Vísir - 25.10.1962, Síða 4

4
V í S I R . Fimmtudagur 25. október 1962.
Einn í röð mætustu Vestur-
íslendinga, Gisli Jónsson
ritstjóri hefur dvalizt í heim-
sókn á íslandi í sumar en er
nú floginn vestur um haf aftur.
Gísli Jónsson er á 87. aldurs-
ári, en ern og hress og fjörugur
sem ungur væri. Hann er fædd-
ur á Háreksstöðum í Norður-
Múlasýslu, albróðir Einars Páls
sem lengi var ritstjóri Lögbergs
en er nú látinn fyrir fáum ár-
um.
Gfsli fluttist vestur um haf
fyrir nær 60 árum, eða nánar
tiltekið 1903, en hann er prent-
ari að iðn og hefur staðið fyrir
prentsmiðju lengst af frá því
hann fluttist vestur, Jafnhliða
því hefur hann í rúmlega 20 ár
haft ritstjórn Tímarits þjóð-
ræknisfélagsins á hendi, en það
er um langmerkasta útgáfustarf
semi Islendinga vestanhafs, sem
gefin er út á íslenzku máli.
Vísir hitti Gísla snöggvast að
máli áður en hann fór vestur og
spurði hann um för hans hing-
að í sumar.
— Þetta er í þriðja skipti
sem ég kem hingað í heimsókn
frá því er ég fluttist alfarinn
vestur. Fyrst kom ég 1927 með
skipi, næst kom ég 1952, eða
— Já. ég lenti í þeirri böl-
vaðri vitleysu að gefa út bók.
Kunningjarnir töldu mér trú um
það að hún væri þess virði, eri
svo þegar ég fór að lesa próf-
arkir að henni, sé ég bezt hví-
líkt flón ég er. Ég er farinn að
dauðsjá eftir þessu.
— Um hvað fjallar hún?
— Þetta eru eins konar endur
minningar, en þó ekki sjálfs-
ævisaga í jarðarfararstíl. Bókin
fjallar eiginlega meir um aðra
heldur en sjálfan mig. Þetta eru
smáþættir um ýmislegt fólk
sem ég hef kynnzt á lífsleið-
inni, einkum þó vestan hafs.
Margt af því hefur komið á
prenti áður, mest í vestur-ís-
lenzkum blöðum og ritum.
— Verður þetta stór bók?
— Líklega nokkuð stór og
með mörgum myndum. Árni
Bjarnason bókaútgefandi á
Akureyri annast og kostar út-
gáfuna. Ég hef skipt henni nið-
ur í fjóra kafla. Sá fyrsti fjallar
um tónskáld, en ég hafði mikið
yndi af hljómlist á yngri árum
mínum og söng sjálfur. Annar
kaflinn er safn af erindum og
ritgerðum um ýmis efni. Þriðji
kaflinn heitir Samtíðarmenn.
Það er safn greina um fólk sem
Gfsli Jónsson, ritstjóri
var fátækt, en hins vegar tals-
vert gert að því að gylla fyrir
manni framtíðarlandið í Ame-
ríku. Líka var það að Kanada-
stjórn sóttist meir eftir Skand-
inavíubúum og íslendrngum
heldur en íbúum flestra annarra
þjóða, þótti þeir duglegri og
meiri mannskapur að þeim.
Kanadastjórn veitti líka mikinn
fargjaldaafslátt þeim innflytj-
endum sem héðan komu.
Allt þetta varð til þess að
ég slóst £ ferð með stórum inn-
flytjendahóp sem fór frá íslandi
sumarið 1903. Samskípa mér
vestur um haf voru nokkuð á
6. hundrað landar, sem flestir
fóru til Winnipeg og Islendinga
byggðanna þar í grennd.
— Hvað tókstu þér fyrir
hendur eftir að vestur kom?
— Ég fór í mfna iðngrein,
prentverkið, og hef urmið að
því alla ævi síðan, þar til nú
fyrir nokkrum árum að ég hætti
‘ fyrir aldurs sakir. Fyrst stofn-
aði ég sjálfur smá-prentsmiðju,
en átti í hálfgerðu basli með
hana og var að hugsa um að
fara heim. En af enskærri tilvilj
un bauðst mér á síðustu stundu
að taka að mér stjórn prent-
smiðju sem stórt líftryggingár-
félag í Winnipeg átti og hjá
því fyrirtæki hef ég starfað
lengst af ævinnar.
Varðhald fyrir
líkamsmeiðingar
Fluttist
fyrir 60
arum
við prentnám í Prentsmiðju
Björns Jónssonar á Akureyri.
En það var ekki mikið að gera í
faginú hér á landi í þá daga.
Hins vegar var einmitt á þess-
um árum mikið um Vestur-
heimsfarir meðal íslendinga.
Fólkið bjó við erfið kjör og
Þann 19. þ.m. gekk dómur f
sakadómi Reykjavíkur, þar sem
ákærður var dæmdur í 45 daga
varðhald fyrir líkamsmeiðingar.
Hafði ákærður lent £ átökum
við mann nokkurn á barnum í
Lidó. Ekki varð með fullu upp-
lýst hvor þeirra tveggja
Hafði ákærður lent í átökum við
mann nokkurn á barnum í Lido.
Ekki varð með fullu upplýst hvor
þeirra tveggja átti upptökin að
missætti þeirra og átökum. En
þeim lyktaði þannig að ákærði
slengdi andstæðingi sínum í gólf-
ið og sparkaði að því búnu svo
hrottalega í hann að hann hlaut
slæmt fótbrot og er enn ekki að
fullu búinn að ná sér.
