Dagur - 26.08.2000, Blaðsíða 7

LAUGARDAGUR 26. ÁGÚST 2000 - 23
'Dagpr
gott í ekki stærri borg. Ef fólk
fer á góða leiksýningu langar
það aftur í leikhús. Mér finnst
sérlega áberandi hversu áhugi
yngri kynslóðarinnar á leiklist
hcfur stóraukist. Þegar ég hóf
störf sem þjóðleikhússtjóri gerð-
um við átak í því skyni að fá
ungt fólk í leikhús. Við völdum
verkefni og stóðum þannig að
þeim að þau höfðuðu sérstak-
lega til ungs fólks. Eg réð hóp af
kornungum leikurum og tefldi
þeim hvað eftir annað fram í
burðarhlutverkum. Þetta skilaði
sér og ungt fólk streymdi í leik-
húsið.
Annað gerðist í kjölfarið;
skyndilega var farið að tala um
stjörnur í íslensku leikhúsi. Oðr-
um þræði er það dálítið hlægi-
legt því lslendingum finnst ekk-
ert merkilegt að lenda við hlið-
ina á frægum leikara á veitinga-
stað meðan fólk í stórborgum
fellur í stafi ef það kemst nálægt
frægum kvikmyndaleikara. En
það er æskudýrkun í gangi í
þessari listgrein, og það er
stundum eins og það sæti ekki
tíðindum ef leikari á miðjum
aldri er að vinna afrek meðan
yngra fólk fær gífurlega umíjöll-
un.“
- Fyrir nokkrum árum voru
miklar umræður unt leikhús-
gagnrýni og mikill hiti var í um-
ræðunni. Eru leikarar ekki of
viðkvæmir fyrir gagnrýni ?
„Nei, mér finnst ekki hægt að
segja að þeir séu of viðkvæmir.
Leikarinn er að vinna með til-
finningar sínar frammi fyrir al-
þjóð og er að gefa af sér á annan
hátt en aðrir listamenn sem geta
til dæmis tjáð sig í gegnum mál-
verk eða hljóðfæri. Leikarinn er
svo berskjaldaður, verður að
byggja á sjálfum sér, bæði and-
lega og h'kamlega. Það er því
ekkert undarlegt þótt honum
bregði ef of hranalega eða
ónotalega er vikið að frammi-
stöðu hans. Þetta er svo ein-
kennilega viðkvæmt og persónu-
legt starf.“
- En eru leikhúsgagnrýnendur
nægilega vel menntaðir?
„Það er engin formúla til fyrir
hinum góða gagnrýnanda. En
sem starfandi leikhúsmaður sér
maöur tiltölulega fljótt eftir
nokkrar umfjallanir hvort maður
á almennt samleið með gagnrýn-
andanum í leikhúsviðhorfum.
Mér finnst mjög mikilvægt að
undirstrika að gagnrýni er bara
skoðun eins einstaklings. Það
hefur stundum farið fyrir brjóst-
ið á okkur í leikhúsinu þegar
einn gagnrýnandi er hafinn á
stall og allir eiga að taka óskap-
lega mikið mark á því sem
akkúrat honum finnst. Það er
hættulegt í listgagnrýni.
En varðandi menntun þá
byggist hæfni í starfi ekld ætíð á
menntun. Eins og Thorolf heit-
inn Smith, sem ég vann með á
fréttastofu útvarps, sagði eitt
sinn um ákveðinn mann: „Þessi
maður hefur aflað sér víðtækrar
vanþekkingar í lífinu.“ Fólk get-
ur verið fræðilega mjög vel
menntað í lcikhúsi en tekst
kannski ekki að nýta það í Ieik-
listarumfjöllun og svo öfugt.
Hér á landi er orðið mjög al-
gengt að bókmenntafræðingar
skrifi um leiksýningar. Eg vil
ekki gera lítið úr þeim en slík
menntun er ekki endilega sú
hcppilegasta þegar fjalla á um
leiksýningu. Þeir heyra oft betur
en þeir sjá, hlusta meira á text-
ann en að upplifa hið sjón-
ræna.“
Bág launakjör leikara
- Hefurðu aldrei áhyggjur af þvi
að Þjóðleiklmsið sé að verða of
mikil stofnun sem skorti fersk-
leika og áræði?
