Tölvumál - 01.10.2004, Page 14

Arðsemi upplýsingatækn
Arðsemi upplýsingatækni hjá ríkinu
Jónas Ingi Pétursson
Ríkið getur lært margt
af einkamarkaðnum
og öfugt, en engu að
síður er nauðsynlegt
að aðlaga reynslu og
þekkingu á hvorum
staðnum.
Fjárfesting í upplýs-
ingatækni getur
skilað ávinningi fyrir
rikisvaldið með
sambærilegum hætti
og hún gerir hjá
einkaaðilum.
Það eru sterkir kraftar sem draga
áfram vöxt opinbera geirans, opin-
ber þjónusta er vinnuaflsfrek og
einkennist af litlum vexti á framleiðni inn-
an hans. Eftirspurn eftir opinberri þjón-
ustu eykst stöðugt samhliða því að verð-
næmni fyrir þjónustunni er lítil. Einkum er
það vegna þess að aukin velmegun skapar
eftirspurnarþrýsting á opinbera þjónustu.
Samfélagsleg fjármögnun á einstaklinga-
miðaðri þjónustu, svo sem á menntun,
öldrunar- og heilbrigðisþjónustu hefur
vissulega þar áhrif. Hið opinbera stendur
einnig frammi fyrir nýrri stöðu sem hefur
áhrif á tekjumöguleika ríkisins. í framtíð-
inni má búast við að hlutur eldri borgara í
mannfjölda verði stærri, einstaklings-
hyggja hefur verið að aukast og alþjóða-
væðing hefur aukin áhrif. Þróun alþjóða-
mála sem setur aukna áherslu á frjálst
flæði fjármagns, vinnuafls og þjónustu, og
ýtir þar með undir aukinn hreyfanleika
íbúa, gerir það að verkum að ríkisvaldið
hefur takmarkað svigrúm til skattlagning-
ar og stýringar á þjónustuframboði sínu.
Sú stóra mynd sem dregin er upp hér að
ofan lýsir í hnotskum vanda stjórnmála-
manna og stjórnenda innan ríkisgeirans.
Ein helsta leiðin til þess að vinna á þess-
um vanda er að auka framleiðni innan op-
inbera geirans. Hagnýting upplýsinga-
tækni hjá fyrirtækjum á einkamarkaði hef-
ur aukið framleiðni' og leiða má að því
líkum að slíkt hið sama eigi við hjá ríkis-
valdinu.
Ríkið getur lært margt af einkamark-
aðnum og öfugt, en engu að síður er nauð-
synlegt að aðlaga reynslu og þekkingu á
hvorum staðnum. Fjárfesting í upplýsinga-
tækni getur skilað ávinningi fyrir ríkis-
valdið með sambærilegum hætti og hún
gerir hjá einkaaðilum. Ríkið getur ekki
tekið beint upp aðferðir einkamarkaðarins
og beitt þeim hjá sér við mat á ávinningi
við fjárfestingu á upplýsingatækniverkefn-
um, heldur er nauðsynlegt að aðlaga þær
að rekstri ríkisins. Hjá ríkinu er í fæstum
tilfellum verið að innleiða upplýsingakerfi
í þeim tilgangi að skapa tekjur. Jafnframt
beitir ríkið sjaldan afskriftum í bókhaldi
og á því hefðbundin sjóðstreymisgreining
illa við.
Starfsemi ríkisins byggir á þjónustu við
atvinnulíf og borgarana. Því verður að
koma fleira til heldur en sjóðsstreymis-
greining. Fjárfesting í upplýsingatækni
verður að skila virði, sem inniheldur mat á
bættri þjónustu við borgarana og aukinni
skilvirkni. Með virði er átt við markvirkni
og skilvirkni opinberrar þjónustu. Með
markvirkni er átt við að rfkisvaldið er að
ná tilætlaðri úlkomu, á meðan skilvirkni
gefur til kynna að ríkið er að bæta þjón-
ustuafhendingu sína fyrir sama eða minna
fjármagn og áður. Virði er afskaplega erfitt
að mæla þar sem það inniheldur gæði
þjónustunnar sem veitt er auk kostnaðar.
Við mat á fjárfestingu í upplýsingatækni
hjá ríkinu verður því að líta til fleiri þátta
heldur en einungis króna og aura. Til virð-
is má tiltaka eftirfarandi þætti:
• Viðskiptavinurinn: Að hvaða leiti er
fjárfesting í upplýsingatækni að gera
opinberum aðilum kleift að koma betur
til móts við væntingar viðskiptavinarins
um þjónustuafhendingu.
• Samfélagið: Að hvaða leyti skilar fjár-
festing í upplýsingatækni auknum sam-
félagslegum gæðum.
• Stefnumiðaðir: Að hvaða leyti er fjár-
festing í upplýsingatækni að skila
stefnumarkmiðum skipulagsheildarinn-
ar og/eða stjórnmálalegri forystu.
• Rekstarlegir: Að hvaða leyti er fjár-
festing í upplýsingatækni að auka skil-
virkni í starfsemi og gera skipulags-
heildinni kleyft að takast á við ný tæki-
færi.
• Fjármálalegir: Að hvaða leyti er fjár-
festing í upplýsingatækni að skila lækk-
un á rekstrarkostnaði við veita þjónust-
una.
Office of Management and Budget2
hefur skilgreint eftirfarandi sem grund-
vallarmarkmið Bandaríkjaforseta í upplýs-
ingatækni:
14
lolvumál