Vísir - 15.09.1966, Blaðsíða 9

VISIR . Fimmtudagur 15. september 1966.
úr skýrslu Efnahagsstofnunnrinnar til Hdgrúðs
Myndin er af Hagráði á fyrsta fundl sínum f haust.
SÖMU SJÚNAMIÐ í HAGMÁLUM HÍR
OG í NÁGRANNAL ÖNDUNUM
Tjau megin markmið, sem
stefnt er að í efnahagsmál-
um hér á landi, eru þau sömu
og í nágrannalöndunum, næg
atvinna og ör hagvöxtur sam-
fara jafnvægi í greiðsluviðskipt
um við önnur lönd og í verð-
lagsþróun innanlands. Þær leiö
ir, sem famar hafa verið hér á
landi til þess að ná þessut.i
markmiðum hafa einnig á und
anförnum árum verið þær sömu
og tíðkast í nágrannalöndun-
um: frjálsræði í framkvæmdum
og utanríkisviðskiptum samfara
ákveðinni stjóm fjármála og
peningamála og vaxandi notkun
áætlunargerðar um opinberar
framkvæmdir og rekstur og um
stefnuna í málum einstakra at-
vinnugreina.
Heildarstefna á
Vesturlöndum
Sú stefna í efnahagsmálum,
sem fylgt hefur veriö á Vestur
löndum lengst af undanfarna
tvo áratugi, er sprottin af
reynslu kreppu og styrjaidar.
Atvinnuleysi kreppuáranna
skapaöi almennan skilning á
nauðsyn þess, að næg atvinna
væri tryggð, og stöðnun þess-
ara ára skilning á nauðsyn hag
vaxtar. Veröbólga styrjaldarár-
anna og greiðsluerfiðleikar
fyrstu áranna eftir styrjöldina
sköpuðu aftur á móti skilning
á þýðingu þess, að sem mest
jafnvægi héldist í verölagsþró
un og í greiðsluviðskiptum við
önnur lönd. Tækin til þess að
ná markmiðunum hafa siðan
þróazt og mótazt hvað af
hverju eftir því, sem reynslan
hefur kennt.
Árangur þessarar stefnu í
efnahagsmálum hefur verið mik
il! og sízt minni en náðst hefur
í öðrum hlutum heims, þar sem
aörar leiðir hafa veriö farnar
til þess að ná svipuöum maric-
miðum. Undanfarnir tveir ára-
tugir hafa verið skeið n.eiri
framfara og velmegunar en
dæmi eru til áður, samfara þvi
að félagslegt öryggi hefur verið
betur tryggt en nokru sinni
fyrr. í þessari þróun hafa ís-
lendingar tekið þátt í vavandi
mæli, þannig að þeir sUrnda
nú ekki að baki nágrannaþjóð-
um sínum í velmegun, efnahags
framförum né félagslegu öryggi.
En þessi árangur felur það ekki
í sér, að vandi efnahagsmál-
anna sé leystur í eitt skipti fyr
ir öll. Efnahagsmálin þarfnast
stöðugrar aðgæzlu og stjómar.
Sjálf framþróunin skapar ný
viðhorf. Sjálfur árangurinn Ieiö
ir af sér ný vandamál, sem
krefjast nýrra aðferða til úr-
lausnar.
í upphafi þess áratugs, sem
nú er rúmlega hálfnaður, va*
búizt við, að erfitt myndi að
ná á Vesturlöndum jafn örum
hagvexti og náðst hafði áratug
inn á undan. Talið var sennilegt,
að eitthvað mundi draga úr hag
vexti þeirra landa á meginjanui
Evrópu, þar sem áhrifa styrj-
aldarinnar hafði gætt mest, og
þar sem vöxturinn eftir styrj-
öldina jafnframt hafði verið ör
astur. Einnig hafði dregið mjög
úr hagvexti í Bandaríkjunum og
Kanada á árunum 1955—1960.
Innan vébanda Efnahags- og
framfarastofnunarinnar íóru
fram umræður um það, hve
miklum vexti myndi kleift að
ná, og hvaða leiðir mætti fara
í því skyni. Var árangur þeirra
umræðna meðal annars sá, að
aðildarríki stofnunarinnar settu
sér það markmið að ná á áratugn
um 1960 til 1970 hagvexti, er
svaraði til um 4% meðalvaxtar
á ári. Kom þetta sama mark
mið fram í þjóðhags- og fram-
kvæmdaáætlun íslenzku rikis-
stjórnarinnar fyrir árin 1963—
1966.
