Alþýðublaðið - 23.02.1964, Blaðsíða 3

MIMIIIMIMMIIMIMMIMMIIIMIMMIIIIIIIIlnilllllllllllllllllllllllllllMIIMIimilllMIIMIIIIIIIIIIMMMIMMIIMIill 1111 Ml IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII1111IIII Ml ■ IIIIIII Ml IIIIII ■ 1111IIIIIII MM IIMMMKHM*’
r Hjörf Pálsson
A HNOTSKOGI
BARÁTTAN VIÐ SÆLJÖNIÐ
ÞESS hafa að undanförnu
sézt augljós dæmi, hve íslend-
ingar (kannski væri réttara að
sega Reykvikingar) eru sein-
heppnir hugsjónamenn. Um
þær deilur, sem spunnizt hafa
út af uppkastinu, er að vísu
ekki nema gott eitt að segja-
Þær sýna áhuga ungra og ald-
inna á sögu þjóðarinnar, leiða
jafnvel ýmislegt nýtt í ljós, sem
vonandi á eftir að koma ís-
lenzkum sagnvísindum til
góða. Og fróðleiksþyrstari
hluti ungs fólks í landinu fagn
ar því, að þeim eldri, sem bezt
mega vita um liðna atburði, er
ekki saina, hvernig sögu þeir
skrifa handa því. Það skiptir
óneitanlega talsverðu máli,
hvort sannleikurinn eða lygin
skipa öndvegið í þeirri sögu.
Ekkert er eðlilegra en hart sé
deilt um túlkun sögunnar, en
hitt jafnvíst, að ekki tjóar að
sakast um orðinn hlut. Því sem
gerðist, verður ekki breytt.
Staðreyndin blífur.
En ég ætlaði ekki að gera upp-
kastið að umræðuefni- Aftur
á móti hafði ég í liuga þá til-
gangslausu baráttu gegn stór-
byggingum, sem nú tíðkast og
flestir munu hafa veitt athygli,
ekki sízt af því að hún verður
æ meira tilfinningamál eftir
því sem veggir Hallgrímskirkju
hækka á Skólavörðuholtinu og
nær dregur framkvæmdum við
tjörnina. Þessar tvær stórbygg
ingar, Hallgrímskirkja og Ráð-
hús Reykjavíkur eiga sér auð-
vitað nokkra forsögu, eins og
önnur mannanna verk. Saga
hinnar fyrri er eitthvað á þá
leið, að á 300 ára afmæli Hall-
gríms Péturssonar 1914 lagði þá
verandi biskup, Þórhallur
Bjarnarson, til, að reist yrði
fyrr en seinna vegleg kirkja
til minningar um sálmaskáld-
ið. Tólf árum síðar komst Dóm
kirkjusöfnuðurinn að þeirri nið
urstöðu á safnaðarfundi, að
reisa þyrfti stóra kirkju, sem
vel væri við hæfi að velja stað
á Skólavörðuholti. Söfnuður-
inn kaus nefnd til að athuga
málið nánar, og gekk hún á
fund kirkjumálaráðherra 1929
og óskaði eftir því, að ríkið
stæði straum af kostnaði við
samkeppni um gerð teikninga.
Á það var fallizt, en eftir að
slík samkeppni liafði tvisvar
farið fram án þess árangurs,
sem til var ætlazt, fól kirkju-
málaráðherra liúsameistara rík
isins að teikna kirkjuna. Tók
hann síðan að teikna og hafði
Hallgrím Pétursson á bakvið
eyrað. Þegar Hallgrímspresta-
kall var stofnað, var ákveðið
að Hallgrímskirkja á Skóla-
vörðuholti yrði kirkja þess.
Borgarstjórn samþykkti síðan
fyrir meira en 20 árum, að
kirkjan mætti rísa á holtinu
sér að meinlausu, framkvæmd-
ir hófust samkvæmt teikning-
um húsameistarans og hafa
staðið yfir síðan, en nú fyrst
er að komast verulegur skriður
þar á. Þar með er málið komið
af umræðustigi á framkvæmda-
stig. Þá liefst á ný sú elleftu
stundar barátta, sem fram hefði
átt að fara fyrir 1940.
Forsaga ráðhússins er svip-
uð- Langt er liðið síðan fyrst
komu fram raddir um ráðhús í
Reykjavík, og var áratugum
saman deilt um, hvar það ætti
að standa, og má segja, að þær
deilur hafi staðið á réttum
tíma. Meðan málið var á um-
ræðustigi var enn full von til
þess, að þeir, sem létu sig
það einhverju varða, gætu
liaft áhrif á það. Ákvörðun um
það gat þó ekki beðið til eilífð
arnóns, og í desember 1955
samþykkti borgarstjórn að
hyggja ráðhús nyrzt í Tjörn-
inni- Þar með var það ákveðið,
og síðan eru liðin rúm átta ár.
