Alþýðublaðið - 24.12.1961, Blaðsíða 5

VORIÐ 1895 stóð mikið t-1 á
heimili foreldra minna, Björns
Magnússonar og Maríu Ög-
mundsdóttur á Syðra-Hóli á
Skagaströnd. Vmnuhjú þeirra
Guðlaugur Guðmundsson og
Arnbjörg Þorsteinsdóttir ætl-
uðu að ganga í hjónaband og
var dagur ákveðinn er sú at-
höfn skyldi fara fram, föstud.
3. maí. Á þeim dögum þótti
mikil ósvinna að gifta sig án
þess að haldin væri brúð-
kaupsveizla og boðið til gest-
um, vinum og vandamönnum.
Þetta var ævaforn s ður og fair
Magnús
Björnsson
á Syðrahóli
voru svo aumir og armir að
þeir reyndu ekki að koma
nafni á einhverja veizlumynd.
Hér stóð svo á að brúðurin
hafði að nokkru leyti alizt upp
á Brandaskarði og Fjalli á
Skagaströnd hjá ömmu minni
og afa, Jóhönnu Magnúsdóttur
og Ögmundi Jónssyni, og var
því fóstursystir móður minn-
ar. Jóhanna kom til veizlunn-
ar daginn áður og ekki tóm-
hent. Með henni kom fóstur-
og sonarsonur hennar, Ög-
mundur Magnússon, sextán
ára piltur, og einnig Ólafur
bróðir minn á áttunda ári, er
einnig ólst upp hjá henni og
var tveimur árum eldri en ég.
Varð fagnaðarfundur með okk
ur bræðrum, því með okkur
var frændsemi góð, þó stund-
um væri langt miili funda.
Hjónavígslan fór fram á
Höskuldsstöðum, kirkjustaðn-
um, og þar var veizlan hald-
in. Veit ég ógjörla hve margir
veizlugestir voru, en víst voru
þeir ekki fáir. Var mikið til-
stand heima dagana fyrir
brúðkaupið og annir við
bakstur og annan undirbún-
ing. Sáust þess merkin víða í
bænum. Tilkomumest var að
sjá á búrborðinu röð af flösk-
um, er fullar voru af áfengum
drykk. Voru sumar tilhalds-
lausar, en á öðrum voru mið-
ar forkunnar fagrir með
skrautletri og rósabekkjum.
Varð mér allstarsýnt á þessi
djásn. Fólkið bjóst spadklæð-
um að liðnum morgni og hélt
til veizlunnar. Það flutti með
sér veizlukostinn í skrínum á
reiðingshesti og hurfu þá sum
ar flöskurnar af búrborðinu,
en eitthvað varð þó eftir; það
var varaforði. Ekki gátu allir
farið i hófið, því ung börn
voru á palli, systkini mín, og
varð amma eftir til að gæta
þeirra. Veður var m.lt og gott.
Við bræður héfdum okkur úti
við og fundum margt til leiks
og vorum í sólskinsskapi.
Líður nú fram á daginn og
ber ekki til tíðinda. Þá verð-
ur það, að við bræður sjáum
til mannaferða. Koma þar þrír
menn og hafa tvo hesta og
tvímenna á öðrum. Þeir stetna
heim að bænum og berum við
skjótt kennsl á þá. Þar koma
þeir tveir frá Fjalli. Ögmund
ur frændi okkar og Jónas Þor-
valdsson vinnumaður og Sam
úel Guðmundsson frá Kollu-
gerði, bróðir brúðgumans.
Þeir voru sendir til að sækja
eitthvað sem vantaði til veizlu
fagnaðarins og meðal annars
flöskur af búrborðinu. Þessir
piltar voru gæðadrengir og nú
lá vel á þeim. Þeir sögðust
aumka strákaangana, er hírð-
ust heima í fásinni og hefðu
ekkert að segja af veizlugæð-
unum, það væri þá önnur ævi
og skemmtilegri í glaumnum
úti á Höskuldsstöðum. Svo að
v.ð færum ekki alls á mis þess
ara gæða létu þeir okkur súpa
á einni flöskunni fagurbúnu.
Ekki fóru þeir með alla vökv
unina. Og er þeir voru farnir
fyrir nokkru, hugkvæmdist
okkur að ganga í búrið og
dreypa betur á tárinu. Ekki var
það mikið, það var annað og
verra bragð að því sem var á
þessari ílösku.
Við héldum áfram leikum
okkar og tókum brátt að ger
ast all umsvifamiklir. Höfðum
dundað v.ð það seinast að
raða saman brotum úr rósótiri
ieirskál, sem fleygt hafði ver
ið á haug. Hún hafði möl-
brotnað, en þó ekkj svo, að
hægt var að smækka brotin
betur. Við örkuðum inn í
skemmu og sóttum þangáð
hamar og höfðum auk þess
fiskasleggjuna, sem lá á fiska
steini innst í bæjardyrunum.
