Alþýðublaðið - 01.04.1964, Blaðsíða 7

ÚTHLUTUN listamannalauna
stendur fyrir dyrum. Hún vekur
jafnan almenna athygli og stund-
tim opinberar umræður. Þær snú-
nst einkum um val listamanna og
rðSim þeirra í launaflokka, en um
alíkt og þvílíkt gætir að vonum
margra sjónarmiða. Virðist mér
löngum, að óhugsandi- myndi að
gera öUum til hæfis, enda við að
búast, svo margar og ólíkar skoð-
anir sem til greina koma, en auk
þeirra kennast iðulega í umræð-
um þessum harla annarleg við-
horf. Meginatriði úthlutunarinn-
ar, fyrirkomulag hennar, upphæð-
imar og flokkafjöldinn, gleymast
hins vegar oftar en skyldi, því að
sá mun mergurinn málsins. Mig
langar þess vegna að ræða þau
nokkuð í þessum hugleiðlngum.
Fjárveitingin til íslenzkra lista-
manna hefur lengi verið allt of
lág. Núverandi ríkisstjórn freist-
ar leiðréttingar í því efni og ljær
máls á ýmsum öðrum stuðningi
við listamenn að frumkvæði Gylfa
Þ. Gíslasonar menntamálaráð-
herra. Þessu sinni fær úthlutunar-
nefndin verulega aukna fjárhæð
til ráðstöfunar. Afleiðing þess
gæti vitaskuld orðið sú, að breytt
fyrirkomulag , úthlutunarinnar
væri framkvæmanlegt, ef sam-
komulag næðist um einhverja ný-
skipun. Vona ég, að svo verði.
Hugmyndir mínar eru í stuttu
máli þessar: Listamannalaunin
hafa skipzt í of marga staði og
skammtarnir verið of litlir. Mín
afstaða cr sú, að færri og hærri
listamannalaun séu farsælla fyrir-
komulag, hvernig sem á er litið.
Skal ég nú rekja meginrök henn-
ar.
Margir úthlutunarflokkar leiða
til þess, að deilur rísa um viður-
kenningu einstökum listamönnum
til handa eins og dæmin sanna.
Röðun hundrað listamanna í fjóra
eða fimm úthlutunarflokka ár
hvert er mikið vandaverk. Hún
hlýtur að verða handahóf. Slík
vinnubrögð þekkjast heldur ekki.
þegar flest önnur störf þjóðfélags
þegnanna eru verðlögð. Þau valda
líka sennilega meiri óánægju
listamannanna og aðdáenda
þeirra en nokkurn tíma sannast í
opinberum umræðum. A ber sig
saman við B og fær ekki séð, ef
hans hlutur er lakari, að það geti
stafað af öðru en hárfínu mati út-
hlutunarnefndar á list þeirra.
Samt ætti að vera auðskiljanlegt,
að því verður naumast við kom-
ið. Úthlutunarnefndin hefur ekki
undir höndum neina vog, sem sýni
glöggt og skýrt muninn á hundr-
að listamönnum. Henni er mik-
ill vandi að gera upp á milli
tveggja skálda og rithöfunda,
tveggja málara eða tveggja tón-
listarmanna, hvað þá skálds og
rithöfundar annars vegar og mál-
ara og tónlistarmanns hins vegar.
Svokallaður listsmekkur nefndar-
manna hlýtur hér að segja til sín,
og hann verður ekki alltaf sam-
ræmdur, þó að ágreiningsefnin
séu raunar hvorki eins mörg né
alvarleg og ýmsir ætla. Því fer
einnig víðs fjarri, að þau séu eins
annarleg og sumir gagnrýnendur
úthlutunarnefndarinnar fullyrða.
Stj órnmálaskoðanir listamannanna
skipta til dæmis næsta litlu máli
að mínum dómi. .Skömmtunar-
stjórarnir’ í úthlutunarnefndinni
sýna iðulega pólitískum and-
stæðingum ærinn drengskap. Út-
hlutunin ber þessu vitni, ef reynt
væri að meta hana með annað í
huga en hneykslun og fordæm-
ingu. En ég ætlaði að ræða fyr-
irkomulagið og vík aftur að þvi.
•Vafalítið myndi skást, að tneg-
inflokkar listamannalaimanna
væru aðeins tveir. Þá ættu að
vera annars vegar þeir, sem unnið
hafa vel og lengi að list sinni eða
skara ótvírætt fram úr með skjót-
um og óvæntum hætti,, en hins
vegar efnilegir nýliðar og minni ;
spámennirnir. Röðun í fyrri
flokkinn ætti að tryggja hlutað- j
eigendum föst listamannalaun !
