Alþýðublaðið - 10.06.1961, Page 7

Lögfræði fyrir almenning
,OFTAR DRUKKINN
EN ÓDRUKKINN(
Minningarorð:
JÓN ÁRNASON,
prentari
LÖGIN setja stundum svo
ákveðin skilyrði fyrir nautn
réttinda, refsinæmi verknað-
ar eða annarra réttarlegra
afleiðinga, sem vissar stað-
reyndir hafa í för með sér,
að sérhver maður má gjörla
sjá, hvort skilyrði þessi eru
fyrir hendi eða ekki.
Þegar stjórnarskráin setur
sem eitt af skilyrðum til
kosningaréttar til Alþingis,
að kjósandinn hafi á kjör-
degi náð 21 árs aldri, þegar
í lögum er ávo fyrirmælt,
að engin megi skipa í fast
dctnaraembætiti nema hann
hafi lokið embættisprófi í
lögfræði, þegar lögreglusam-
þykkt ákveður hámarksöku-
hraða, t. d. 25 km. miðað við
klst. þá getur það ekki orkað
tvímælis, hvort skilyrðin
eru fyrir hendi eða hið gagn
stæða. Á því getur aldrei
leikið neinn vafi, hvort kjós
andinn sé á kjördegi 21 árs
eða eldri, hvort dómaraefni
hafi lokið lagaprófi, eða
hvort ökuhraðinn er yfir 25
km.
Nú er málum á þann veg
farið, að í fyrri tilfellum er
löggjöfinn;i kileift að binda
skilyrði, sem réttarlegar af-
leiðingar eiga að hafa, eins
ákveðnum staðreyndum og
að framan hefur verið lýst.
Mörkin milli lögmætis og ó-
Fregn um
K og K
BONN, 7. júní (NTB/
AFP). Kennjedy og
Krústjov urðu sammála
um það á Vínarfundin-
um að tengja sanran
Berlinarmalið og afvopn
unarmálið, segja vestur- i
þýzkir diplómatar. Þeir
urðu einnig sammála um
að sal/a þessi mál fram
að allsherjarþrngi í sept
ember. Þá urðú þeir sam
mála um að reyna að
draga úr spennunni í
Mið-Evrópu með aðstoð
öryggisráðsins. Er talið,
að þetta þýðr, aS smá-
ríkin verði látin afvopn
ast, áður en stórveldin
/aki til.
WWWMItHHWmMMWwit
lögmætis, milli refsinæmis
og refsileysis, milli þess
hvort ákveðin staðreynd hef
ur átt sér stað eða ekki, eru
oft mjög óljós, þannig, að
það atriði er komið undir
mati dómara eða e. t. v. sér-
stakra matsmanna hverju
sinni.
Þegar leiða má sterk rök
að því, að staðreyndin sé
fyrir hendi, en einnig sterk
rök fyrir hinu gagnstæða, er
sagt, að um takmarkatilfelli
sé að tefla. Um tilvik sem
þessi nota Danir hið heppi-
lega orðasamband: Grænsen
er flydende (markalínan er
fljótandi).
Nú skúlu rakin hér nokk-
ur dæmi, sem sýna, hvaða
mynd þetta viðfangsefni get-
ur tekið á sig í raunveru-
leikanum.
1. Við siglingar geta ýmis
þau atvik borið að höndum,
að skip verður að fá hjálp
frá öðru skipi eða úr landi.
Hjálp þessi getur eðlilega
verið ! mjög nfismunandi,
allt frá tiltölulegu lítilræði
til þess, að um fullkomna
björgun á skipshöfn, skipi
og farmi er að ræða.
Sjórétturinn greinir milli
þess, hvort veitt sjálp í þessu
sambandi fellur undir hið
lögfræðilega hugtak björgun
eða er aðeins aðstoð. Á þessu
tvennu er stórkostlegur
munur, þegar meta skal
þókknun fyrir hjálpina.
aðstoð á sér stað, er athug-
að, hve 1 engi aðstoðendur
unnu að hjálpinni og þeim
úr,skurðuð rífleg ómakslaun
fvrir þann tíma. Ef hjálpin
hins vegar feilur undir björg
unarhugtakið, koma allt önn
ur sjónarmið til greina, og
þá fyrst og fremst, að hve
miklu leyti tókst björgunin.