Þannig vopnum búnir lögðum
við til atlögu við skálarbrot-
in. Við stóðum yfir brotunum
á arinhelJu og barðí nú hver
sem betur gat og var þar brátt
smákurluð rúst. Nú var runn-
inn á okkur vígamóður hinn
mesti og þóttumst í flest færir.
Það var því sjálfsagt að reyna
kraftana á einhverju, sem
stærra var og mótstöðumeira
en vesöl g'erbrot. Við lituð-
umst um og komum auga á
afgamlan og n'ðurlagðan kven
söðul, var líti'ð eftir af honum
annað en ber virkin. T lv'alið
og sjálfsagt að lumbra á hon-
um. Við reiddum hátt vopnin
og létum höggin dynja ótt og
títt. Kurlaðist skjótt allt við-
arkyns á virkjunum, en járnið
var seigara fyrir, það bognaði
en brotnaði ekki. Óli kenndi
áhöldunum um þau voru svo
létt og vesöl. Væri það fiska-
sleggjan á Fjalli stæði söðul-
skömmin ekki lengi fynr,
yrði fljótur að malast undan
höggum hennar.
Brátt urðum við leiðiv og
þreyttir á barsmíðinni. Liðið
var á daginn og kólnaði í lofíi,
en við sveittir af erf.ðinu.
Varð þegjandi samkomulag
um að leggja frá okkur ham
ar og sleggju og g'anga til bað
stofu. Þar hafði amma lagt sig
hjá sofandi smábörnum. Hug-
mvnd höfðum við um það, að
ekki mættum við hafa hátt,
amma yrði að fá að njóta
svefnsins. Við eitthvað urðum
við að vera, úr því að búið
var að gefa tipp útiveruna. Óli
skreið upp í lokrekkjuna, en
þar sváfum við fað'r minn.
Þar voru hillur inni til höfða
MAGNÚS Björnsson
fæddist a5 Syðra-Hóli 30.
júlí 1889. Þar hefur liann
búi$ allan sinn aldur. —
Þannig lýsir hann sjálf-
um sér: „Ég hef í engu
verið brautryð Jtntíi. Að-
eins liðsmaður í þeirri
fylking sveitabænda, sem
reynt hefur að sækja
fram til meiri menning-
ar og betri lífsskilyrða og
haft þó ærið að vinna.“
En þrátt fyrir þessi hóg-
væru orð hans sjálfs má
vera, að spádómur Helga
Sæmundssonar, for-j
manns menntamálaráðs,
kunn^ að rætast, — eni
þeim spádómi „varpaði
hann fram“ í erindi á Bif-
röst í Borgarfirði sl. vor.
Orð lians voru á þessa leið:
„Það kæmi mér ekki á ó-
vart, að þegar þeir, sein nú
ber mest á og mest er um
talað, eru löngu gleymdir
og grafnir, lifi verk Magn-
úsar á Syðra Hóli, og að
stíll hans verði þá metinn
sem einn hinn fegursti,
sem ritaður hefur verið á
íslandi síðan á dög-
um íslendingasagna“.
og fóta og á blöð og bækur og
fleira. Þar geymdi ég líka það,
sem mér þótti vænzt um af
fáum og fálæklegum barna-
gullum mínum. Þar var lítið
gias, er í haíði verið ,,höfuð-
vatn“ er þá var kallað, en
heitir nú ilmvatn, og leyndist
enn í því nokkur eimur eftir
hið forna innihald. Glasið var
foriáta gripur, blátt að l.t með
upphleyptum rósum og pírum
pári. Fannst mér mjög til um
íegurð þess og prýði og þótti
harla góð eign.
Nú var sá gállinn á Óia, að
honum hugkvæmd st að gera
strandhögg á umráðasvæði
mínu. Hann lætur greipar sópa
um hilluendann minn, þrífur
þar gljáandi koparnagla, bréf
snifs; með mynd á, klippt úr
útlendu blað; ýsubeinsfugl og
svo hvern grip af öðrum með
sama formála:
,,Þetta á ég.“ Það tók held-
ur að þykkna í mér við þenn-
an yfirgang og er hann sækir
glasið góða inn í híllukverk-
ina og segir storkandi: „Þetta
á ég,“ blosaði upp í mér ofsa-
reiði. Ég þríf harkalega til
glassins, náði því í lófann og
sló hnefanum, krepptum um
það, í höfuð bróður mínum.
Hann rak upp óp mik'.ð, svo
amma hrökk upp af svefninum
og spurði hvað gengi á fyrir
okkur.
