Alþýðublaðið - 24.12.1961, Blaðsíða 45

^rmr^mYTrmvTVTYTr
IÞÓTT jólin séu al-
•þjóðleg hátíð eru þau^
;um leið þjóðlegasta!^
• hátíð ársins. Jólin]
£?eru hátíð heimilanna, ^
-og því hafa skapazt*
t"meiri venjur og hald-?3
>-izt fleiri siðir í sam~*^
£!bandi við þau en;
■ nokkra aðra hátíð.
;Þessir slðir hafa marg!
~ir hverjir viðhaldizt*
;öld fram af öld, þótt;
‘nú á síðustu tízkutímj
«um séu þeir á hröðu^
undanhaldi fyrir er~'
~lendum áhrifum og>»
; aðkeyptum skr aut-
^fjöðrum. En gömlu,£"
•íslenzku jólasiðirnir^/
!hafa sérstaka töfra og»<
ljóma yfir sér. í von?Á
um að takast megi að“0
" ; halda þeim á lofti enn"
lum stund og endur-;
1 vekja einhverja, seni*ý
•-•*
(*Jef tJl vill eru undir;
; lok liðnir og gleymd-!£)
, ir, birtum við hér frá;
^?sögn Jóns Árnasonari^
af jólasiðum á íslandi^
- og ýmis konar trúTT
£ fólksins í sambandi;
1 við jól og nýjár.
„EINNA mest ber á álfum
um jólaleytið og nýjárið, og
virðist fleira en eitt bera til
þess_ Bæði er skemmtana-
tími þeirra mestur um það
leyti ársins þó einnig finnist
dæmi til þess, að þeir haldi
bæði til páska og sumardags-
ins fyrsta, en um jólin hafa
þeir samsæti og veizlur,
hljóðfæraslátt og dansferð
ýmist í mannahíbýlum eða
í álfabyggðum, og þar að
auki halda þeir fardaga sína
um nýjárið, og var þá ávallt
nokkuð um dýrðir fyrir þeim,
og er einkum sagt, að þeir
hafi farið á nýjársnótt úr
einum stað í annan vistferl-
um og búferlum. Því var sú
venja hér lengi höfð, að kon-
ur og húsmæður létu ljós
loga í hverju horni og hverju
húsi á bæ sínum svo hvergi
bæri skugga á alla nóttina.
Allar dyr áttu ag standa
opnar upp á gátt, og allt að
vera sópað og hreint svo
hvergi sæi sorp né duft í
krók eða kima. Síðan skyldi
kona eða húsmóðir sjálf
ganga til og frá um allan bæ-
inn og segja: „Veri þeir,. sem
vera vilja,“ eða „komi þeir,
sem koma vilja, fari þeir, sem
fara vilja, mér og mínum að
meinalausu.“
ÁLFASAGA.
Úlfhildur
álfkona
„EINU SINNI var bóndi á
bæ. Hann bjó norður við
Mývatn. Það vatn er svo
stórl, að ekki er minni vegur
utan um það en þingmanna-
leið. Það bar til einu sinni í
byrjun túnasláttar, þegar
fólk allt var að heyvinnu úti
á túninu, að kona kemur frá
vatninu og stefnir að bæn-
um. Hún gengur til bónda og
vikan er liðin kveðst bóndi
nú ekki lengur geta haldið
hana, en það fer eins og fyrr,
að þá fer Úlfhildur að gráta.
Verður það úr, að hann lofar
henni að vera sumarið út og
verður hún því mjög fegin.
Öllum á heimilinu líkaði vel
við Úlfhildi, því enginn þótt-
ist hafa þekkt duglegri,
þrifnari eða siðferðisbetri
kvenmann. Þegar líður á
haustið er það ráðgjört, að
Úlfhildur skuli vera árið út,
og litlu seinna er hún föluð
til að vera næsta ár. Þegar
líður að jólum fram þann
næsta vetur, fær húsfreyja
henni skæði til að gjöra úr
skó til jólanna handa sér og
vinnumönnum þeim tveim-
ur, sem hún þjónaði. Hún
gjörir skæðin handa vinnu-
hlula sakir. Er ekkert til frá-
sagnar þar til líður að þriðju
jólunum. Húsfreyja fær
Úlfhildi skæði í jólaskó að
vanda, og gjörir hún skóna
handa vinnumönnunum eins
og fyrr, en ekki sína. Hús-
freyja mælti við Úlfhildi, að
nú yrði hún að fara til
kirkju á jóladaginn, því hún
kvaðst hafa mætt álasi af
presti fyrir það. að hún færi
aldrei til kirkju. Úlfhildur
talaði fátt um og eyddi því.
Þegar allir eru háttaðir á
jólanóttina, en vinnumaður
sá vakandi, sem áður er um
getið, þá fer Úlfhildur á fæt-
ur hægt svo enginn heyrir
og laumast út úr bænum, en
vinnumaður fep á eftir. Hún
gengur að vatninu, og þegar
hún kemur þar, tekur hún
biður hann að lofa sér að
vera í nótt. Bóndi lofar
henni það. Hann spyr hana
að nafni, en hún kvaðst heita
Úlfhildur. Bóndi spyr, hvað-
an hún sé, en hún eyddi því.
