Dagur - 17.11.2000, Blaðsíða 7

FÖSTUDAGUR 17. NÓVEMBER 2000 - 7

ÞJÓÐMÁL
Laxeldií sjd
Framsæknir menn vilja fá leyfi tii laxeldis vfða nú um þessar mundir og þá helst i fjörðum á Austurlandi.
GESTUR
GUÐMUNDSSON
á Blönduósi
SKRIFAR
Þó að umræðan um þessi mál
hafi verið hæði margvísleg og
oftast ágæt, þá ætti henni hver-
gi nærri að vera lokið áður en
Ieyfi fvrir slíkri starfsemi er
veitt, því þessi eldismál eru svo
margvísleg og viðkvæm um leið
og þau skarast á við svo marga
hagsmunahópa, að fara verður
mjög v'arlega í þessi mál.
Við höfum slæma revnslu af
fljótfærni okkar í innflutningi á
tegundum, sem átti að auka
arðsemina i ýmsum greinum en
varð í þess stað að nokkurs kon-
ar plágu. Slík heljarstökk með
bundið ly'rir augun út í óviss-
una eru ekki líðandi nú til dags.
Ráðamönnum ber skylda til að
gaumgæfa eftir bestu vitund
varnaðarorð þeirra sem vilja
leggja eitthvað til málanna, svo
sem um erfðablöndun, ratvísi,
mengun og margt fleira viðvíkj-
andi eldi í sjó. Eitt er það sem
hefur þó lítið verið í umræð-
unni um þessi mál að mér
finnst. Hvaða næringarefni á að
nota í fóðrunina og hvar á að fá
þau? Norðmenn framleiða nú
þegar nærri hálfa milljón tonna
af laxi í kvíum í sjó og til þess
þurfa þeir allt að því fimm
milljónir tonna árlega af fóðri,
því nærri lætur að lax þurfi tíu
kíló af fóðri til að þvngjast um
eitt kíló, með þeim afföllum
sem óhjákvæmilega verða á
fóðrinu við gjöfun.
Fóðri rænt
Gaumgæfið nú þessar tölur,
með tilliti til J)ess hvaðan þetta
fóður aðallega kernur. Því er að
langmestu leyti rænt, já ég segi
rænt, úr vistkerfi Norður- Atl-
antshafsins, þar sem uppistaða
fóðursins er að langmestu leyti
afurðir úr loðnu, síld og kol-
munna og svo þegar afurðir
hafa ekki nægt af þessu svæði
hafa þeir brúað bilið með inn-
flutningi mjöls t.d. frá Asíu og
Suður-Ameríku. IVlenn þurfa
ekki að vera hissa á því þó að
ýmsir fiskistofnar Noröur-Atl-
antshafsins fjari smátt og smátt
út eftir slíkja rányrkju áratug-
um saman.
Fvrir skömmu heyrði ég það í
fréttum. haft eftir virtri stofnun
út í Evrópu. að ýmsir nytja-
stofnar í Norður-Atlantshafi
væru í bráðri hættu vegna of-
veiði. Einnig var eftir þeim haft
í sömu frétt, að loðnan og vor-
gotssíldin væru í góðu ástandi
vegna góðs eftirlits og
þarafleiðandi takmörkunar á
veiðum úr þcssum stofnum.
Þarna eru fullyrðingar settar
fram á röngum forsendum. Að
vísu er þetta rétt ef aðeins er
miðað við nýliðun og veiði úr
þessum stofnum, en málið er
því miöur ekki svona einfalt. I
tímans rás hefur h'fríkið í haf-
inu hér ( kringum okkur þróast
við skilyrði þar sem tímunum
saman hefur verið ofgnótt af
fæðu svo sem loðnu og síld,
dauð sem lifandi. Fyrir köldu
árin uppúr 1960 var hver flói og
fjörður fyrir Norðurlandi vor
hvert að heita má morandi af
hrygnandi og dauðri loðnu, sem
lífríkið í sinni fjölbreytilegu
mynd gæddi sér á. Svo sem
göngusilungurinn, sem gengur
úr ánum til sjávar vor hvert til
að setjast að veisluborðinu,
krabbadýr ýmis konar, ýsan og
þorskurinn, en hann er svo vel
þróaður, að hann getur etið öll
býsn á skömmum tíma safnað
matarforða með stækkandi lif-
ur, sem hann nýtir svo langtím-
um saman þegar lítið er um æti.