Hallveigarstaðir
rísa nœsta sumar
fyrir tfu árum og svo núna.
Þessi tvö síðustu skiptin með
flugvélum. Oftar kem ég varla
— hef ekki aldur til þess, svo
að nú kveð ég ísland í síðasta
sinn.
— Hafðirðu gaman af ferð-
inni í sumar?
— Það er alltaf gaman að
koma til Islands, hitta frændur
og vini og sjá framfarirnar sem
orðið hafa. En veðráttan var
ekkert gestrisin við mig í sum-
ar. Ég fór með síra Sigurjóni
bróður mínum austur á Fljóts-
dalshérað f sumar. Vorum þar í
mánuð, oftast í rigningu og
kalsaveðri. Fengum þó nokkra
góða daga á Vopnafirði,
en þangað hef ég ekki komið í
65 ár. Það var talsverð uppbót.
Undanfarið hef ég verið á Akur-
eyri — aðallega við að undir-
búa og lesa prófarkir að bók —
en þar var kalsaveður líka. Og
eftir að ég kom til Reykjavíkur
rigning og þoka og súld á
hverjum degi, svo það er ekki
hægt að segja að ég hafi verið
veðurheppinn.
— Ertu að fást við bókaút-
gáfu norður á Akureyri?
ég hef kynnzt eða haft saman
við að sælda á lífsleiðinni.
Lengsta greinin fjallar um mína
eigin fjölskyldu. Sfðasta kafl-
ann í bókinni hef ég nefnt For-
málsorð bóka. Það er asnaleg
kaflafyrirsögn, ég játa það, en
ég fann ekkert betra.
— Þú ert ennþá ritstjóri
Tímarits þjóðræknisfélagsins í
Vesturheimi?
— Ég hef verið það síðustu
23 árin, tók við af séra Rögn-
valdi Péturssyni þegar hann
lézt, en hann hafði þá verið
ritstjóri tímaritsins 20 árin
næstu á undan. Mér er nú farið
að daprast sjónin svo mjög að
ég hef orðið að fá mér aðstoðar
mann, sem hjálpar mér einkum
við prófarkalestur. Það er Har-
aldur Bessason og það hefur
verið hin ágætasta samvinna
okkar á milli. Ég vona að tíma-
ritið haldi áfram að koma út þó
að ég falli frá.
— Telur þú að Vestur-íslend
ingar muni halda áfram við
menningartengsl við ættþjóðina
hér heima?
— Mér þykir það sennilegt.
Annars er viðhorfið mjög
breytt frá þvf sem áður var.
Það er ekki sama knýjandi þörf
in fyrir íslenzkum blaða- og
bókakosti og áður var. Margir
af eldri kynslóðinni tala reynd-
ar ennþá íslenzku, en þeir lesa
og skrifa líka ensku og hrærast
að sjálfsögðu í enskum hugs-
unarhætti, eins og lög gera ráð
fyrir. Unga kynslóðin er meira
slitin úr tengslum við ættjörð-
ina og margir kunna ekki ís-
lenzku sem varla er heldur von.
Þrátt fyrir þetta er margt
fólk af íslenzku bergi brotið
sem hugsar til ættjarðarinnar
og vill vera í meira eða minni
tengslum við hana. Það vill
fylgjast með íslenzkum hugsun-
arhætti, lesa bækur á íslenzkri
tungu og kynna sér menningar
verðmæti heimalandsins. Sumt
af þessu fólki er fætt vestan
hafs og hefur aldrei komið til
íslands. En það hugsar um upp-
runa sinn,, enda þótt það séu
ríkisborgarar annarrar þjóðar
og þeir eru oft ekki lakari ís-
lendingar en hverjir aðrir.
— Þú fluttist vestur um haf
fyrir um það bil 60 árum?
— Já, þá hafði ég nýlokið
Það hefir lengi verið á
döfinni að reisa Hallveigar
staði við Garðastræti og
nú er málið komið á þann
rekspöl, að byggingin verð
ur steypt upp á næsta ári.
Arkitekt sjálfseignarstofnunarinn
ar Hallveigarstaða, Sigvaldi Thord-
arson, hefir gert nýja uppdrætti af
þessum heimkynnum kvennasam-
takanna, og hann hefir einnig aug-
lýst eftir tilboðum í að steypa bygg
inguna upp, en gert er ráð fyrir, að
þeim hluta verksins verði lokið
næsta sumar.
Vísir átti stutt samtal við
Sigvalda Thordarson og spurði
hann um gang málsins, og skýrði
hann svo frá, að sú bygging, sem
nú yrði reist, mundi verða mjög frá
brugðin þeirri, sem upphaflega var
ætlað að reisa en hætt var við. Þá
var ætlunin, að komið yrði upp
byggingu, þar sem stúlkur eða kon-
ur gætu fengið leigð einstaklings-
herbergi, og var gert ráð fyrir, að
sú bygging yrði einar sex hæðir.
Nú hefur verið horfið að því, að
þarna verði aðeins um félagsheimili
að ræða, aðalbyggingin verði tvær
hæðir og kjallari. Innrétting verður
í aðalatriðum þannig, að um einn
stóran sal verður að ræða og tvo
minni, sem hentugir eru til alls
konar félagsstarfsemi kvenna.
Svo sem kunnugt er risu mála-
ferli út af fyrirætlunum kvenna-
samtakanna um að reisa Hallveigar
staði, og lauk þeim þannig f aðal-
atriðum, að það verður matsatriði
er byggingarframkvæmdum verður
lokið, hversu miklar bætur skuli
greiða eiganda næsta húss við Tún-
götu, þar sem byggingin er talin
rýra verðmæti þeirrar eignar.
>'