konur rutt
með öflugum en yfirlætis-
lausum samtökum stærstu
steinunum úr vegi.
Landsspítalinn var vígður
í ársbyrjun 1930, en hug-
myndin um þvílíkt sjúkrahús
hafði verið á dagskrá frá
fyrstu starfsárum Jóns Sig-
urðssonar á þingi. Á þeim
tíma voru þess háttar fram-
kvæmdir erfiðar, Stjóm
landsins var í öðru landi. —
Þjóðin eignaðist samt innan
tíðar innlenda læknastétt, en
hún var ekki sigursæl í lands-
spítalamálinu. Erlendir menn
höfðu gefið íslendingum fé í
Holdsveikraspítalann unv síð-
ustu aldamót. Um sama leyti
liafði Guðmundur Hannesson
með norðlenzkum áhugamönn
um reist fyrsta íslenzka
sjúkrahúsið norður á Akur-
eyri. Kaþólska trúboðið í
Reykjavík stofnsetti óg starf
rækti góðan spítala í Landa-
koti; Var hann um langa
stund aðal sjúkrahús íslend-
inga og þar kenndu Guð-
mundarnir þrír, allir Hún-
vetningar, læknanemum
landsins sérmennt þeirra um
langt árabil. Stjórnmálamenn
íslendinga og þingið töluðu
urn Landsspítala, en höfðúst
ekki að. Samt var, undir for-
ustu Guðmundar Björnsonar
landlæknis valin heppileg lóð
handa væntahlegum lands-
spítala sunnan og vestanvert
í Skólavörðuholtinu. Þrátt
fvrir þennan undirbúning
bjó fólkið í höfuðstað sínum
að tveimur sjúkrahúsum, sem
- bæði voru gjöf erlendra
manna, Landakotsspítalanum
og Holdsveikrahælinu :í Laug-
arnesi.
En þegar íslenzkum konum
var veitt borgarastaða í
landinu meg kosningarétti og
kjörgengi til alþingis, þótti
leiðtogum kvennasamtakanna
rétt að sýna f verki, að konur
. væru færar um, ekki síður en
, feður þeirra, eiginmenn, bræð
ur og synir, að ráða fram úr
, þjóðmálum. Með glöggri
framsýni völdu þær sér verk-
efni til framkvæmda, vanda-
sam-t en vanrækt þjóðmál
landsspítalabygginguna, til að
sýna samtakamátt og fyrir-
hyggju kvenþjóðarinnar. Ýms
ir karlmenn höfðu dregið í
efa, að konur væru gæddar
nægilegum hæfileikum til að
taka þátt í þjóðmáluni. Lands
spítalamálið var ekki aðeins
gott mál og stórt, en að auki
höfðu forustumenn landsins
um áratugi reynt að leysa
þann hnút, en ekki tekízt það.
Kvenfélögin í landinu hófu nú
■ mikla samskotaherferS til að
afla fjár í væntanlega lands-
spítalabyggingu. . Þeim varð
Jónas Jónsson frá Hriflu:
yrsta húsmóðir
Landsspít
Kristbjörg i>orbergsdóttir
Fædd 27. 3. 1892. Dáin 16. 3. 1961.
vel ágengt í sókn sinni.
Sjóðurinn óx ár frá ári. Loks
var þar komið árið 1922, að
kona átti sæti á alþingi,
það var Ingibjörg H. Bjarna-
son, gáfuð kona, vel menntuð,
lífsreynd og gædd mörgum
þeim hæfileikum, sem dug-
andi leiðtogar þurfa með í
landsmálum. Á Alþingi 1923
bar H. B. fram frumvarp um
byggingu Landsspítalans og
bauð fram frá kvennasamtök-
unum byggingarsjóð, sem nú
mundi nema 3 millj.. króna
eftir núverandi gengi. Nefnd
valinna lækna hafði gert
teikningar af landsspítala
þrefalt stærri þeim, sem
síðar reis á Landsspítalalóð-
inni fyrir 30 árum. Lands-
stjórnin á Alþingi taldi kostn-
aðinn við þvílíka stofnun og
þá ekki síður rekstur hennar
óberandi. Til að hita með
kolum hina miklu byggingu
hefði þurft árlega eldsneyti
fyrir 2 millj. króna. Ráðsett-
um stjómmálamönnum of-
bauð þessi eyðsla og þeir
lögðu til að teikningin og
frumvarp H. B. yrði lokað
niðri í velgerðri dragkistu.