Gott dæmi um þetta ri'kulega
loðnumatbúr má sjá á vorin,
þegar stcinbítsvertíðin stendur
yfir á Vestfjörðum. Þegar
loðnuveiðar hófust fvrir alvöru í
kringum 1970, ])á brá svo við
að hún hætti að mestu að
hrygna fyrir Norðurlandi. Þessi
brevting hefur valdið alvarlegri
röskun í Iífríkinu við strendurn-
ar sem Icitt hefur síðan af sér
minnkandi fiskveiði og fólks-
flótta af landsbyggðinni.
Ásókn í leyfi
Framsæknir menn vilja fá Ieyfi
til laxeldis víða nú um þessar
mundir og þá helst í fjörðum á
Austurlandi. Það er ekki nema
eðlilegt, þegar ljóst er að slíkt
eldi skilar ágóða fyrir þá sem í
því standa; en hvað með hina?
Hinir eru þeir sem munu bera
skaðann af slíku eldi, af vist-
fræðilegum orsökum. Ef við lít-
um til Norðmanna sem við ber-
um okkur gjarnan saman við,
þá er nokkuð ljóst að eldið hjá
þeim hefur gengið mjög vel. Við
verðum samt að spyrja okkur;
hvað hefur eldið kostað þá, til
að fá smáinnsýn inn í þær af-
leiðingar, sem slíkur atvinnu-
vegur gæti haft hjá okkur. Eitt
af því fvrsta sem mér kemur í
hug og jafnframt það alvarleg-
asta er fóðrið og hvert þeir
sækja það, því er hreinlega
rænt úr vistkerfi hafsins, með
þeim afleiðingum að margar
nvtjategundir fjara smátt og
smátt út og hætta að gefa svo
sem nokkuö af sér. Því miður
erum við lítið betri, rænum
vistkerfið gengdarlaust og selj-
um síðan Norðmiinnum afurð-
irnar sem laxafóður. Þó að við
þykjumst ekki merkja afleiðing-
arnar, þá þekkjum við þær .
Til að fela ranglætiö enn um
sinn reyna ráðamenn að beina
sjónum almennings að brott-
kasti smáþorsks úr afla, og gera
þessa sjómenn að nokkurs kon-
ar blórabögglum í fiskveiði-
stjórnunni, skilja ekki að brott-
kastið hefur sáralítið að segja
og er því engin orsök slæms
ástands þorsksins, heldur
stjórnunarafleiðing. Eg veit að
viðhorf ráðamanna og almenn-
ings mun innan tíðar breytast
hvað varðar þessi mál. Því leng-
ur sem það dregst þeim mun
erfiðara verður að vinda ofan af
þeim.
Lítil víðsýni
Hvalveiöar Norömanna virtust
hafa jákvæð áhrif á stofnstærð
])orsksins enda er hvalurinn í
samkeppni um æti við hann.
Þvf er það áhvggjuefni að horfa
upp á sístækkandi hvalahjarðir
svamlandi óáreittar við landiö.
Ekki lýsir það heldur mikilli
víðsýni ráðamanna hvernig
staðið er að veiðum úr norsk-ís-
lenska síldarstofninum. iMeð
því að veiða eins og gert er, þ.e.
úr fremstu fylkingunum eða
torfunum sem til vesturs leita,
koma þeir til með að eyða síð-
ustu leifunum af þessum stofni
sem bera hin dýrmætu forystu-
og erfðagen í sér sem vísa leið-
ina til vesturs. Svo þegar
bræðslurnar eru farnar að nota
lýsið sem orkugjafa framleiðsl-
unnar og segja jafnframt að
bræðslurnar séu reknar án
hagnaðar eins og á síðasta vetri.
])á sýnist manni lánleysið full-
komið.
Kolmunni hefur mikið verið
veiddur í seinni tíð. Getur ekki
verið að hann hafi svipaða þýð-
ingu fyrir vistkerfið í hafinu hér
fyrir sunnan okkur og Ioðnan
og síldin hjá okkur? Eða er
blind græðgi látin ráða för.
Bræðslur og þrær í þeim mæli
sem nú er, heyra vonandi brátt
sögunni til.
Sú mikla fiskigengd sem er
viö strendur landsins er ékki
síst jökulánum að þakka og því
mikla lífríki sem myndast í
gruggugu árvatninu á heitum
vordögum þegar það blandast
sjónum. Ef því seinkar fram eft-
ir sumri er það gagnslítið. Við
minnkandi framburð ánna
lækkar umhverfi ósanna og
sjórinn tekur að brjóta það nið-
ur. Forrannsókn á Héraðsflóa
átti að sjálfsögðu að vera fyrsti
þáttur í því umhverfismati sem
gert var í tengslum við Fljóts-
dalsvirkjun.