Mikill hagvöxtur
á íslandi
Að því er hagvöxtinn snertir,
hefur reynsla fyrri helmings ára
tugsins orðið betri en flestir
gerðu sér vonir um. Bandarfkin
og Kanada hafa á þessum árum
náð örari hagvexti en á ára-
tugnum 1950—1960. Enda þótt
nokkuð hafi dregið úr vexti
þessara landa á meginlandi Evr-
ópu, sem örastan vöxt höfðu
áður, hafa þessi lönd eigi að
síður náð góðum árangri. Jafn-
framt hefur hagvöxtur örvazt
verulega I flestum hinna smærri
landa Evrópu, og þá ekki sízt
á Norðurlöndum. Bretland er
eina landið innan Efnahags- og
framfarastofnunarinnar, sem
ekki hefur á þessum árum náð
hinu setta marki.
Hér á landi hafa þessi ár einn
ig verið ár mikils hagvaxtar.
Hefur sá vöxtur verið meiri en
á flestum öðrum sambærilegum
skeiðum og öllu meiri en vöxt-
urinn hefur verið á sama tíma
í flestum löndum öðrum. Á
þetta einkum við um síðastliðin
fjögur ár, 1962—1965. í viðbót
við öran hagvöxt hefur það svo
komið til hér á landi á allra síð
ustu árum, að verð á útflutnings
afurðum hefur hækkaö mikið,
án þess aö innfluttar vörur hafi
hækkað teljandi í verði.
Þau tvö meginmarkmiö í efna
hagsmálum, að tryggja næga at-
vinnu og öran hagvöxt, hafa þvi
víðast hvar náöst ágæta vel á
undanförnum árum. Samtímis
hefur það hins vegar reynzt öllu
meiri vandkvæðum bundið en
áður að ná eðlilegu jafnvægi í
verðlagsþróun og greiðsluvið-
skiptum. í Bandaríkjunum og
Kanada hefur verölag á þessum
árum að vísu hækkað mjög lítið
og minna en á flestum öðrum
tímabilum. í Evrópulöndunum
hefur verðlag hins vegar hækk-
að allmiklu örar á undanförn-
um fimm árum en á næstu
fimm árum þar á undan. Jafn-
framt hafa ööru hverju skap-
azt erfiðleikar í greiðsluvið-
skiptum einstakra landa, þegar
kaupgjald og verðlag hafa þró-
azt með öðrum hætti en í öðr-
um löndum. f stjórn efnahags-
mála hefur því athyglin á und-
anfömum árum í vaxandi mæli
beinzt að leit aö leiðum til trygg
ingar jafnvægis í efnahagsmál-
um. í þeirri áherzlu, sem á
þetta hefur verið lögð, hefur
komið fram skilningur á því
hvoru tveggja, að næg atvinna
og ör hagvöxtur verða ekki
tryggð til lengdar nema þolan-
legt jafnvægi i efnahagsmálum
komi til, og að verðbólga skap
ar félagslegt misrétti og önnur
vandamál, sem verða því tor-
veldari úrlausnar sem verðbólg-
an stendur lengur.
Ofþenslutilhneiging
Ör hagvöxtur krefst mikilla
framkvæmda og skapar ósklr
um enn meiri framkvæmdir. í
kjölfar framkvæmdanna fylgir
almennur skortur á vinnuafli og
þó einkum á sérhæfðu vinnu-
afli. Þetta skapar tækifæri til
almennra kauphækkana og að
auki sérstakra kauphækkana
einstakra launþegahópa, sem
ekki voru áður fyrir hendi. Á
hinn bóginn er skipulag og af-
staða samtaka launþega og
vinnuveitenda og allar ver.jur
í kaupsamningum enn mótaðar
af þeim aðstæðum, sem áður
voru ríkjandi, þegar sjaldnast
var næg atvinna og hagvöxtur
hægari en nú gerist. Eigi efna-
hagsjafnvægi að haldast.. má
kaupgjald yfirleitt ekki hækka
meira en sem svarar almennri
framleiðniaukningu að viðbætt-
um áhrifum hugsanlegra verð-
hækkana á útflutningsvörum
landsins. Meginvandinn í stjóm
efnahagsmála á Vesturlöndusn á
undanfömum árum hefur verið
fólginn í nauðsyn þess annars
vegar, að halda uppi þeím til-
tölulega miklu framkvæmdum,
sem tryggja næga atvinnu og
öran hagvöxt, en nauðsyn þess
hins vegar að halda kaupgjálds-
þróuninni innan þeirra marka,
sem framleiðniaukning setur.