„Ég tel okkur hvorki skorta
ferskleika né áræði, kannski
vegna þess að við erum mjög
meðvituð um að jafn stórt leik-
hús og þetta á auðvelt með að
verða stofnun. Við höfum mark-
visst reynt að koma í veg fvrir
það, verið með framsækin verk-
efni, ráðið til okkar frumlega
leikstjóra og mjög er vandað til
vals á þeim erlendu listamönn-
um sem hingað koma til starfa.
Þegar ég hóf störf hér réð ég
hóp af kornungum leikurum og
þeir flytja með sér ákveðinn
ferskleika.
Við erum forréttindaleikhús í
Ieikhúsflórunni að því leyti að
við erum stærst og höfum mestu
fjárráðin en það eru líka gerðar
til okkar mestu kröfurnar. Það
er umhugsunarefni að fram-
sæknustu sýningarnar virðast
vera í stóru leikhúsunum fremur
en hjá litlum leikhópum og
minni leikhúsum. Við höfum
skilyrði til að leyfa okkur slíkt
meðan þessir hópar hafa
kannski ekki fjármagn og að-
stöðu á sama hátt og verða að
veðja á öruggari verkefni.
Það sem mér finnst alvarleg-
ast er að stundum finnst mér
vanta áhugann hjá minni leik-
húsunum til að gera eitthvað
öðruvísi. Þegar ég var að byrja í
leikhúsinu upp úr ‘68 var ríkj-
andi stofnanaandúð og þá var í
tísku að stofna sjálfstæða leik-
hópa. I Svíþjóð, þar sem ég
lærði leiklistarfræði og leik-
stjórn, var þetta mjög áberandi
og í leiksýningum skipti boð-
skapurinn oft meira máli en
framsetningin. Heima á Islandi
unnum við jafnaldrarnir jöfnum
höndum í litlum leikhópum og
stórum leikhúsum en það sem
við vorum að gera utan stóru
leikhúsanna var öðruvísi, eitt-
hvað sem stóru leilihúsin treystu
sér ekki til að gera. Þarna voru
ríkjandi hugsjónir sem við get-
um brosað léttilega að í dag, en
það ríkti þó eldmóður. Mér
finnst alltof oft núna að minni
leikhús og leikhópar sigli um of
á örugg mið. Ég skil rekstrar-
fræðilegu forsendurnar en hug-
myndafræðilega ríkir þarna of
mikil fátækt. Ég er ekki að biðja
um pólitfskan boðskap heldur til
dæmis formtilraunir, eilthvað
sem er aðeins öðruvísi.“
- Víkjum að eins að launakjör-
um leikara, eru þau nægilega
góð?
„Leikhúsheimurinn er lág-
launasvæði. Það er skelfileg
staðreynd en það lifir enginn á
því að vera leikari í fullu starfi í
Þjóðleikhúsinu. Leikari er með
svipuð grunnmánaðarlaun og
unglingur sem er að byrja á
„Það er verið að búa til
stríð milli Þjóðleikhúss-
ins og Leikfélags ís-
lands. Ég minni á að við
höfum verið mjög örlát
bæði við Loftkastalann
og Leikfélag íslands og
það eru ekki margar
sýningar sem hafa verið
þar á fjölunum án þess
að einhver þjóðleikhús-
leikari kæmi við sögu.
Þjóðleikhúsið hefur
með þessum stuðningi
átt stóran þátt í því að
byggja upp Loftkastal-
ann og Leikfélag ís-
lands“
McDonald's. Eftir fjörtíu ára
starf eru grunnlaun leikara í
kringum 140.000 krónur og síð-
an fær hann revndar sýningar-
laun en launin er samt svo lág
að leikarar þurfa að snapa sér
alls kyns aukavinnu. Það ætti að
vera grundvallaratriði að leikari
sem er í föstu starfi í Þjóðleik-
húsi íslendinga væri sáttur við
launin sín. Staðan er ekki skárri
hjá öðrum leikhúsum, nema síð-
ur sé. Leikfélag íslands er að
fastráða leikara og segist vera
með annars konar samninga, en
það sem hefur komið fram er að
það eru sáralítið hærri laun en
krafist meiri vinnu. Ég sé því
miður ekki að það sé nein
lausn."
