Dagur - 26.08.2000, Blaðsíða 19

LAUGARDAGUR 26. ÁGÚST 2000 - 35
Ttoptr
Kommúnistar skáru niöur nasistafána á Siglufirði og hlutu dóm fyrir.
Atlaga að
hakakrossi
Undir hádegi mánudag-
inn 6. ágúst 1933 gengur
hópur manna hratt og
ákveðið eftir Aðalgötunni
á Siglufirði. Förinni er
heitið að veglegu íbúðar-
húsi þar sem Sophus
Blöndal, útgerðarmaður
og vararæðismaður
Þýskalands á Siglufirði,
býr. Bæjarbúar er fyrir
löngu vanir því að sjá þar
blakta þýska þjóðfánann,
en þennan morgun er þar
líka við hún fáni Hitlers og nasista hans,
hakakrossinn.
Hópurinn, sem telur vart minna en tvo
tugi manna, dregur að sér forvitna vegar-
endur sem slást í för. Fremstir fara ýmsir
fory'stumenn Kommúnistaflokks íslands
og verkalýðssamtakanna á staðnum, en
einnig eru þar nokkrir aðkomumenn. Þar
vekur sérstaka athygli fyrir vasklega fram-
göngu í fremstu röð „unglingspiltur, Ijós-
hærður, í bláum vinnufötum," eins og
honum er síðar lýst í lögregluskýrslum.
Fánastengurnar fyrir framan húsið eru í
litlum afgirtum reit. Hópurinn staðnæm-
ist fyrir utan grindurnar, en þrír forystu-
menn ráðast til inngöngu. Sá sem fer þar
fremstur sparkar upp hliðinu, sem reynd-
ar er ólæst og af hjörum gengið, og held-
ur rakleiðis að fánastöngunum ásamt
tveimur öðrum, þar á meðal unglingspilt-
inum ljóshærða. Frúin á heimilinu telur
sig sjá að einn þeirra bregði hnífi og kall-
ar til þeirra:
„Hafið þið leyfi til að gera þetta?“
„Já, við höfum leyfi til að rífa niður
fána blóðhundsins Hitlers hvar sem hann
blaktir," svarar fyrirliðinn og sker á fána-
höndin. Hakakrossinn fellur niður og er
gripinn ómjúkum höndum þeirra þre-
menninga sem rífa fánann í sundur, en
varpa síðan fánanum í jörðina og traðka á
honum ótæpilega um leið og þeir hrópa
vígorð gegn fasismanum. Síðan kasta þeir
slitrunum út fý'rir girðinguna þar sem
aðrir keppast um að rífa hann enn frekar
og troða á honum. Þegar hópurinn geng-
ur frá verki liggja tætlurnar í forarpolli
fyrir utan garðinn.
Hreyknir af verkinu
Þegar þessari óvenjulegu heimsókn er
lokið kallar frúin á heimilinu til sín vini
og kunningja. Einn þeirra hringir í bæjar-
fógetann á staðnum sem hefur strax sam-
band við Magnús Guðmundsson, sem er
dómsmálaráðherra í samsteypustjórn
framsóknarmanna og sjálfstæðismanna.
Að loknu því samtali fer hann á vettvang
og hefur rannsókn málsins.
Við yfirheyrslur benda vitni að atburð-
inum á nokkra menn sem hafi haft sig
mikið í frammi í aðförinni að hakakross-
inum. Þeir eru Þóroddur Guðmundsson,
formaður Verkalýðssambands Norður-
lands, Eyjólfur Arnason, aðkomumaður
frá Isafirði, Gunnar Jóhannsson, verk-
stjóri sem síðar verður þingmaður Sósí-
alistaflokksins, Aðalbjörn Pétursson,
áhrifamaður í röðum kommúnista á
Siglufirði, og loks ljóshærði pilturinn sem
fýrr er nefndur. Sá heitir Aðalsteinn
Kristmundsson en verður síðar á ævinni
þjóðþekktur undir nafninu Steinn Stein-
arr.
Þessir menn eru ekkert að draga dul á
þátttöku sína í að rífa niður hakakross-
inn, og segjast sumir þeirra hreyknir af
afrekinu og reiðubúnir að endurtaka
verknaðinn ef þurfa þykir.