Reynslan hefur sýnt, að jafn-
vægi getur ekki náðst, nema til
komi strangt aðhald í fjármál-
um og peningamálum. En reynsl
an hefur iafnframt sýnt, að svo
framarlega sem aðhaldið eigi
ekki að ganga svo langt, aö
meginmarkmiöunum í efnahags-
málum, nægri atvinnu og órum
hagvexti, sé stefnt í tvísýnu,
þurfi til viðbótar við fasra
stefnu I fjármálum og peninga-
málum að móta og framkvæma
heilbrigða stefnu í launamál-
um.
3—4% árlegar Iauna-
hækkanir eðlilegar
Þau lönd, sem reynt hafa að
marka stefnu 1 launamálum á
imdanförnum árum, hafa yfir-
leitt miðaö þá stefnu við 3—4%
árlegar launahækkanir að með-
altali. Á grundvelli þess nag-
vaxtar, sem rikjandi hefur ver-
ið, myndu slíkar launahækkan-
ir hafa í för með sér teljandi
verðhækkanir, og aukning kaup
máttar launa hefði þá orðið allt
að því eins mikil og launa-
hækkunin. Bandaríkin og Kan-
ada eru einu löndin innan vé-
banda Efnahags- og framfara-
stofnunarinnar, þar sem fram-
kvæmd slikrar stefnu hefur tsk-
izt á undanfömum árum. 1 þess
um löndum hefur farið saman
örari hagvöxtur en á flestum
öðrum tfmabilum og óvenju
mikill stöðugleiki í þróun kaup-
gjalds og verðlags. Á hinn bóg-
inn var næg atvinna ekki ríkj-
andi í þessum löndum í upp-
hafi tímabilsins og er það varla
ennþá. í löndum Evrópu hefur
kaupgjald hins vegar hækkað
miklu meira en svarar almennri
framleiðniaukningu og þá jafn-
framt meira en sem svarar þvf.
sem allmörg lönd hafa sett sér
að marki við mðtun stefnu f
kaupgjaldsmálum. Á undanförn-
um fimm árum hefur kaupgjald
í ellefu Evrópulöndum hækkað
að meöaltali á ári hverju um
8%. 1 engu þessara landa hefur
hækkunin verið minni en 5%,
og i einstaka þeirra hefur hún
farið allt upp í 11%. 1 kjölfar
þessara launahækkana hafa orð
ið verulegar verðhækkanir, eða
sem svarar um 4% á ári að
meðaltali.
Hagstætt
útflutningsverðlag
Þessi þróun kaupgjalds og
verðlags í flestum löndum Evr-
ópu stendur að nokkru í sam-
i bandi við miklar framkvæmdir,
erfiðleik,a við að beita peninga-
íegu og fjármálalegu aðhaldi af
fullri festu og við að fram-
kvæma ákveðna stefnu í launa-
málum. Annað mjög þýðingar-
mikið atriði hefur einnig komið
til sögunnar. Framleiðni í út-
flutningsiðnaði hefur yfirleitt
vaxið mjög mikið á þessum ár-
um og miklu meira en í þeim
greinum framleiðslu, sem vinna
fyrir innlendan markað, svo
ekki sé minnzt á þjónustugrein-
ar. Jafnframt hafa utanríkisvið
skipti farið mjög vaxandi. Mynd
un markaðsbandalaga og sú
tollalækkun, sem henni hefur
fylgt, hefur átt sinn þátt í þess-
ari þróun. Verðlag útflutnings
hefur yfirleitt hækkað lítið, en
mikil framleiðniaukning, sem að
nokkru hefur stafaö af stækk-
andi markaði, hefur gert útflutn
ingsframleiðslunni kleift að
bera miklar kauphækkanir.
Enda þótt tengsl orsaka og af-
leiðinga séu hér óskýr og óviss,
eins og oftast nær í þróun þjóð-
félagsmála, getur þó varla leik-
ið á þvl vafi, að hin mikla fram
leiðniaukning í útflutnings-
greinunum sé að nokkru bein-
línis orsök hinna miklu kaup-
hækkana, jafnframt því sem
hún hefur gert það að verkum,
að kauphækkanimar hafa ekki
leitt til alvarlegra erfiðleika I
greiðsluviðskiptum landanna. í
Bretlandi hefur viðhorfið hins
vegar verið annað, þar sem það
hefur ekki orðið veruleg fram-
leiðniaukning í útflutningsgrein
unum en kauphækkanir hins
vegar ekki öllu minni en annars
staðar. Verðhækkanir hafa aft-
ur á móti verið afleiðing þess,
að framleiðni í þeim greinum,
sem framleiða fyrir innlendan
markað, og í þjónustugreinum,
hefur aukizt minna en kaup-
hækkunum svarar. í þessum
greinum hefur verðlag hækkað
mikið, og hefur sú hækkun ver-
ið framkvæmanleg meðal ann-
ars vegna þess, að þessar fram-
Frh á bls 4.