Hve miklum verðmætum var
bjargað?Bjargendur eiga að-
eins rétt til hluta þeirra verð
mæta, sem bjargað var. Ár-
angurslausar björgunartil-
raunir veita engin rétt skv.
reglunni: ,,No cure no pay.“
Takist björgun að miklu eða
öllu leyti, eru bjarglaun
venjulega margfalt hærri en
aðsloðarlaun.
En markalínan milli björg-
unar og aðstoðar er engan
veginn ljós, og standa dóm-
endur oft andspænis því erf-
iða viðfangsefni að skera úr
um það réttaratriði.
2. í almennum hegningar-
lögum frá 1940 er refsing
lögð á hvern þann, „sem með
lostugu athæfi særir blygðun-
arsemi manna eða er til opin
bers hneykslis“. Lögin skil-
greina ekki hugtakið opinbert
hneyksli, en ætla má að hér
sé m. a. og sennilega aðallega
átt við hneyksli í sambandi
við klæðaburð eða klæðleysi,
því að ölvun og óspektir á al-
mannafæri falla undir áfeng-
islög og lögreglusamþykkt.
En hvenær er klæðaburði
manna orðið svo áfátt, að op-
inbert hneyksli geti kallazt?
Hvar á að draga markalín-
una?
3. Meiðyrðalöggjöfin leggur
Við því refsingu að meiða æru
annars manns með móðgun í
orðum eða athöfnum.
Eðlilega getur farið fram
samtal milli manna, sem síð-
ur en svo er vinsamlegt og
jafnvel hnútum kastað án
þess, að um meiðyrði sé að
ræða í lagalegum skilningi og
því refsilaust. Svipað er að
segja um ritsmíðar manna. —
Spurningin er aðeins: Hvenær
hefur færzt slík harka í sam-
talið eða blaðagreinina, að
meiðyrðalöggjöfin hafi verið
brotin? Hvar eru mörkin?
4. í lögum um lausafjár-
kaup frá 1922 er svo fyrir
mælt, að kaupandi geti rift
kaupum, ef seldum hlut er á-
fátt eða hann gallaður. En
síðan segir: , Ef gallinn verð-
ur að teljast óverulegur, get-
ur kaupandi ekki riftað kaup-
ið . .. “
Ef það dæmi er tekið, að
maður festi kaup á eplakassa,
sem inniheldur 200 stk, þá er
það vafalaust óvcrulegur
galli, þótt eitt eplanna væri
skemmt. Væru hins vegar
100 epli skemmd, er ljóst, að
gallinn er verulegur. En við
hvaða tölu skemmdra epla
breytist gallinn frá því að
vera óverulegur í það að vera
verulegur? Hér skiptir það
miklu máli, hvar markalínan
er dregin, því að við það er
riftunarheimild kaupanda
bundin. En ekki er víst, að
slíkt sé ávallt auðvelt verk.
Gagnvart þessum og því-
líkum úrlausnarefnum standa
dómendur oft. Reynir þá mjog
á skarpskygni þeirra og sann-
girnissjónarmið. Mikilvægt
er, að niðurstöður slíkra dóma
séu í samræmi við réttarmeð-
vitund almennings.
Það eru ekki allir dómarar
eins snjallir að finna hentuga
Framhald á 12. síðu.
Á MIÐJUM námsferli mínum,
árið 1893, kom nýr nemandi í
fsaíoldarprentsmiðju. Hann hét
Jón Árnason.
Við Jón Árnason vorura kunn
ingjar frá því við gengum til
prestsins, og urðum fermingar-
bræður, þótt hann væri nærri
ári yngri en ég. Við vorum
tuttugu og sex Örengir og þrjá-
tíu stúlkur, sem fermd vorum j
dómkirkjunni 3 2. maí 1889. —
Þetta var siðasta barnaferming
síra Hallgríms Sveinssonar áður
en hann varð biskup. þá var
dregið um sæti á fermingarbekk,
og varð Jón Árnason 17. i röð-
inni en ég 22.