Dómsmálaráðherra fær gögn málsins
til sín um miðjan ágúst og ritar bréf til
forsætisráðherra, Asgeirs Asgeirssonar,
þar sem leitað er álits á því hvað gjöra
skuli frekar í málinu. Asgeir svarar bréf-
inu mánuði síðar, í september, og segir
þar að þýska aðalkonsúlatið í Reykjavík
hafi „óskað þess að mál verði höfðað, útaf
árás þessari, af hálfu hins opinbera.
Dómsmálaráðherra fer að þessari beiðni
og leggur fyrir hæjarfógetann á Siglufirð
að höfða mál gegn „þeim er sekir eru
fyrir brot á hegningarlögum. í framhald
inu gefur fógeti út ákærur á þá fimm sem
fyrr eru nefndir.
Það verður dráttur á að málið komi íyr-
ir dóm. Það gerist fvrst í mars 1934. Þá
hefur orðið nokkur breyting á högum
sumra hinna ákærðu, Tveir þeirra, Þór
oddur og Gunnar. hafa til dæmis náð
kjöri til bæjarstjórnar og sitja þar nú við
hliðina á bæjarfógetanum!
Móðgun við Hitler
Dómur er kveðinn upp í aukarétti Siglu-
fjarðar 21. ágúst 1934. Þar er vísað til
játninga allra hinna ákærðu í málinu.
„Verknaður sökunauta" sé „fólginn í því
að skemma og óvirða fána erlends rikis
og er því refsiverð móðgun gegn og árás á
hlutaðeigandi ríki,“ segir í dómnum.
Við ákvörðun refsingar er tekið tillit til
þess að dómarinn telur þrjá hina kærðu,
Þórodd, Eyjólf og Stein Steinarr, aðal-
mennina í atlögunni að fánanum, og eru
þeir því dæmdir í þriggja mánaða fang-
elsi, en Gunnar og Aðalbjörn í tveggja
mánaða fangelsi „sem aðstoðarmenn.'
Þeir eiga einnig að greiða allan sakar-
kostnað.
Þessum dómi er áfrýjað til hæstaréttar
sem fellir úrskurð sinn 25. febrúar 1935
- nær einu og hálfu ári eftir athurðinn. 1
dómi réttarins er tekið fram að Þóroddur
hafi játað að hann leldi sig hafa leyfi til
að rífa niður fána „blóðhundsins Hitlers'
og að hann hafi með þessum ummælum
um kanslara þýska ríkisins gerst sekur
um lögbrot, til viðbótar við það sem fram
hafi komið í dómi undirréttar. Staðfestir
hæstiréttur því þriggja mánaða fangelsis-
dóminn yfir honum, en dæmir hina fjóra
hvern um sig f tveggja mánaða fangelsi.
En þótt hæstiréttur hafi þannig stað-
fest fangelsisdóma yfir fimm mönnum
fyrir að skera niður hakakrossfána, og
dænrt einn þeirra líka fyrir móðgandi um-
mæli um Adolf Hitler, þá koma þessir
dómar aldrei til framkvæmda. íslensk
stjórnvöld kjósa ekki að framfylgja
dómunum. Löngu seinna, þegar stofnað
er Iýðveldi á íslandi, er ákveðið að gefa
þeim öllum upp sakir, enda vandfundin á
þeirri tíð þau skammaryrði um kanslar-
ann þýska sem dómstólar hefðu talið
refsiverð.
SÖNN
DOMSMAL
Elías Snæland
Jonsson
skrifar
Jökull. Um miðjan sjöunda áratuginn
var sett á svið í Iðnó í Reykjavík magn-
að leikrit eftir Jökul Jakobsson þar sem
meðal annars segir frá þeirri mergjuðu
sögu þegar Goðafoss, flaggskip Eim-
skips, strandaði við Straumnes árið
1916. Hvertvar þetta leikrit.
Jón og Valhöll. Fyrirhuguð sala Jóns
Ragnarssonar á Hótel Valhöll til erlends
auðkýfings hefur heldur betur snert
taugar þjóðarsálarinnar, enda vonlegt
þegar um er að ræða Þingvelli, þjóðar-
innar helgasta reit. Hvenær og af hvaða
tilefni var hótelið reist?
í Flatey. Hús það í Flatey á Breiðafirði
sem hér sést á mynd á merka sögu að
baki. Það var upphaflega reist árið 1864,
en í hvaða tilgangi?
Fyrir austan. Kaupstaðurinn fyrir aust-
an sem hér sést á mynd er einn þriggja í
Fjarðabyggð. Staður þessi varð löggiltur
verslunarstaður árið 1786, en fólki á /
staðnum tók ekki að fjölga að neinu
marki fyrr en um 1870 þegar Norðmenn
hófu síldveiðar fyrir en austan. Árið 1974
fékk staðurinn kaupstaðarréttindi. Hver
er hann?