Pyntmgamál - AusturríM
Marcus Omofuma, með ríkis-
fang í Nígeríu var fluttur með
valdi frá Austurríki og dó eftir að
hafa misst meðvitund um borð í
flugvél 1. maí 1999. Enda þótt
enn sé deilt um dánarorsök hans
er alvarlega óttast að sú harka og
ofbeldi sem liigregla beitti þegar
Marcus Omofuma veitti viðnám
er flytja átti hann nauðugan úr
landi, hafi átt þátt í því að hann
lést.
Haft er eftir vitnurn að atburð-
inum að Marcus Omofuma hafi
verið bundinn og keflaður líkt og
þar væri „dýr sem hefði verið
slátrað" og að lögreglumenn hafi
horið hann um borð í flugvélina.
Þrír lögreglumenn þrýstu honum
niður í auða sætaröð aftarlega í
vélinni og festu hann með lím-
bandi, þeirvöfðu „allan efri hluta
líkamans og handleggi með lím-
bandi líkt og um múmíu væri að
ræða". Þegar hann hélt áfram að
mótmæla var meira límband sett
á höku mannsins og plastbelti
notað til að festa hann enn bet-
ur niður í sætið. Eitt vitni segir
að hann hafi „harist ákaft um og
reynt aftur og altur að ná and-
anum en lögreglumennirnir
geröu ekkert... Maðurinn virtist
raunverulcga vera að berjast
fvrir lífi sínu."
Flogið var til Sofiu í Búlgaríu
cn austurrísk vfirvöld höfðu
bókað sæti fyrir Marcus
Omofuma í l’lug áfram 2. maí
1999 til Lagos í Nígeríu. Þegar
komíð var til Sofíu var Marcus
orðinn meðvitundarlaus. Þegar
læknir kom lil að annast hann
\ar hann látinn. Niðurstaða
krufningar sem átti sér stað í
Búlgaríu skömmu eftir andlátið
var að Marcus Omofuma hefði
dáið vegna köfnunar.
Nú ineira en ári síðar er dóms-
rannsókn vegna andláts Marcus
Omofuma enn ekki lokið. Það er
ekki ljóst að hvaða marki lög-
reglumennirnir þrír sem fvlgdu
Marcus Omofuma í flugvélinni
verða látnir sæta ábvrgð gerða
íslands-
dcild
Anuiesty
International
_ m berst gegn
pyndingum
sinna, vegna ágreinings um
hver dánarorsökin hafi verið -
önnur krufning sem átti sér stað
í Austurríki gaf til kvnna að
hjartagalli sem ekki var vitaö
um áður hafi getað stuðlað að
dauða Marcus Omofuma. Eftir-
grennslanir sem fram til þessa
hafa átt sér stað sýna að tölu-
vert skiptar skoðanir eru innan
lögreglunnar um það hvaða lík-
amlegum þvingunum hafi verið
heimilt að heita þegar verið var
að flytja menn nauðuga úr landi
í maí 1999. Samkvæmt heimild-
um lagði yfirmaður útlendinga-
deildar lögreglunnar í Vínar-
borg bann \ið því í september
1998 að notuð væri sú aðferð
að kefla fólk og sagt að ,,færa
skal fanga sem flytja á nauðuga
aftur í fangelsi lögreglunnar, ef
í Ijós kemur að ekki er unnt að
flytja þá burt nema með því að
kefía þá".
Samkvæmt heimildum er þó í
skýrslu í maí 1999 haft cltir cin-
um lögreglumannanna þriggja
sem ásakaðir eru um að eiga að-
ild að nauðungarflutningi
Marcus Omofuma að allir á hans
deild í lögreglunni hafi vitað um
þá viðteknu reglu að kefla fanga
sem flytja átti nauðuga úr landi.
Innanríkisráðherra Austurrík-
is gaf út yfirlýsingu í maí 1999
þar sem sérstaklega var kveðið á
um bann við því að kefla fólk.
Amnesty International heldur
áfram að knýja á um skýrari
reglur um það hvers konar
þvingunum og valdi megi beita
þegar fólk er flutt á brott nauð-
ugt. Þú getur hjálpað:
• Frjáls framlög til mannréttnda-
starfs Amnesty International er
hægt að leggja á reikning 0101 -
26-96991 í Landsbanka ís-
lands
• Skráðu þig sem félaga í lslands-
dcild Amnesty International
• Skráðu þátttöku þína í herferð-
inni á xvunv.stoptorlure.org