Bókasafnið - 01.10.1982, Qupperneq 11

viðhorf
„Almenningsbókasöfn hljóta að
verda æ stærri þáttur í Kfi fólks...”
— segir Vilborg Dagbjartsdóttir, rithöfundur
„Þegar ég er beðin að fjalla um við-
horf mitt til almenningsbókasafna og
bókavarða vil ég fyrst lýsa þeirri skoðun
minni að þrátt fyrir stóraukna fjölmiðl-
un á æ fleiri sviðum og vaxandi fram-
boðs hverskyns afþreyingarefnis utan
þess efnis úr bókum, álít ég að almenn-
ingsbókasöfnin hljóti að verða stöðugt
stærri þáttur í lífi fólks á næstunni. Þar
með verða störf bókavarða einnig þýð-
ingarmeiri.
Þessa skoðun mína styð ég einkum
þeim rökum að með tilkomu nýrra
grunnskólalaga eru böm nú menntuð í
notkun bókasafna. Áður reyndi hver
fjölskylda að safna bókum inn á heimil-
ið og skapa þar lítið bókasafn. Ég álít að
þetta breytist þegar hin nýja kynslóð vex
úr grasi, enda er henni væntanleg ljóst
að bókakosturinn er margfalt virkari á
söfnum.“
— Eru þá ekki allir ánægðir þegar
svona bjart virðist framundan?
„Nei, því miður hafa og eru alvarlegir
hlutir að eiga sér stað á þessum vett-
vangi. Hlutir, sem kunna að varða
menningu okkar mikið á næstunni ef
ekkert verður að gert. Þar sem ég reikna
með að aðrir umfjallendur þessa efnis
muni einkum leggja áherslu á greiðslur
safnanna til höfunda fyrir afnot af bók-
um þeirra, sem vissulega eralvarlegt mál
frá sjónarhóli höfunda, vil ég einkum
leggja áherslu á tvennt annað til að
forðast endurtekningu í þessu greina-
safni.
Það er stór hópur mikilhæfra og sí-
starfandi rithöfunda í okkar landi sem
fær engar greiðslur fyrir afnot safnanna
af verkum þeirra. Það eru þýðendurnir.
ísland er minnsta málsamfélag í heim-
inum. Sé mikilvægt fyrir nokkra þjóð að
fá erlendar bókmenntir þýddar á sitt
mál, þá er það fyrir íslendinga enda er
mikill hluti útgáfunnar hér þýðingar.
Það er því grundvallarspursmál fyrir
íslenska menningu að það sé þannig
búið að þýðendum að þeirgeti unnið sitt
starf af vandvirkni og með listrænum
hætti, enda var staða þýðenda frá fornu
fari álitin jafn þýðingarmikil og höf-
unda. En nú eru þýðendur lítilsvirtir.
Það hlýtur að leiða til slæglegri vinnu-
bragða, sem þegar verður nú vart í
mörgum tilvikum. Því er mjög brýnt að
koma því nú þegar inn í bókasafnslög að
þýðendur fái greitt fyrir afnot þýðinga
sinna í söfnunum.
Þá er það einnig ótækt að öll önnur
söfn en almenningsbókasöfn, greiði alls
ekki neitt fyrir not sín af bókum. Það er
ekki þar með sagt að ég sé að segja að
skólanemar og sjúklingar á spítölum eigi
að greiða fyrir að fá bækur lánaðar,
heldur fremur að ríkið eigi að greiða
þessa þjónustu fyrir þá eins og aðra
þjónustu, sem þeir njóta í skólum og á
sjúkrahúsum.
En þar er ekki einungis að t.d. skóla-
söfnin greiði ekkert fyrir afnot bóka,
heldur fer víðtækur þjófnaður á verkum
rithöfunda fram í öllum skólum landsins
og á öllum skólastigum. Það er fjölföld-
unin upp úr bókum. Slík oftrú er víða á
fjölfölduninni að hún getur orðið nem-
andanum dýrari en bókin sjálf. Annað-
hvort verður að leggja þetta niður eða
semja nú þegar um sanngjarna þóknun
fyrir slíkt.
Vart verður sagt að hér sé verið að
fjalla um ósanngjarnar kröfur ef litið er
til þess að greiðslur almenningsbóka-
safna fyrir öll útlán á síðasta ári námu
1,2 milljónum króna til Rithöfunda-
sambandsins. Helmingur þeirrar fjár-
hæðar rennur til Rithöfundasjóðs ís-
lands og er úthlutað sem einskonar við-
urkenningum eða vinnulaunum til hóps
rithöfunda, sem nefnd rithöfunda til-
greinir á hverju ári. 15 prósent af
óskiptri heildarupphæðinni rennur
beint til Rithöfundasambandsins sem
rekstrarfé. Svo fer helniingur annars-
vegar til höfunda, sem eiga bækur á
söfnunum, upphæðin ræðst af fjölda
titla en ekki fjölda útlána, og hinsvegar
til rétthafa, sem nú eru um 500. Aug-
ljóslega vega greiðslur því létt í vasa
hvers höfundar. Lágmarksgreiðsla nú er
aðeins 200 krónur á ári og þar sem titla-
fjöldinn er látinn ráða greiðslum, fellur
lítið eða ekkert til yngstu höfundanna,
þeirra manna sem minnst eiga fjárhags-
lega undir sér, en hafa margir á hinn
bóginn náð miklum vinsældum. Þýð-
endumir fá svo ekki neitt, eins og fyrr
segir.“
— En hvað geta söfnin gert til að
auka samvinnu safnanna og höfund-
anna?
„Þar er ég komin að síðara atriðinu,
sem mig langaði að leggja áherslu á. Það
má t.d. hugsa sér rithöfundakynningar.
Á vegum Rithöfundasambandsins er
starfrækt Höfundamiðstöð til að hafa
milligöngu um slíkt. Nú greiðir Reykja-
víkurborg t.d. fyrir tvær heimsóknir rit-
höfunda í hvem skóla borgarinnar, ef
skólamir sinna þá þessu tækifæri. Þar
lesa höfundar úr eigin verkurn og spjalla
við nemendur. Reynslan hefur sýnt að
svona heimsóknir gefa gagnkvæman ár-
angur. Nemendur komast þannig í náin
kynni við höfunda, sem glæðir jafnan
bókmenntaáhuga þeirra.
Það er einmannalegt starf að vera rit-
höfundur og því eru þeir margir afar
þakklátir fyrir þetta tækifæri til að
komst út meðal fólks því þeir hafa tak-
markaðan vettvang til að ná til lesenda
sinna nema í gegnum ritverk sín. Gagn-
kvæmt samstarf rithöfunda og safnanna
ætti að vera sem best því auðvitað óska
rithöfundar þess að ná til sem flestra og
söfnin ættu að sjálfsögðu að leggja
metnað sinn i að vera sem virkust."
Tveir rithöfundar svara spurningum blaösins:
Hvert er vidhorf þitt til almenningsbókasafna og bókavarða?
ii