Alþýðublaðið - 06.11.1964, Page 5

Matthías skáldritstjóri!
SATT að segja var að mér komið
að ávarpa þig Matthcus og minna
þar með á nafnskyldleika þinn við
guðspjallamanninn, enda engan
veginn illa til fundið. Þjóð veit
trúhneigð þína, sem bezt sannast
af þvílíkri viðleitni að reyna að
kristna rammheiðna kommúnista,
ef þá ber til íslands og þú nærð
fundi þeirra, eins og til dæmis
Fúrtsevu hina rússnesku. Einnig
sameinar þú stundum í ljóði vel-
þóknun á öðrum eins andstæð-
Um og gamalguðfræðílegum krist-
indómi og nýtízkulegustu tækni,
en þá er mér helzt í huga kvæði
þitt í tilefni af vígslu nýju dóm-
kirkjunnar að Skálholtsstað og
eamlíkingin um flugvélina og
þríeinan guð. Þetta hefði upp-
hafshöfundi nýja testamentisins
vafalaust þótt frækileg íþrótt.
Samt hvarf ég að því ráði að mæla
til þín eins og þú heitir á íslenzku
og valdi titilinn, sem þú gegnir í
nafnaskrá bókmenntasögu Stefáns
ið þeirra getið að jafnaði, og freist
ast ég að ræða þá gagnrýni nokkr-
um orðum, þó að slíkt sé mér raun
ar ólíkt. Auðvitað hæfir bezt að
koma þeim á framfæri við þig —
skáldritstjóra blaðsins.
Sá mun hængur á, að Morgun-
blaðið hafi aldrei orðið sér úti um
þá vitneskju, hvert var tilefni og
fyrirkomulag ljóðaflokkanna. Ég
byrja þess vegna á því að útskýra
þau atriði. Svo er það mál vaxið,
að útvarpið fór þess á leit við
mig í vor að velja kvæði til lestr-
ar á sumarvökunum og haga þann-
ig til, að þau sverji sig í ætt við
árstíðina. Til þess treysti ég mér
ekki við nána íhugun. Var ég samt
beðinn að annast kvæðaval og
varð við þeim tilmælum, ætlaði og
reyndi að hafa hliðsjón af upp
haflegu hugmyndinni, en kaus
mér aukið frjálsræði. Gekk ég frá
tíu flolckum og fór siðan út fyrir
landsteinana — eða til Færeyja.
Heimkominn lagðist ég í sjúkra-
hús. Þangað leitaði útvarpið til
Höfundur Morgunblaðsgrein-
anna um dagskrá útvarpsins vik-
una, er leið, heitir Sveinn Krist-
insson, skagfirzkur að ætt og upp-
runa, prýðilega greindur og dável
menntaður. Frægastur mun hann
af því afreki að vera einn þriggja
íslendinga, sem unnið hafa kapp-
skák af Friðriki Ólafssyni stór-
meistara síðan 1952, ef ég man
rétt. Sveinn þessi er maður rit-
fær, enda skrifaði hann lengi skák-
þætti í Þjóðviljann við góðan
orðstír, en var annars starfsmað-
ur SÍS áður en hann gekk £ þjón-
ustu þína. Ekki kann ég skil á
bókmenntaþekkingu eða list-
smekk Sveins þessa, enda mat á
slíku óviðkomandi athugasemdum
mínum við gagnrýni hans á Ijóða-
flokkunum Fimm kvæði. Hann
lætur þess hvergi getið, að ég hafi
valið ljóðin illa út af fyrir sig. Lá
ég þó vel við því höggi. Þú skilur
auðvitað, hvað erfitt er að
ákveða fimm kvæði til lestrar í
áheyrn þjóðarinnar nokkrar mín-
Einarssonar prófessors.
Annars er ekki tilefni bréfkorns
Ins þetta eins og þú getur nærri.
Mig langar að ræða allt annað.
