Tölvumál - 01.09.2003, Qupperneq 38

Eyður
„Ókeypis skór7/
Ritstjórn Tölvumála hefur ákveðið að vera með reglubundna pistla þar sem ýmsum aðilum er boðið að skrifa um margskonar mál
sem tengjast upplýsingatœkni og notkun hennar. Höfundarnir njóta nafnleyndar og skrifa allir undir höfundarheitinu Eyður. Þess-
um pistlum er œtlað að ýta við umrceðu um málefni sem kalla má dœgurmál upplýsingatækninnar, málefni sem venjuiega er ekki
fjallað um íformlegum faggreinum eða tœknilýsingum. I pistlunum má búast við að höfundar setjifram skoðanir sínar á ýmsum
umdeildum málum og er það von okkar að þeir hvetji til umrœðu og umhugsunar.
Eyður skrifar
Hagkerfi slíkrar nálg-
unar hlýtur hins vegar
að byggja á öðrum
þáffum en það hag-
kerfi sem hefur fylgt
hinum hefðbundna
hugbúnaðarmarkaði
hingað til.
S
Imyndum okkur fyrirsögn í Morgun-
blaðinu: „Ókeypis skór fyrir norræna
neytendur". Og þegar við lesum áfram
þá segir: „Frá og með gærdeginum hafa
norrænir neytendur getað sótt ókeypis skó
í búð á vegum Norðurlandaráðs, en þar er
að fmna skó sem m.a. geta komið í stað
dýrra skóa eins og frá UN-Iceland og
Sketchers.“ Og neðar í fréttagreininni
kemur fram að „búðin sé fjármögnuð af
norræna ráðherraráðinu" og að „tilgangur
með opnun búðarinnar sé að veita neyt-
endum yfirsýn yfir þá ókeypis skó sem
standa þeim til boða og auðvelda þeim að
nálgast og nota slíka skó“.
Er þetta nú ekki full langt gengið? Er
það ekki sérkennilegt að opinberir aðilar
eins og Norðurlandaráð og norræna ráð-
herraráðið skuli standa á bak við það að
undirbjóða skó á markaðnum og grafa
þannig undan fyrirtækjum sem þróa og
framleiða skó? Ef þetta er eðlilegt, af
hverju er þetta þá ekki gert með fleiri
vöruflokka í huga? Er það kannski eðlilegt
hlutverk stjórnvalda að auglýsa og koma á
framfæri öllum vörum og allri þjónustu
sem er í boði undir kostnaðarverði, í þágu
neytenda og í nafni neytendaverndar? Er
það virkilega, þegar upp er staðið, til hags-
bóta fyrir neytendur?
Tvíbent
Kannski er megin spumingin samt þessi:
Er eðlilegt að skór séu ókeypis? Það er
iíka athyglisvert að velta því fyrir sér
hvort það sé eðlileg krafa að neytandi eigi
rétt á því að fá allar upplýsingar um skóna
til að geta endurbætt þá, smíðað nýja og
„gefið“ nágrönnum sínum eintak, hvort
það sé eðlileg krafa að framleiðendur á
skóm afhendi allar upplýsingar um efni,
hönnun og framleiðslu skónna og hvort
það sé eðlilegt að neytandinn geti síðan
dreift endurbættri útgáfu af skónum til al-
mennings þannig að allir njóti góðs af.
Þetta er auðvitað allt ímyndun. Engum
myndi detta í hug að setja upp búð í nafni
opinberra aðila og dreifa ókeypis vörum
til neytenda í samkeppni við iðnað sem
varðar þjóðfélagið miklu. Eða hvað?
Það var frétt á mbl.is þann 28. ágúst
2003 með fyrirsögninni „Ókeypis hugbún-
aður fyrir norræna neytendur“. Þetta
hljómaði svolítið í anda fréttarinnar
„Google Buys Iceland“. Engin trúði því að
það væri satt. En við nánari skoðun þá
kom í ljós að þessi frétt er rétt; Norður-
landaráð og norræna ráðherraráðið eru að
dreifa ókeypis vörum í samkeppni við
framleiðendur.
Það er kannski ósanngjarnt að bera hug-
búnað saman við skó. Hugbúnaður er ekki
raunlægur í sama skilningi og skór og því
er auðvelt að afrita hugbúnað og miðla
honum, eða dreifa. Það er því kannski
raunhæft að neytendur geri meiri kiöfur til
þess að hafa frelsi til að endurbæta og
dreifa hugbúnaði en þeir gera til endur-
vinnslu og úrbóta á skóm. En er sú krafa
raunhæf?
Réttur til að fá frumkóta hugbúnaðar,
réttur til að breyta honum og réttur til að
dreifa slíkum breyttum hugbúnaði er álita-
mál og hefur verið mikið rætt meðal fag-
manna í upplýsingatækni undanfarin miss-
eri. Þróun og dreifing á Linux stýrikerfi og
slíkum lausnum er dæmigert fyrir þessar
áherslur og hefur framgangur Linux stýri-
kerfisins staðfest að það er mögulegt að ná
verulegum árangri í virkni, gæðum og
framleiðsluhraða hugbúnaðar í opnu um-
hverfi. Hagkerfi slíkrar nálgunar hlýtur
hins vegar að byggja á öðrum þáttum en
það hagkerfi sem hefur fylgt hinum hefð-
bundna hugbúnaðarmarkaði hingað til.
Neytendur hljóta að vernda sína hags-
muni. Þegar um afnotarétt er að ræða,
hvort sem það varðar hugbúnað, hljómlist,
ritað mál eða myndlist, þá þarf að tryggja
að neytendur hafi eðlilegt svigrúm og
raunhæfan rétt til að nýta sér þá vöru sem
þeir hafa borgað fyrir en á þann hátt að
38
Tölvumál