Leikstjórnin heillar
- En hvað ællar þú að vera lengi
í starfi leikhússtjóra?
„Til skamms tíma gátu þjóð-
leikhússtjórar ekki setið lengur
en átta ár. Ég hafði lokið því
tímabili en þá var gerð breyting
á lögunum til samræmis við
aðra forstöðumenn ríkisstofnana
og ráðningartímabilinu breytt í
fimrn ár. Við vorum að fara inn f
fimmtíu ára afmælisár sem ég
var búinn að skipuleggja með
mínum ráðgjöfum, þannig að
það var einkennilegur tíma-
punktur að þurfa að stökkva út á
miðjum vetri og þegar við bætt-
ist að yfir níutíu prósent starfs-
fólksins skrifaði á áskorunarlista
og bað mig að vera lengur þá sló
ég til. Ég er rétt að byija það
fimm ára tímabil en verð að við-
urkenna að mér finnst það
nokkuð langur tími. En það er
búið að vera gríðarlega gaman í
þessu starfi, ég hefði aldrei trú-
að því fyrirfram að það gæti ver-
ið svo skemmtilegt. Ég hef unn-
ið með frábæru samstarfsfólki
og afburða leikarahóp.
Stundum heyrir maður fólk
andvarpa yfir íslensku leikhúsi
en þetta er fólk sem fer ekki
mikið í leikhús og er að miða við
gamla tíma. Það hefur orðið
ótrúleg framþróun í íslensku
leikhúslífi. An þess að fyllast yf-
irþyrmandi sjálfsánægju þá er
það staðreynd að íslenskt leik-
hús er í háum gæðaflokki."
- En hvað myndirðu gera ef þii
hættir?
„Ég er leikstjóri að aðalstarfi
og sakna þess oft að geta ekki
leikstýrt meira. Ég hef tekið ein-
staka verkefni á tveggja ára
fresti og mér finnst nauðsynlegt
fyrir leikhússtjóra að tapa ekki
þessu lifandi listræna sambandi
við sitt samstarfsfólk. Ég fæ ekki
alveg útrás fyrir leikstjórann í
starfi |rjóðleikhússtjóra, en þegar
ég hætti get ég vel hugsað mér
að einbeita mér að leikstjórn."
- Einhverjir myndu segja að
það væri þrep niður á við i virð-
ingarstiganum?
„Hann skiptir engu máli í
þessu sambandi. Leikstjórn er
heillandi starf. Reyndar hefur
góður leikstjóri í mínum huga
engu minni virðingarstöðu en
þjóðleikhússtjóri. Ég starfaði
mikið erlendis sem leikstjóri eft-
ir að ég hætti sem leikhússtjóri
Leikfélags Reykjavíkur bæði á
Norðurlöndum og í Bandaríkj-
unum. Og ég skal ekki leyna því
að mér hafa borist noldcur
spennandi tilboð erlendis frá
bæði við lcikstjórn og leikhús-
stjórn. Ég gæti vel hugsað mér
að taka upp þráðinn þar sem frá
var horfið. En leikhússtjóri ber
vissulega mikla ábyrgð og hefur
örlög mjög margra einstaklinga í
höndum sér. Það sem er sér-
kennilegt við starfið og tekur
mann smátíma að átta sig á er
að á hverjum einasta degi er
maður er að velja verkefni, höf-
unda, leikstjóra, Ieikara og við
hvert val útilokar maður ein-
hvern. Mér brá all rækilega þeg-
ar ég var að byrja í leikhússtjóra-
starfinu og áttaði mig á því að ég
var búinn að eignast hálfgerða
óvini úti í bæ án þess að hafa
hitt viðkomandi fólk. Leikhús-
fólk metur gjarnan leikhússtjór-
ann út frá sinni eigin stöðu.
Mér finnst alltaf góð sagan um
leikarana tvo sem voru spurðir
að því hvernig þeim þætti leik-
hússtjórinn. Sá sem lék Hamlet
sagði hann vera frábæran en sá
sem lék annan grafara sagði
hann vera fullkomlega óhæfan.“
„Án þess ad fyllast yfirþyrmandi sjálfsánægju þá er það staðreynd að islenskt leikhús er i háum gæðaflokki."