ævilangt. Þannig myndi auðið að j
gera sgemilega við þá listamenn, |
sem verðskulda helzt stuðning og
viðurkenningu. Hinn flokkurinn
væri aftur á móti fyrir þá, sem
ekki nytu fastra listamannalauna,
og þar yrðu vitaskuld allmiklar
breytingar frá ári til árs. Ég
hygg mun farsælla, að listamenn
okkar, sem ekki hljóta föst laun,
beri ur býtum öðru livoru fjár-
hæð, er lirökkvi til samfelldrar
vinnu nokkra mánuði, könnunar
næsta viðfangsefnis eða utanfarar,
heldur en þeir lifi í hæpinni von
um ósköp litilmótlega úrlausn ár
hvert. Þá myndi einnig fram-
kvæmanlegt að úthluta þeim, sem
eru á leiðinni upp í hærri launa-
flokkinn, að gefnu tilefni bókar,
listsýningar eða tónleika. Eg hef
miklu meiri trú á slíku fyrirkomu-
lagi en skipulagsleysi. Lista-
mannalaunin þurfa að vera eftir-
sóknarverð, ef þau eiga að þjóna
æskilegum tilgangi. Þess vegna er
ég á móti kotungshættinum og
smásálarskapnum.
HÆKKUN
LISTA-
MANNA-
LAUNA
sá málflutningur fjarri lagi. fs-
lendingar eru sízt öðrum þjóðurft.
seinlátari að bregðast við þeii-ri
skyldu að viðurkenna listamenr*
sfna. Gallinn er hins vegar sá, áð
viðurkenning úthlutunarnefndar-
innar reynist venjulega of lítil áf
þvi, að hún skammtast í of marga
staði. Nú starfa menn varla áð
listum í tómstundum eins og forð-
um daga. Andleg vinrtó krefsfc
starfsskilyrða og launa. Þjóðfélag
tuttugustu aldar lætur börn sín
þreyta miskunnarlausa sam-
keppni um aðstöðu og afkomu.
Við unum heldur ekki því, sem
afar okkar og ömmur gerðu sér
að góðu og þáðu með þökkum. Eft
listamannanna getum við ekki án_
verið. Listirnar eru sjálfstæði
okkar og fullveldi jafnnauðsyn-
legar og góður efnahagur lands og
þegna og blómlegt atvinnulíi'
þjóðarinnar. Án þeirra opinber-
ast menning okkar hvorki sjálfum
okkur né mannkyninu. Nú höfum
við loksins ráð á henni. Þesu
vegna hljótum við að stofna til ær-
inna útgjalda vegna listanna,
skólanna, safnanna — alls þess,
er ræður úrslitum um þróun ís-
i lenzkrar menningar í nútíð og
j framtíð. Við bætum fyrir sumar
I yfirsjónir fortíðarinnar. Snillingar-,
i liðinna alda eiga fleiri aðdáendur
I í dag en nokkru sinni fyrr. Því
I skyldum við þá gleyma þeim sam-
: tíðarmörinum, sem gera lilufc
okkar æ meiri í orðum, litum og
tónum? Þetta er íslenzk sjálf—
stæðisbarátta eins og sjávarútveg-
urinn, landbúnaðurinn, iðnaður-
5¥ ss m
0,6 42 Jtð
MILLJONIR
Úthlutunamefndin er stundum
gagnrýnd fyrir tregðu á því að °S verzlunin. Maðurinn þarr
láta fé af hendi rakna við unga
og efnilega byrjendur. Mér finnst
FRÍMERKI m FRÍMERKI FRÍMERKI i FRÍMERKI
í neðri hreppum Eyjafjarðar
voru margir ágætir glímumenn og
þaulæfðir. — Var það einkum einn
maður, er Saurbæingum stóð ótti
af. Hét hann Björn, ættaður úr
Húnavatnssýlu, en þá til heimilis
í KaupangssVeit. Hann var mikill
maðúr vexti og rammtir að afli,
kappgjarn og illvígur. Björn þessi
var af sumum kallaður „skrugga",
því að hann var hávaðamaður mik-
ill og lét mikið yfir sér, en ekki
vissu menn fyrir víst hve glíminn
hann var, en sjálfur sagði hann
svo frá, að engan hcfðin hann
hitt, eftir að hann náði fullorðins-
aldri, sem lagt hefði sig í glímu,
og um afl hans,var mönnum kunn
ugt. Var ekki laust við, a, nokk-
ur uggur væri í sumum um það, að
Ólafur Guðmundsson frá Rauðhús
um, sá er áður er hér getið, mundi
standast afl hans og harðfylgi.
Biðu menn nú með eftirvænt-
ingu leiksloka og var ekki um
annað tíðræddara í héraðinu um
þessar mundir. Loks rann upp
hinn langþráði dagur, samkomu-
dagurinn, sem ákveðinn hafði ver
ið á sunnudegi .um miðjan maí-
mánuð. — Vildi nú svo vel til, að
veður var hið ákjósanlegasta, stillt
og bjart. Jörð var orðin þíð og
þurr og veðurbrigði ekki sjáan-
leg, sem spillt gæti gleði manna,
enda fóru árla dags að sjást manna
GHMUMERKIÐ
ferðir í héraðinu og inn í það.