..Hann stríddi mér!“ „llann
barði m!g!“ söng í okkur og
orguðum hástöfum. Þetta kail
aði amma ekki broðurlegt at-
hæfi. Hún tók af okkur skóna,
lagði okkur hlið við hLð í lok
rekkjunni og breiddi yfir okk
ur. V. ð ultum út af að vörmu
spori steinsofandi og vissum
ekkf til okkar þegar við vor-
um háttaðir, en sváfum
svefni réttlátra fram á morg-
.un daginn eftir.
Er setið var að morgun-
verði heyrði ég föður minn
segja að söðuigarmurlnn hefði
legið brotinn allur og brengl-
aður á hlaðinu, kvaðst ekki
vita hver þar hefði að unn'ð
og spurði ömmu, hvort nokk-
ur hefði komið í gær. Hún
kvaö það ekki vera. En mik'll
hávaði og brambolt Iiefði ver-
ið í strákunum er á daginn
leið og mundi þetta vera
þeirra verk. Pabbi spurði
hvort við hefðum gert þatta.
Við játuðum því lúpulegir.
Þegar amma sagð: svo frá því,
að við hefðum barizt eins og
berserkir um kvöldið var svo
sem auðskilin ástæðan t.'l ham
faranna: strákarnir hiifðu
komizt í vín og orðlð fullir.
Varð af þessu hlátur mik 11 og
óspart gert gys að pottormun-
um, er þóttust menn en voru
ekki, bara lítil peð. sem
reyndu að hafa á sér snið full
orðinna manna. Faðir okkar
sagði að ekk; væri það efni-
legt, ef þeir gerðust drykkju-
menn með aldrinum þessir
karlar, yrðu þeir svona ham-
rammir og vondir vlð vín,
það yrði sukksamt krir.gum
þá. Þótti mér harla i’lt b3
hlýða á slíkar ræður og það»
gys, sem að okkur bræðrura
var gert. Það var spauglaust
að verða sér til mlnnkunar ojg
fullorðnu fólki til aðhláturs.
Þessi hneisukennd hvarf
ekki í einum sv p. Ég var«5
svo sem var við það, ao hún
var ekkert spaug og sein a
viðrast brott. Gestir voru s3'
koma næstu daga. Það var seg'
in saga að tal ð barst brátt sö
nýafstaðinni brúðkaupisveizln.
Þar hafði allt farið ve1- fram.
Allir glað r og friðsamir og
ekkert fyllirí sem orð væri á
gerandi. En stákarnir hérna,
þeir komust í vínföngin og
gerðust illskiptnij- heldur en
ekki, mölvuðu söðul me2S
hamri og sleggju og börðiist
að lokum. Svo var skeliihieg-
ið og horft á mig, strákxim
ekki sex ára, glettnlsfuUu
augnaráði. Óli slapp við þetta.
skens. Hann fór r.ieð ömimi
út að Fjalli og var þar fjarri
vettvangi atburðanna. Ég stc'S
e nn undir skömminnl. Ég var
ekki feiminn og engin manna
fæla, vanastur því að sitja inná
meðan gestir töfðu og hlýða á.
mál þe rra. Hver og einn hafði
sitt málíar og sitt látbragð,
Hér varð hlykkur á um stund.
Sæi ég gesti koma næstu daga,
þóttist ég vita hvert verða
mundi helzta umtalsefn ð. Ég-
dró mig í hlé, röíti út ú” bæn.
um og kom ekki inn fyrr en
gesturinn var farinn. Þetta á-
stand stóð ekk; lengi. Ný um-
ræðuefni komust á dagskrá,
brosleg eða alvarleg eftir því
sem efni stóðu til.
Ég varð aftur eins djarfur £
nálægð gesta og áður. Þ6
gleymdi ég því ekki, sem ég
iærð. þennan veizludag og þá
næstu. Mér skildist að áfengur
drykkur hafði.verið upphaf cg1
undirstaða ófara minna 4^
andstreymis. Það var betra
vara s g á honum, þeim vi$É-
sjála og görótta legi. ÞaJi
greyptist í hug mér megn ó-
beit á áfengi og drykkjuskáp-
og lengstum síðan hef ég hafft
ógeði og vorkunnsemj blandi|a
tilf nningu gagnvart ölvuðuþi
mönnum, jafnvel þeim, se|i
annars hafa verið góðkunningj
ar mmir og vinir.
Ahrif gönuhlaups og barná-
breka geta enzt lengi. Barft-
ungum urðu mér afdrifarjk
stundarkynni við vínguðii|n
Bakkus, þann lævísa, viðsjála
og lauslynda konung nautþa
og æsigleð'. Urðu þau til þera
að ég fékk megna skömm 'á
honum, er seint vill fyrnast.,,
Jólabók Alþýðublaðjúns 1961 — 5