Dætur landsins voru nú að
byrja ferðalag í íslenzkum
þjóðmálum og vildu ;€kki
stinga áhugamáli sínu niður í
kistu. Þær leituðu sér nýrra
bandamanna á þingiini og
fundu þar áhugamenn, sem
vildu vinna með þeim að
lausn landsspítalamálsins.
Konur og karlar tóku nú
höndum saman til að ráða bót
á sjúkrahússleysinu; með því
að minnka teikningu lækn-
anna um 66%. Það var ef til
vill ekki stórmannlegt, en
reyndist þó sigursælt að bera
fram óskina um nýjan lands-
spítala, sem var aðeins þriðj-
imgur af hinni umtöluðu
stærð, eins og málið var fyrst
fram borið. Stjómin og þing-
ið samþykktu þessa tillögu.
Ný nefnd var skipuð í mál-
ið. Þar voru að sjálfsögðu
kennarar læknadeildar Guð-
mundur Hanesson, Guðmund-
ur Thoroddsen Gunnlaugur
Claessen og Jón Hjaltalín. —•
I.B.H. var sjálfkjörin í hygg
ingamefndina. Tveir mikil-
hæfir menn utan Háskólans,
komu til aðstoðar í þessu
máli, Guðmundur Bjömson
landlæknir og Guðjón Sam-
úelsson húsameistari, báðir
atorkumenn, svo að af bar.
Landlæknir var aðalhöfundur
sjúkrahælisins á Vífilsstöðum
qg forgöngumaður vatns-
léiðslunnar í Reykjavík, auk
margra annarra þýðingarmik-
illa heilsumálaframkvæmda.
Guðjón Samúelsson var svo
athafnamikill, að hann byggði
Landakotskirkju, eitt hið
vandaðasta og fegursta hús á
landinu. í hjáverkum, sam-
hliða starfi sínu við byggingu
Landsspítalans og margra
annarra stórhýsa. í ársbyrjun
1930 var svo komið, sem fyrr
segir, að Landsspítalinn gat
tekið til starfa. Síðan hefur
þjóðin átt fullkomið allsherj-
ar sjúkrahús með ágætum
læknum, hjúkrunar og starfs-
fólki. Þúsundir manna hafa á
þessu tímabili leitað til Lands
spítalans og beðið sér lífs og
griða í baráttunni við þung-
bæra sjúkdóma. í Landsspít-
alanum hefur þjóðin getað
æft og fóstrað til manndóms
fjöhnarga unga lækna og
hj úkrunarkonur til starfs og
þátttöku í heilsuvemdarsókn
landsmanna.
Mikið mannaval hefur frá
upphafi starfað við Lands-
spítalann. Þar voru til for-
stöðu fyrst og fremst bæði
fyrmefndir prófessorar við
Háskólann hver með sína
deild, handlækningar, lyf-
lækningar og Röntgenstofu.
Við hlið þessara lækna störf-
uðu frá upphafi tvær óvenju-
legar konur, Kristín Thorodd-
sen, yfirhjúkrunarkona, og
Kristbjörg Þorbergsdóttir,
húsmóðir Landsspítalans. —
Þessir fimm stjórnendur
Landsspítalans stjórnuðu
stofnuninni með mikilli giftu
og lægni, þar til aldurstak-
mörk eða ótímabær dauði
gerði slcarð í samstarfsliðið.
Landsspítalinn hefur alla
tíð verið óskabam þjóðarinn-
ar. Draumur Jóns Sigurðs-
sonar og Fjölnismanna um
þvílíka heilsulind allra ís-
lendinga hefur orðið að veru-
leika.
-----o----
Húsmóðirin á Landsspítal-
anum, Kristbjörg Þorbergs-
dóttir, var Þingeyingur. Hún
hafði misst foreldra sína
meðan hún var barn að aldri,
en var þá tekin í fóstur af á-
gætum hjónum á Húsavík,
Sigtryggi Péturssyni íshús-
verði og Hólmfríði Magnús-
dóttur, konu hans. Fósturfor-
eldrarnir bjuggu að Krist-
björgu eins og hún væri
þeirra eigið bam. Húsavík
var tim þessar mundir frá-
bært mennta og uppeldissetur.
í námunda við þorpið var
Héðinshöfði. Þar bjó Benedikt
Sveinsson, sívakandi foringi
frelsisbaráttp landsmanna.
Þar fæddist upp eitt af höfuð
skáldum íslendinga, Einar,
sonur sýslumannsins. Á Húsa-
vík háðu þrótttmiklir sjálf-
menntaðir bændur örlaga-
glímu við danska einökunar-
verzlun. Til Húsavíkur komu
á .þeim ámm úr Mývatnssveit
Gautlandafeðgar, Jón Sig-
urðsson og Pétur Gauti og
frændi þeirra, Jón í Múla.