Margir utansveitarmenn af Sval
barðaströnd og Fnjóskadal, Krækl
ingahlíð og fleiri sveitum í ná-
1 grenninu komu hópum saman, og
er líða tók að hádegi — en þá
skildi glíman hefjast — streymdi
fólk, karlar og konur unnvörpum
heim að Grund. Mátti líta marga
háa jóreyki hér og þar, er menn
riðu á harða stökki eftir skrauf-
þurrum moldargötunum. — Var
glaum og gleði að heyra úr öll-
um áttum.
Þennan dag reið Ólafur Guð-
mundsson út að Samkomugerði,
sem er yzti bær í Saurbæjar-
hreppi.
Höfðu Saurbæingar ákveðið að
hittast þar um morguninn og
kanna lið sitt og ríða síðan allir
saman út að Grund. — Hestur Ól-
afs datt með hanrv á leið út þang-
a3 og meiddist ÓÍafur lítilsháttar
í fæti. Þótti nú Saurbæingum Þla
horfa er þeirra bezti maður var
meiddur og gaf ekki kost á sér að
glíma. — Þó kom þar, að Ólafur
lét undan þróbeiðni manna að ger
ast foringi þeirra og bóndi í glím-
unni. — Kvaðst hann gera þetta í
trausti þess, að svo vel mundu
þeir halda uppi heiðri sveitar sinn
ar, að ekki þyrfti til sinna kasta
að koma. — Hélt síðan allur hóp-
urinn út að Grund.
Er þangað kom, var þar fyrir
fjöímenni mikið svo varla höfðu
menn séð því líkt fyrr. Var þegar
tekið til við að undirbúa glim-
una. Jakob á Espihóli gjörðist for-
ingi og bóndi þeirra Neðri-hrepp-
inga og hlakkaði í þeim görnin er
það spurðist, að Ólafur frá Rauð-
húsum væri meiddur og mundi
ekki glíma. Þó voru nokkrir, sem
þótti þetta miður, því að þá lang-
aði mjög til að sjá hann glíma og
tö’du að ekki mundi verða eins
gaman að bændaglímunni og ella.
Þeir Jakob og Ólafur afmörkuðu
nú hring á vellinum, allstóran, er
glíman skildi háð í. Mátti enginn í
hringinn fara, nema þeir er
glímdu hvert sinn. Voru verðir
se'tir til að gæta þess að því væri
hlýtt.
Skyldi Ólafur standa með sitt lið
sunnan við völlinn, en Jakob að
norðan. — Þvi næst kváðu þeir
upp lög fyrir glímunni. Voru þau
þannig, að hinir eldri menn skildu
fyrst gangast að, en þá aldrei leng
ur cn 5 mínútur í senn, ef hvor-
ugur félli, cn hinir yngri í 10 mín
útur. Mátti enginn „níða“, sem
kallað var. Skyldi sá rækur úr
glímunni er þaö gerði. (framli.)
fleira en mat og drykk, húsnæði
og samgöngutæki. Hann verður aðT
j hafa bókmenntir og aðrar listir til.
! þess að láta sér líða vel, auðga.
sál sína að nautn og fegurð og*
losna á helgum stundum úr viðj—
um hversdagsleikans. Þess vegna
hljótum við að launa listamönn—
unum störf þeirra. En sú fyrir—
greiðsla má ekki cinkennast af
j skipulagsleysi eða handahófi, því'
að þá er ekkert visara en hún
mistakist og lami andlegt lít"
þjóðarinnar. Og íslendinguna.
sæmir ekki annað en- vera sam—
kcppnisfærir við heiminn og~
mannkynið. Þær kröfur hljótum.
við að gera til listamanna okkar,
cn þá verða þeir að fá notið beztia.
hæfileika sirina. Það kostar dálit—
ið að vera sjálfstæð þjóð, sem.
gegnir sögufrægu hlutverki og ætl—
ar sér mikla framtíð.
Flestir menn vinna á aldrinum.
milli þrítugs og sextugs þau af--
rek, sem máli skipta. Þetta skeiðf
mannsævinnar ræður úrslitumi
fyrir einstaklingana og samfélag-
ið. Eigi því listamannalaunin aðt
ná tilgangi sínum, verða þau aSf
koma til sögunnar áður en hlutað-
eigendur mæðast af vonbrigðum
og elli. Þau eiga í senn að versi
sprot og viðurkenning. Ríkið ét
að rétta listamönnunum örvandi
hönd í frjóu og fögru starfi, er.t
ekki að úthluta bíóaurum eða
tóbaksstyrkjum. Sú margskiptingi
listamannalaunanna, sem tíðkaz'ii
hefur, er óréttlát og óskynsamleg.
1 Hundrað meðalmenn orka litlu un*
j íslenzka listþróun. Tíu snillingav
Frantb. á 15. síðu.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
1. apríl 1364