Nú er lokið útvarpsþáttunum, sem
kölluðust sumarvökui', og þar með
ljóðaflokkunum Fimm kvæði, en
undirritaður valdi það efni til
flutnings. Hefur Moi'gunblaðið lát-
mín og bað um nokkra flokka i
viðbót, svo að þeir entust út sum-
arvökurnar. Kom ég þessu í verk,
þó að mér væri óhægt um vik, og
valdi enn sex flokka. Þeir urðu
því samtals sextán. Las Andrés
Björnsson hinn síðasta þeirra
miðvikudaginn 21. októbei'. Vík ég
þá að gagnrýni Morgunblaðsins.
útur vikulega örfáa mánuði. Þau
hljóta að vera stutt, en ættu samt
að bera vitni um sérkenni og
vinnubrögð höfundanna. Svo vakti
fyrir mér, að þetta yrðu að mín-
um dómi sýnishorn íslenzkra úr-
valskvæða skálda, sem fæðzt hefðu
á nítjándu öld og runnu skeiði
t þeirrar, er við nú lifum. En Morg-
unblaðið hefur hlíft mér við því
ámæli,að sjálft Ijóðamatið hafi mis
tekizt. Gagnrýni Sveins Kristins-
sonar er af allt öðrum toga spunn-
in. Hún er tvíþætt: í fyrsta lagi,
að einn maður eigi ekki að velja
svona mörg kvæði og lengi til út-
vai'psflutnings. í öðru lagi, að ég
hafi gert hlut dauðra höfunda og
gamalla of mikinn á kostnað nýju
skáldakynslóðarinnar. Einu sinni
líkti hann þessu skáldaþingi mínu
við elliheimili og vildi gefa í skyn,
að ég hefði ekki fylgzt með ís-
lenzkri ljóðagerð minnsta kosti
tvo síðustu áratugi. Mun hann þar
hafa miðað við lýðveldisárið. Þau
tímamörk skipta þó varla máli í
þessu efni. Sveinn gat alveg eins
nefnt árið 1920. Þá gerðist það
tvennt meðal annars á íslandi, að
ég fæddist um sumarið hér syðra,
en séra Matthías Jochumsson dó
um haustið nyrði'a. Annar atburð-
urinn kemur við tímaskiptasögu
íslenzkra bókmennta. Skal tekið
fram, að ég á við dauða Matthías-
ar. Þá forða ég mér vonandi frá
þeim ósköpum, að þú grunir mig
um oflátungshátt.
Fyrra ádeiluatriðinu, um flokka-
fjöldann og tímaeyðsluna, svara
ég þannig: Kvæðin urðu áttatíu
talsins eins og liggur i augum uppi
hverjum þeim, sem margfaldar 16
sinnum 5. Lestur flokkanna tók
A ég að verða prestur ?
Þegar ég nú að nýju fer að
skrifa þætti uin persónuleg vanda
mál fyrir Alþýðublaðið, er ekki
úr vegi að byrja á spui-ningu, sem
Bnertir nokkuð mína eigin stétt.
Ungur stúdent sagði við mig eitt
hvað á þessa leið: „Mér hefir kom-
ið til hugar að láta, innrita mig í
guðfræðideildina, en mér finnst
ég ekki vera nógu góður maður
til að verða prestur. Mér finnst
prestar hljóti að vera bæði betri
og sterktrúaðri menn en annað
fólk.“
Það vantar ekki, að oft hafi
verið gerður samanbui'ður á prest
Um og „öðru fólki". Sjónarmið
Jiafa þó ekki ávallt verið hin sömu.
En eitt er víst iað ekki er til tvenns
konar kristindómur, annar handa
prestum og hinn handa öðru fólki.
