Tölvumál - 01.04.1992, Page 22

Apríl 1992
Utflutningur á íslensku tjáskiptaforriti
fyrir fatlaða
Jón Hjaltalín Magnússon, verkfræöingur
Ljóst er að nútíma tölvutækni
getur hjálpað mörgum fötluðum
við að efla tjáskipti sín við aðra.
Um 0.02% mannkynsins erhaldin
þeirri fötlun að geta ekki talað
og vera það líkamlega og andlega
fatlað að það þarf að nota
táknmál til að tjá hugsanir sínar
og tilfinningar. Eitt af þeim
táknmálum sem notað er til
tjáskipta fatlaðra er svo kallað
BLISS, sem heitir í höfuðið á
upphafsmanni BLISS táknmáls-
kerfisins, Charles Bliss. Charles
Bliss var austurískur efnafræð-
ingur sem dvaldist í Kína á
stríðsárunum og tók þá eftir því
að hin ýmsu þjóðarbrot Kínverja
gátu haft tjáskipti sín á milli með
hjálp táknmálsleturs, þó svo þeir
gætu ekki talað sama tungu-
málið. Charles fékk þá hugmynd
að þróaalþjóðlegttáknmálskerfi
eða einhvers konar nýtt Esper-
anto. Þetta táknmálskerfi vakti
ekki mikla athygli fyrr en farið
var að nota það í skóla fyrir
fatlaða í Toronto árið 1972.
Reyndist það vel til að bæta
tjáskipti nrjög fatlaðra nemenda,
sem notuðu svokallaða BLISS
táknmálstöflutil aðtjásig. Núna
er BLISS táknmálið notað í
einum 25 löndunr og til eru ýmsar
alþjóðlegar BLISS nefndir svo
og landsnefndir sem vinna að
áframhaldandi þróun á tákn-
málskerfinu og notkun þess.
Árið 1984 bað kennari í Öskju-
hlíðarskólanum undirritaðan að
athuga hvort hægt væri að
tölvuvæða notkun BLISS
táknmálsins og auðvelda þannig
tjáskipti fatlaðra Blissnotenda.
Fljótlega var lögð fram ákveðin
grunnhugmynd að forriti, sem
hefur haldist að mestu leyti
óbreytt síðan, þó svo að sjálf
útfærslan á forritinu hafi verið
þróuð áfram í nánu samstarfi við
íslensku Blissnefndina, kennara
við Öskjuhlíðarskólann og
Reiknistofnun Háskóla Islands.
Hefur Friðrik Skúlason skrifað
sjálft forritið, og á hann rnikið
þakklæti skilið fyrir að það er
núna tilbúið til notkunar.
TjáskiptaforritiðheitiríSBLISS,
og er komið í notkun í einum
fjórtán löndum og er ti 1 á íslensku,
norsku, dönsku, sænsku, ensku
og þýsku. Verið er að vinna að
þýðingu þess á finnsku, frönsku
, spænsku og portúgölsku.
Tryggingarstofnun ríkisins hefur
stutt þetta verkefni með 800.000
krónurn með því að kaupa tuttugu
forrit fyrir íslenska Blissnotendur.
Þá hefur Norræna nefndin um
málefni fatlaðra stutt verkefnið
með Dkr 300.000 og ýmsir fleiri
aðilarhafastuttviðþað. Þáhafa
IBM Support Centers for Persons
with Disabilities í mörgum
löndum sýnt þessu forriti áhuga
og kynnt það. En forritið er
skrifað fyrir MSDOS PC eða PS
vélar. Á annan tug íslenskra
Blissnotenda hefur fengið tölvu
heim til sín og sumir eru farnir að
skrifa bréf sín á milli.
Nú er unnið að áframhaldandi
þróun á forritinu þannig að hægt
verði að láta tölvuna mynda
málfræðilega réttar setningar af
hinum völdu Blisstáknunr og segja
þær á íslensku nreð hinurn
íslenska INFOVOX talgerfli.
ÍSBLISS forritið byggist á því
að tölvuskjánum er skipt í þrjá
hluta. Neðst er rofalína, þar sem
depill hleypur milli rofa, þannig
að hægt er að stýra forritinu með
aðeins einum rofa, t.d. með blást-
ursrofa. í miðjunni er sýndur
hluti af svo kallaðri Bliss tákn-
málstöflu og hægt er að "velta
fram og til baka, upp og niður",
til að velja tákn inn í glugga á
skjánum, sem síðan er sett upp í
textalínuna efst á skjánum. Þennan
texta má síðan prenta út. Verið
er að vinna að því að láta töl vuna
tala þennan texta. ÍSBLISS
forritið byggir á þeirri
grunnhugmynd að Blissnotend-
urnir þekki sína Blisstöflu með
um 500 táknum og viti hvar hin
ýmsu Blisstákn eru staðsett. Það
er að segja að þeir "sjái út fyrir
tölvuskjáinn".
Reynslan hefur sýnt að þessi
aðferð gengur. Sumir nemendur
eru jafnvel fljótari en kennarinn
að velja táknin, þar sem þeir vita
alveg hvar þau eru staðsett á
töflunni.
Þróun á þessu ÍSBLISS forriti
svo og markaðssetning á því
erlendis hefur verið óhemju
kostnaðarsöm. Ef meta ætti
vinnuframlag og útlagðan kostn-
að JHM svo og allra þeirra, sem
hafa aðstoðað við þróun
forritsins, þá er sú upphæð senni-
lega að nálgast 15 nrilljónir króna.
Af því hafa fengist styrkir að
upphæð fjórar milljónir og sala á
22
Tölvumál