Síra Haligrímur gaf mörgum
börnum undanþágu til fevming-
ar, þeim sem ekki voru orðin
fullra fjórtán ára á fermmgar-
dag, og þeirra á meðal var Jón
Árnason.
Steingrímur Steingrímsson frá
Sölvhói varð nr. 1 við sæta-
dráttinn, en hann var svo feim-
inn og hlédrægur drengur. að
hann vildi með engu Tnóti koma
fyrstur upp til yfirheyrslu við
ferminguna, og varð það þá að
samkomulagi milli hans og Á-
gústar H. Bjarnasonar, síðar
prófessors, að þeir hefðu sæta-
skipti, en hann hafði dregið nr.
20, ög samþykkti síra Hallgrím
ur það. Settist Steirigrímur síð-
an mitt á milli okkar Jóns Árna
sonar, og stóð sig prýðilega og
feimnislaust.
Um það leyti, sem Jóa Árna-
son var hálfnaður meö náms-
tíma sinn lauk ég prentnámi,
og þá skil'du leiðir og sáumst við
Jón ekki aftur næstu tíu árin. —
Eftir það hittumst við að eins á
fundum og fagnaðarsamkomura.
prentara, og hefur svo verið síð-
an, enda Jón genginn á Tiönd
hinna æðri vísinda, en þar áttL
ég ekki innangengt.
Jón Árnason var trúverðugur
Jón Árnason,
maður og vandaður í öllu atfcrlL
og vildi engum gera átroðning.
Hann var umburðarlyrrdur og'
fyrirgefandi gagnvart þeim,
sem af fávisi eða heimsku rang
túlkuðu augljós sannindi Henn»
var mikill örengskaparmaður.
Jón Árnason var einlifismað-
Ur alla æfi. En þótt hann festi
sér ekki konu, þá mat hann kven.
kynið mikils. Oft kom það fyriiT
á fagnaðarhátiðum prentara, a'ð-
Jóni var falið að mæla íyrir
minni kvenna. Það hiutverk
leysti hann svo vel af hendi, að
það varð æfinlega skrúðorðug-
Framhald á 11. síðu.
Ágætir Iðunnarskór
Fyrir nokkrum dögum birti
Alþýðublaðið nafnlausa grein,
þar sem ráðizt var heldur ó-
smekklega á skóverksmiðjuna
Iðunni á Akureyri. Af því að
ég hef notað Iðunnarskó í mörg
ár og verið hinn ánægðasti
með þá, tel ég ástæðu til að
mótmæla slíkum dylgjum
nafnlausra manna.
Hér hefur mikið verið talað
um, að efla þyrfti íslenzkan
iðnað. Hefur tekizt að stíga
risaskref á því sviði undanfar
in ár, og mjög dregið úr þeirri
gömlu ótrú, sem íslendingar
höfðu á innlendri framleiðslu.
Heilbrigð gagnrýni getur verið
góð fyrir iðnaðinn, en skæt-
ingur er engum til gagns eða
sóma
Það er vandasörn iðja að
gera góða skó, og fást þeir ekki
í öðrum löndum nema fyrir
mikla fjármuni. Hér á landi
hafa ódýrari gerðir af skóm
verið fluttar inn, t. Id. frá:
Spáni og Tékkóslóvakíu, og
hefur mér reynzt þeir sízt
betri en íslenzk framleiðsla í
sambærilegum eða jafnvcl
lægri verðflokkum.
Þeir, sem muna um 20 ár
aftur í tímann, geta bezt metið,
hversu framleiðsla lounnar
hefur farið mikið fram að út-
liti og endingu. Þessi verk-
smiðja og flelri innlendar hafa
gert hð gamla orðtak um
„danska skó“ útlægt úr land-
inu. Tugþúsundir landsmanna
ganga á íslenzkum skóm án
ástæðu til nokkurra kvartana
og eiga verksmiðjurnar þvt
þakkir skildar frekar cn skæt
ing. G. B.
Alþýðublaðið
10. júní 1961 f