Þeir höfðu aldrei setið á
skólabekk, en áttu þátt í að
skapa og stýra frumlegustu
verzlun landsins á þeim tíma,
Kaupfélagi Þingeyinga. Gaut-
landafeðgar stunduðu bók-
hald kaupfélagsins að mestu
leyti heima í sveitinni, en þess
á milli áttu þeir sæti á alþingi
í röð fremstu manna. Á Húsa-
vík var Benedikt á Auðnum
sannnefndur galdramaður,
heimamenntaður bóndi, sem
lærði og las helztu höfuðtungu
álfunnar, skrifaði fegurstu
rithönd á íslandi, eftir að
Jón Sigurðsson leið, fyrr og
síðar, og stofnsetti á Húsavík
bókasafn, sem ekki hefur átt
sinn líka hér á landi. Þar
voru helztu féiagsmálarlt hins
nýja tíma og skáldverk helztu
skörunga í bóktnenntum álf-
unnar. Gáfað sveitafólk nam
þá í heimahúsum Norður-
landamálin og las á þeim
tungum margt af því, sem
bezt var skrifað og sagt um
þær mundir í menntalöndum
álfunnar. Þá voru um nokkra
stnnd skáld og hagyrðingar á
öðrum hvorum bæ k Laxár-
bökkum og kringum Mývatn.
Ekki sat þetta fólk í austur-
hluta sýslunnar yfir fræðum
og ljóðum iðjulítið á vetrar-
dögum. Jakob Benediktsson
stóð níu klukkustundir á
bryggju um páskaleitið til að
stýra uppskipun fyrir Kaup-
félagið á Húsavík. Hann kól
á höndum þennan dag, en
matbjörg fólksins komst i
land á réttum tíma og út um
sveitina. Sigurður á Arnar-
vatni, sem orti „Blessuð
sértu sveitin mín,“ lá stund-
um í sæluhúsum eða í snjó-
byrgi nóttum saman á aust-
urfjöllum í vetrarhríðum við
að bjarga, með öðrum Mý-
vetningum, sauðfé sveitarbúa.
Hér var að verki kynslóð,
sem kunni að sameina líkam-
leg átök og andleg vinnu-
brögð. Hér fæddist upp kyn-
slóð, sem var djörf, stilltj
framgjörn og full af róman-
tískri þrá eftir að gara mann-
lífið fullkomnara en áður.
Kringum Héðinshöfða-frænd-,
ut, Gautlanda feðga, Jón í
Múla, Sigurð á Ystafelli,
Benedikt á Auðnum og fjöl-
marga samtíðarmenn þeirra,
gerðist sögulegur atburður
á þessum tíma. Heimsmenn-
ing 19. aldarinnar rann um
stund I nokkrum byggðum í
einn farveg með hinni fornu
sveitamenningu bændafólks-
iní á íslandi. Þessi áhrif náðu
jafnt til karla og kvenna á
þessu tímabili. Hugsjón énd-
urreisnarinnar gegnsýrði
heila kynslóð þar sem réít-
lætishugsjón samvinnustefn-
unnar og jafnréttisboðorð
samtíðarinnar urðu um stund
viðurkennd trúaratriði. Þetta
fólk bað ekki um laun, ekki
um æðstu sæti, titla eða heið-
ursmerki, en það vildi vinna
og starfa þar sem mest var
þörf. Kristbjörg Þorbergs-
dóttir fósturbarn íshússvarð-
ar Húsvíkinga var fædd til að
vera liðsmaður í endurreisn-
arfylkingu samtiðarinnar. — .
Hjá fósturmóður sinni lærði
hún alla hússtjóm og hjá öðr-
um kunnáttukonum margs-
konar kvenlegar hannyrðir.
Hún %-ar síundum á sumrin
kaupakona í Laxárbyggðum
en las á vetrum í safni Bene-
dikts Jónssonar það sem
hugur hennar girntist. Hún
varð heima í sinni byggð, eins
og margir samtíðarmenn
hennar, fjölmenntuð nútíma-
kona. Árið 1929 vantaði hús-
móðir í 'Vífilstaðahæli. Krist-
björg Þorbergsdóttir þótti
líkleg til að geta veitt fólkinu
í berklahælinu góða aðbúð og
heilsusamlegt fæði. Hún tók-.
við húsmóðurstarfinu og)
leysti það ágætlega af hendi \
Ári síðar var Landssprtalinn
Framh. á 14. síðu.
Alþýðublaðiö — 24. marz 1961