Enginn losnar t.d. við siðferðis
kröfur kristindómsins við það að
hætta við að verða prestur. Mun-
lirinn á prestunum, og öðru fólki
f söfnuðinum er aðeins sá, að hann
hefir tekið að sér að vera kenni
maður, trúboði, og gegna sérstakri
þjónustu við helgar athafnir. Og
frá sjónarmiði lúthersku kirkj-
linnar er meira að segja hver
einasti kristinn maður prestur,
og þá verður munurinn á presti og
leikmanni aðeins sá, að prestur
inn er lærður guðfræðingur, sem
hefir hlotið sérstakan undirbún
ing undir ákveðið verkefni. Sú
menntun er bráðnauðsynleg, að
sjálfsögðu, cn trýggir ekki út af
fyrir sig, að presturinn sé hóti
trúaðri eða siðferðisbetri en
„annað fólk“. Annað mál er það
að sá sem tekur að sér að kenna
og leiðbeina, verður að sjálfsögðu
að leggja sig fram við að breyta
sjálfur eftir kenningúnni, að svo
Og þó er aðstaðan ekki að öllu
leyti hin sama. Kona ein sagði
einu sinni við mig: „Þegar al-
menningur leggur dóm á líferni
lækna, kaupmanna og annars fólks
yfirleitt, er lagður á það mjög
mannlegur mælikvarði, en þið
prestarnir eruð bornir saman við
sjálfan heilagleikann, og slíkt fær
enginn maður staðizt". Það er
lóðið, tvenns konar mælikvarði!
En hví þá ekki að bera „annað
PERSÖNULEG VANDAMÁL

miklu leyti sem í hans valdi stend
ur. Þetta gildir ekki um presta
eina saman. Auðvitað er ætlazt
til þess, að lögregluþjónar haldi
lögin, og hverjir ættu að lifa
betur í samræmi við kröfur lieil-
brigðisins en læknarnir? Og hlýtur
ekki kennari, sem tekur að sér
skapgerðaruppeldi lítilla barna að
leggja sig fram um að lifa sínar
hugsjónir, eins og presturinn? Það
er sem sé í þessum efnum skelfing
lítill munur á prestum og „öðru
fólki“.
fólk“ einnig saman við heilag-
leikann? Og hvað verður þá úr
okkur, bæði prestum og „öðru
fólki“? Var ekki einu sinni rnaður,
sem sagði: „Guð, vertu mér synd-
ugum líknsamur".
Ég er hér ekki að predika neina
hálf-hysteriska syndatilfinningu,
sem stundum virðist mest vera
í því fólgin að grobba af næmleika
sínum á eigin mannvonzku. Ég
á blátt áfram við þessa látlausu
og hógværu syndatilfinningu, sem
virðist lýsa sér í orðum stúdents
ins, sem finnur að þrátt fyrir allt
svarar hvorki hann sjálfur né líf
hans til heilagleikans. Og ég hika
ekki við að segja við þennan unga
mann: „Þegar þú hættir að finna
til þess, að þér sé í einhverju
ábótavant þá fyrst ertu orðinn al-
gerlega óhæfur í preststöðuna. En
meðan þú átt eitthvað eftir í sjálf
um þér af tilfinhingunni fyrir
því, að þú sjálfur og „annað fólk“
einnig hugsi og lifi að miklu leyti
í ósamræmi við heilagleikann þá
hlýtur þú að finna, að heimurinn
hefur þörf á boðun guðs ríkis. Og
þá finnst mér sjálfsagt að þú
fylgir þinni innri löngun og lesið
guðfræði og verðir prestur. Ekki
svo að skilja, að „annað fólk“ hafi
ekki óteljandi tækifæri til að
þjóna guði hver á sínum stað.
En prestsstarfið er að mörgu leyti
mjög ánægjulegt starf, þrátt fyrir
öfðugleikana, sem því eru samfara
og sérstaklega fjölþætt. Og einu
sinni þekkti ég gamlan mann, sem
sagðist hafa orðið prestur af því
að hann hefði sem ungur maður
álitið, iað það starf mýndi fremur
en ýmislegt annað, gera sig að
góðum manni. Hvort svo verður,
sem þessi gamli prestur sagði,
er auðvitað undir mörgu komið.