Um kvöldið er tekið saman
hey hjá bónda og biður Úlf-
hildur þá um hrífu. Rakar
Úlfhildur þá ei minna en á
við tvo meðalkvenmenn og
þó í gildara lagi væru. Næsta
morgun vill Úlfhildur raka
með hinum vinnukonunum,
en bóndi kveðst ekki þurfa
þess með og lætur á sér
heyra, að hann helzt vilji, að
hún fari burtu.
Þá fer Úlfhildur að gráta.
Lofar þá bóndi henni að vera
þennan dag. Næsta morgun
segir bóndi að nú verði hún
að fara, en þá fer hún að
gráta: kennir bóndi þá í
brjí'ísti um hana og leyfir
henni að vera viku. Þegar
mönnunum, en sín skæði
lælur hún vera ógjörð. Á
jóladaginn fara allir í kirkju
nema Úlfhildur er ein heima.
Er nú ekkert til frásagnar
þangað til að líður fram að
næstu jólum. Húsfreyja fær
Úlfhildi skæði eins og fyrra
árið til jólanna, en hún gjör-
ir skæði vinnumannanna en
ekki sín skæði.
Á jóladaginn fara allir lil
kirkju nema Úlfhildur er ein
heima. En á jólanóttina þótt
ist annar .vinnumaðurinn
hafa orðið þess var, að Úlf-
hildur hefði eitthvað á burt
farið og hugsaði sér, að hann
yrði henni samtíða næstu
jólanótt að gæta betur að,
hvað henni liði. Líða nú jól-
in og veturinn, og kemur Úlf
hildur sér einkar vel, og
þóttust menn ekki vita henn-
ar jafningja fyrir margra
upp glófa og gnýr þá. Verð-
ur þegar brú yfir vatnið.
Gengur hún brúna og vinnu
maður á eftir. Þegar hún er
komin yfir vatnið gnýr hún
glófana aftur svo brúin
hverfur. Úlfhildur heldur á-
fram ferðinni og sýnist vinnu
manni sem hún nú haldi
niður í jörðina, og verður
dimmt mjög þar sem hún
fer. Getur þó vinnumaður
séð til hennar og heldur allt
af á eftir. Þau halda áfram
ferðinni þangað til smátt og
smátt fer leiðin að verða
bjartari
Loksins komu þau á slétta
og fagra völlu: voru þeir svo
blómlegir, að vinnumaður
hafði aldrei séð svo fallegan
stað. Beggja megin vegarins
var alþakið fögrum blómum,
og voru grundirnar ljós-
bleikar á að líta, þegar sólin
skein á fíflana og aldinin.
Sauðahjörðin lék sér á flat-
lendinu, en stundum reif hún
'í sig blómin með áfergju.
Náttúran var yfir höfuð
íklædd hinum fegursta bún-
ingi. Á þessu graslendi
miðju stóð fögur höll og
virtist vinnumanni það vera
konungshöll, svo v.ar hún
skrautleg til að sjá. Þangað
gekk Úlfhildur og inn í höll-
ina. En vinnumaður stóð í
afkima fyrir utan. Hjá höll-
inni stóð kirkja og var það
fögur bygging.
Þegar lítil stund er liðin,
kemur Úlfhildur út úr höll-
inni íklædd drottningar-
skrúða og hefur gullhring á
hverjum fingri. Hún ber barn
á handlegg sér, en við hina
hlið hennar gengur maður
með kórónu á höfði og klædd
ur konungsskrúða; ímyndar
vinnumaður sér, að þetta sé
kóngur og drottning. Þau
gengu í kirkjuna og fylgdi
þeim mikill fjöldi fólks, sem
allt var einkar vel búið og
var gleðisvipur á öllum.
Vinnumaður gekk nú að
kirkj udyrunum og sá hann
enginn, og Úlfhildur vissi
heldur ekkert af honum. í
þessu bili var tekið til messu
og mátti heyra fallegar
hörpur og fallegan söng.
Barnið, sem Úlfhildur hélt
á varð óspakt um messuna
og hljóðaði: léði hún því þá
einn gullhring af hendi
sinni, en barnið fleygði hon
um fram eftir kirkjugólfinu,
svo vinnumaður gat náð
hringnum. Þegar messan var
úti gengu allir úr kirkju og
Úlfhildur með hinum vel-
klædda manni inn í höllina
og sýndist þá vinnumanni
vera sorgarsvipur á öllum.
Að stundarkorni liðnu
kemur Úlfhildur í sínum
fyrra búningi, gengur frá
höllinni og flýtir sér. Hún
fer vegipn sama, sem hún
kom og vinnumaður á eftir.
Er ekkert frá sagt fyrr en
þau koma að vatninu og leit
vegurinn eins út að vatninu
eins og fyrr er frá sagt. Við
vatnið gnýr hún glófana, og
þá kemur brúin og ganga
Ör þjóösögum Jóns Árnasonar
Jólabók Alþýðublaðsins 1961 — 45