Fé var veitt til undirbúnings-
framkvæmda, og eftir að Ijóst
varð, að ekki gæti orðið neitt
úr samkeppni um teikningar,
var nokkrum arkitektum falið
verkið. Teikningar þeirra voru
fullgerðar fyrir skemmstu, og
nú er ekkj eftir öðru að bíða
en að framkvæmdir hefjist. En
hvað gerist? Þá blossa upp á-
kafar deilur, ekki um teikning
arnar, heldur staðarvalið, sem
síðustu forvöð voru að hafa á-
lirif á fram undir áramótin
1955-1956.
Ég ræðiækki meira um ráð
húsið, enda lít ég svo á, að
það sé tilgangslaust hér eftir.
En við skulum athuga þett'a
með Hallgrímskfrkju ofurlit-
ið nánar- Gegn henni er eink-
um barizt af þremur ástæðum:
hún sé dýr og ljót og alltof

stór. Vafalaust á skattborgar-
inn einhvern tíman eftir að
stynja undan þessari byggingu,
eins og öðrum þeim stórvirkj-
um, sem reist eru guði og mönn
um til dýrðar. Og sama má
eflaust segja um ráðhúsið.
Mörgum finnst, að gera megi
ýmislegt þarfara með pening-
ana en byggja fyrir þá kirkjur
og vilja þar að auki fyrir alla
muni losa sig við guð sem fyrst,
þó að það sé raunar ómögulegt
að mínum dómi, sem sést bezt
á því, að áhangendur þeirrar
stefnu þurfa alltaf að fá sér
annan guð í staðinn. En ef þeir
eiga að fá vilja sínum fram-
gegnt, þarf að koma til skipu-
lagsbreyting. Meðan ríkið styð-
ur kirkjuna með fjárframlög-
um, af því að skattborgarinn
skrifar á manntalsskýrsluna
sína, að hann játi evangelísk-
lútherska trú, þó að honum sé
reyndar fjandann sama um
hana nema á jólunum, verða
byggðar kirkjur, bæði litlar og
fallegar og stórar og ljótar.
Skipulagsbreytingin, aðskilnað-
ur ríkis og kirkju, er ekki enn
komin til og enginn vissa fyr-
ir því, að hún eigi sér marga
formælendur, og á meðan svo
er geta skoðanir og rök and-
ófsmanna gegn kirkjubygging-
um naumazt talizt rétthærri en
hinna, sem vilja fylla allt af
kirkjum. Ég held, að trú manna
hljóti að vera einkamál þeirra.
Af persónulegum ástæðum er
Framhald á bls. 13.
^l.lllillllllllimillllllllllllllllllllllÍllllllllllllllllHllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllimMUmimilMIMIMII
IIM(■lllllll■ll■llll■l■llllllllllllllll■l■■l■llllllllil,illii■IIIIIHIIII■llll■■l■■,,,,,>l,,,,*,*,,,,,,,*,*,,,,,,,,,,,i,l,,,,,,,,,,,,,,,,,,ll>,,,,,H<,,,*l
vf
Að velja mllll tveggja kosta
Ungur maður starfar við verzl-
un, þar sem meðal annars eru
sígarettur á boðstólum. Hann vill
vera samvizkusamur í starfi sínu,
trúr kaupmanninum, sem hann
vinnur hjá og hlýðinn landslög-
um. Hann veit, að löfein banna, að
tóbaksvörur séu seldar börnum,
og honum er sjálfum þvert um
geð að bregðast skyldu sinni, —
en hvað á að gera, þegar börn
eru hvað eftir annað send til að
kaupa sígarettur, og ef þeim er
neitað, — ja, þá bara rifa forcldr-
arnir kjaft” — og svo er ekkert
gaman að láta búðina bergmála af
bölvi, formælingum og alls kon-
ar ókvæðisorðum krakkanna
sjálfra, ef þeim er neitað um af-
greiðslu.
Persónulegt vandamál koma
fyrir í öllum starfsgreinum. Mér
kemur í hug viðtal, sem ég átti
við bílstjóra hér í Reykjavík fyrir
all-mörgum árum. Við ræddum
um sprúttsölu þeirra bílstjóra,
sem sett hafa einna leiðinlegast-
an blett á stétt sína. En livað á
maður að gera? sagði bílstjórinn,
þcgar maður er beðinn að koma
í eitthvert hús, og stendur í þeirri |
meiningu, að þar bíði fólk eftir
því að fá flutning, — en í stað-
inn „rífur það bara kjaft” og segir
manni að fara norður og niður, ef
neitað er að selja því sprútt.