........... Jakob Jónsson.
víst að meðaltali því sem næst tólt
mínútur hvert skipti. Þetta verða
samtals þrjár klukkustundir og
tólf mínútur, en það mun álíka
langur tími og þú ekur til og frá
austur að Skálholti, ef þú ferð atf
lögum um hraða, færð þér aíl
drekka úr Soginu og berð hætf
Ingólfsfjalls og Kögunarhóls sam-
an í sjónhendingu aðra hvora
leiðina. Og þetta vex Sveini Krist-
inssyni í augum — manni, seni
hefur til umráða fjórar klukku-
stundir að vinna eða tapa kapþ-
skák, ef hann ræðst í þátttöku á
opinberu taflmóti.
Síðara atriðið furðar mig a?f
koma skyldi til dóms i Morgtm-
blaðinu án þess að Sveinn Krist-
insson vissi fyrirkomulag mitt á
vali kvæðanna eða hefði heyrt
ljóðaflokkana alla. Hlutföllin
milli fulltrúa hins „gamla” cg
„nýja“ urðu þau, að ég valdi þessl-.
áttatíu ljóð eftir 33 látna höfunda,
en 31 núlifandi, og reyndust þvi
skáldin alls 64 talsins. Þá er eftir
fullyrðingin, að ég hafi vanmetiff
ungu skáldakynslóðina. í nefncf-
um hópi lifandi höfunda cru tðl#~ -
innan við fimmtugt og tala Ijóða
þeirra þrettán. Elztur þessara el
Kristján frá Djúpalæk, fædduif
1916, en yngstur Þorsteinn frá
Hamri, fæddur 1938. Auk þess
dóu tíu hinna látnu skálda áðuí
en þau náðu fimmtugsaldri. Þil
getur mætavel gengið úr skugga
um þetta með því að kanna stað-
reyndatal um ævi Guðfinnu Jóns-
dóttur frá Hömrurn, Guðmúndai'
Guðmundssonar, Jóhanns JónssGii
ar, Jóhanns Sigurjónssonar, Jó-
hanns G. Sigurðssonar, Jónasar
Guðlaugssonar, Jónasar Hall-
grímssonar, Jóns Magnússonar,
Kristjáns Jónssonar og Steirs
Steinarr, en þessi skáld voru hé*
öll með á þingi. Hafi þau veri9
ung, þá eru höfundarnir, sem
mér áttu að gleymast, 22, og kvæði
þeirra 27. Svo skaltu jafnfr&rÆt
íhuga, hvað er „gamalt” skáld cg
hvað „ungt”. Hyggur þú, að
Sveinn Kristinsson liafi lagt á sig
þá fyrirhöfn að rannsaka alduí
I hinna dánu skáldanna, þegar þat*- •
I ortu kvæðin, sem ég valdi? Dylgj-
urnar, að ég hafi ekki fylgzt me8
íslenzkri ljóðagerð síðustu tvo ára-
tugi, eru meira en dónalegar. Þæ*
myndu sennilega hvergi fram
bornar nema af visvitandi og
ámælisverðri illkvittni, sem lielzl
minnir á hatur. Sveinn Kristins-
son er með þessu að gefa í skyn, að
ég hafi ritdæmt undanfarin ái
fjölda ljóðabóka án þess að lesa
þær. Gamansemin um elliheimilið
kemur þér við fremur en mér. 1 .
ljóðaflokknum næsta á undan
þeim, er sætti áminnztum sleggju-
dómi, var lesið ljóð eftir þig sjálf-
an, Matthías Johannessen. Þetta
hefur kannski átt að vera fyndiii.
En það er grátt gaman að fara með1
slíkt fleipur, að þú sért gamal-
Frh. á 13. síðu.
— 6. nóv. 1964 $
ALÞÝÐUBLAÐIÐ