Hannes. Fyrsti fslenski ráðherrann var
Hannes Hafstein, en við þeirri tign tók
hann þegar Stjórnarráð íslands var
stofnað 1. febrúar 1904. Áður var Hann-
es um nokkurra ára skeið sýslumaður.
Hvar á landinu var það?
1. Holtsós, hvar á landinu er hann?
LAND 0G
ÞJOÐ
2. Þrír torfbæir í gömlum stíl eru varð-
veittir í Þingeyjarsýslum. Hvar eru þeir?
3. Hvað heitir það svæði á Héraði sem
er milli Jöklu og Lagarfljóts, þar sem
þau stórfljót falla fram til sjávar?
4. Hver hefur lengst manna gengt einu
og sama ráðherraembættinu hér á
landi?
5. Kantatan sem flutt var á Alþingishá-
tíðinni árið 1930 var Brennið þið vitar.
Eftir hverja er hún?
6. Hverjir eru umsjónarmenn þáttarins
Samfélagsins í nærmynd á Rás 1?
7. „Enginn skyldi skáldin styggja,/ skæð
er þeirra hefnd.“ Hver orti svo?
8. Hverjir voru stórmeistararnir f skák
sem tefldu einvígi hér á landi árið 1977
- og hvor þeirra bar sigur úr býtum?
9. Hvar á landinu eru Snjófjöll?
10. Ein frægasta og vinsælasta hljóm-
sveit sem starfað hefur hér á landi er KK
sextettinn. Af hverju dró hún nafn sitt?
XiAeþiAoy j ji>|æjjjeis uueg uias eunSng ngn eu|pnqnj0A!p|9A ju/(j jni^atj isaq ja 6ep j uias - mAssueíisuy jueíjsuy uinuejpfisjenaASUipfiq je
llis ujeu e6a|p|ejuia ojp uupiaixas yy 'oi 6B|s4se|ea 6o ‘-epuejis ‘-bjáiai ísejæui jetj qpujujo 6o fui iooO ‘efyjiyenojx jb ejjjacj eöunq eisæy ■ipiaqnpjoAeiioH upjaAueisaA e rna npfjofus '6 'uini/q jn jn6is jBq uias ipujaujjÁ) es jba petj 6o -
Poh 6o 4>|sseds J|atj njoA |6jAU|a nssatj j idday nup uias Jiujejeisiauupis '8 'pjusper ‘uasuioqi suipo ipæA>| j j|6as oas L 'uosseupp seuop ‘9 'uossuejais PJAbq jqja pjppfi 6o uossj|os| |ey jpja Ja issatj eieiue>i t, t/6l I!1 uibjj i||e 6o gg6i nuj
-je bjj ejjaqpejeieuieiuuaui 6o -eidiyspiA jba uias ‘uosbisjq q |j|/ÍQ -y 'eöunisjepjH '£ 'suisujesefuiuipofq uofsuin j uueq ja 6o |epjexeq j ejaAq e ja uupæq ifpuq ujosep664q nja uinpois uinpeq e 6o peisjepeiuajg 6o jsejneq pe nja jjæqpoi
n|uio6 Jissaq z 'B|y|ui suisjeqin 6o ssatj ||||ui ja |p|a upfui sumpe ua uopeAjefs as uuiso pe ef6as jeyajj eui |||A ||i J3 'eddajqe||efje!/t]-jnisa/\ 6o -Jnjsny njouieddajq iua uuiso pw 6o uinnpjjefÁg J|pun u|oh tunuæq pjæu so jpis ja sps}|OH 'l
'!pj|jes| y , 'JnpJpfj|>|S3 , '6nieje uinuinj juAj p66Áqjnpua jba uepe|q>|pg 'jeMajeH jeunujoisejejuiejj isoye>ipq es/q pe |6ue6|!i uiiatj i etj V9R' oue jsiaj jba e6a|jeqddn uias
Aajeu j uepeiqyog ja uin pnds jb jpq uias snq peq , mh euipjjeqppfcj juAj ij3as|bi pe>|>|æis jba 6o 0£6f Jp/j isne| peis ipuejaAnu e nn|j jba pispn 'Je nu ua jepjou nj>|>|ou ppjs 6o 8681 Qub ísiaj e6a|jeqddií jba |jpq|BA jaipn , "yeq j jjbh ,