Eg veit, að það er ekkert spaug,
oft og tíðum, að taka afleiðing-
unum af því að velja milli tveggja
kosta, þegar annars vegar eru
landslög og almennt velsæmi, en
hins vegar „þeir, sem rífa kjaft.”
Ungi maðurinn, sem ég gat um,
er því í töluverðum vanda, og
ætti að eiga vísan stuðning hjá
almenningsálitinu og lijá vinnu-
veitanda sínum. Um almennings-
álitið er það að segja, að því mið-
ur er það einmitt oft á máli þeirra,
sem rífa o.s.frv. Það liefur komizt
inn hjá almenningi, að flestir ef
ekki allir lögbrjótar, smáir sem
stórir, séu liálfgerðir píslarvottar,
leiksoppar grimmra örlaga, „fórn-
ardýr” félagslegs ranglætis, eða
bara sjúklingar, sem ekkert geti
að því gert, sem þeir aðhafist
Það má helzt ekki nefna orðið
„synd,” því að í því felst ábyrgð
gagnvart guði, og guð eru menn
smeykir við að nefna í alvöru, af
því að þeir lialda, að slíkt tilheyri
ekki vel menntaðri nútímaþjóð.
Svo þykir það orðið gamaldags að
vera trúr yfir litlu, í stað þess, að
áður fyrr þótti trúmennska í hinu
smáa eðlilcg æfing í því að fara
með stór verðmæti. Samt verð ég
að halda því fram, að ungur mað-
ur í búð hljóti að eiga vísan
stuðning kaupmannsins, sem hann
vinnur hjá. Engum heiðvirðum
kaupmanni er þökk í því, að
starfsfólk lians fari á bak við lög
og reglugerðir. Þess vegna vildi
ég gefa hinum unga manni það
ráð, að biðja kaupmanninn sjálf-
an að ræða í trúnaði við þessa
foreldra, sem rífa o.s.frv., og gera
þeim grein fyrir afstöðu búðar-
mannsins. Eg veit ekki, hvort sam-
tök kaupmanna og verzlunar-
manna telja slíkt mál sem þetta
nægilega þýðingarmikið til að
blanda sér í það, — eða hvort
afgreiðslufólk yfirleitt á í þessu
sama stríði og ungi maðurinn. En
ég þykist hins vegar viss um, að
bæði barnaverndarnefndir, kenn-
arar og prestar — og þeir for-
eldrar, sem ekki rífa o.s.frv.,
myndu kunna þeim miklar þakk-
ir, ef kaupmannastéttin sjálf
teldi sig geta gert eitthvað til þess
að koma hér inn réttum skilningi
hjá viðskiptavinum sínum.
Auðvitað er vel mögulegt fyrir
fólk að fá afgreiðslu í búðum, án
þess að láta börnin kaupa tó-
baksvörur. Það er hægt að síma
í búðina, panta þaðan nauðsynja-
vörur sínar og biðja afgreiðslu-
manninn að ganga frá pöntuninni
og afhenda hana, án þess að barn-
ið hafi nokkura liugmynd um
það, hvað það er að segja. En ég
vil ekki mæla með þessari að-
ferð, nema þegar afgreiðslumað-
urinn þekkir viðskiptavininn og
getur verið viss um, að réttur að-
ili fái pöntunina. Sé pöntun send
í bréfi, ætti ekki af afhenda bögg-
ulinn, nema fullt nafn sé skrifað
undir, svo að hægt sé að komast
að því, hvort um misnotkun sé að
ræða. Annars er það ókurteisi af
viðskiptavinum hvaða verzlunar
sem er, að ætlast til þess að starfs
fólk hennar brjóti lög. Slíkt get-
ur liaft alvarlegar afleiðingar, það
er visir að því, sem gerist, þegar
óprúttnir kaupsýslumenn koma
bankastarfsmönnum í vanda með
því að rétta að þeim ávísanir, sem
engin innistæða er fyrir.
Að lokum, — ég held, að þvf
fleiri afgreiðslumenn, sem hafa
sig í að neita þeim, sem rifa osfrv.
um afgreiðslu, því fyrr hætti þeir
að vaða uppi með frekjuna, og
ég vil því segja við unga mann-
inn: Farðu eftir því, sem samvizk-
an býður þér, þó svo að það kostl
rifrildi. Jakob Jónsson.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ — 23. febrúar 1964 3
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiii,i,,i,,iiii,iiiii,i,,i,iiiiiiiim,iiniiiiiii,i,,i,iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii .......................................................................