Dagur - 17.11.2000, Blaðsíða 17

SteimrBragi segist
hafa verið rneð tírnann á
heilanum ífjölda ára,
ogþærpælingarhafi nú
skilað sérí lítilli bók
sern nefnistTuminn.
Turninn er um margt frábrugð-
inn öðru því sem finna má á
bókamarkaðnum hér á landi.
Hún (jallar um turn, sem í fyrstu
er agnarsmár en vex síðan
smám saman upp til himna og
ijarlægist æ meir raunveruleik-
ann á jörðu niðri. Efst í turninum
búa tvö börn, sem þroskast and-
lega á meðan jarðlífið þróast stig
aí' stigi undirorpið miskunnar-
lausum lögmálum frumskógarins
og stórborgarinnar.
Höfundurinn er Steinar Bragi,
ungt skáld sem gefið hefur út
ljóðabækur sem vakið hafa at-
hygli. Hann segir blaðamanni
Dags að Turninn stingi raunar
mjög í stúf við önnur ritstörf
hans, bæði Ijóðabækur tvær sem
hann hefur gefið út og annað
sem hann er með í smíðum.
„Pað veður dálítið á manni í
ljóðunum. Þau eru beintengdari
við einhverjar tilfinningaupplif-
anir. Turnsagan liggur nær ein-
hverjum vangaveltum, jafnvel
heimspekilegum. Samt kann ég
hálf illa við að tala um heimspeki
í sambandi við þetta, ég er
kannski eitthvað nær mystík. Ég
hef nú samt aldrei orðið fyrir
neinni vitrun persónulega samt.
En ætli þetta sé ekki samsuða af
öliu því sem ég hef lesið og heyrt
um tíðina.
I ljóðunum er hins vegar reiði
ungi maðm'inn alltaf að brjótast í
gegn. bar er komið meira inn á
líkamann og h'ffærin og tónninn
er kaldhæðin. Tónninn í þessari
turnsögu er dálítið einradda og
upphafinn. Annars veit ég það
ekki. Kaldhæðnin er kannski
bara svona óheflaðra form sem
leiðir að sömu niðurstöðu og í
turninum. Pað kannski endar á
sama punktinum," segir Steinar
Bragi.
Andsetinn gömluni vitringi?
„Ég veit ekki hvort ég get kallað
þetta mína rödd neitt sérstak-
lega, þessa tm-nsögu,“ heldur
hann áfram. „Þetta er einhver
smámælt rödd sem ég kannast
ekki alveg við. Ég er þarna and-
setinn þarna einhverjum göml-
um vitringi. Ég hugsa að fólki
detti frekar í hug að höfundurinn
sé einhver sjötugur einbúi sem
kemur í bæjarferð með handrit-
ið. Hafi horft svona yfir farinn
veg og dregið ályktanir af sínu
lífi.“
Steinar Bragi segh að sér hafi
eiginlega ekki verið sjálfrátt þeg-
ar hann skrifaði bókina.
„Ég haíði séð fyrir mér þessa
mynd af turni, fyrst fyrir líklega
þremur árum. Ég reyndi að
skrifa þessa sögu örugglega
fimm sinnum, og henti því svo
alltaf. Síðan allt í einu fyrir
nokkrum mánuðum kláraði ég
hana bara í hvelli og datt aldrei
til hugar að íleygja neinu eða
skera niður nokkuð eða bæta
neinu við. Mér fannst þetta kom-
ið alveg nákvæmlega eins og það
FÖSTUDAGUR 3. NÓVEMBER 20 00 - 17
Lifanditum
átti að vera. Hún mætti alis ekki
vera lengri,“ segir hann.
„Ég var að skrifa tvær aðrar
bækur sem eru fullkomlega ólík-
ar þessari, sem eru uppáferðir
og snakk fram og aftur, þar sem
ekki er verið að meta hvert ein-
asta orð. En svo kemur þessi allt
í einu handskrifuð upp úr mið-
nætti í nokkrar vikm'. Og áður en
ég áttaði mig á því þá var hún í
rauninni allt í einu tilbúin. Og ég
hafði alveg fullkomlega fáránlegt
vinnulag við þetta, alla vega mið-
að við það sem ég geri. Ég hand-
skrifaði þetta og teiknaði myndir.
Síðan skrifaði ég kaflana út frá
myndunum, og hverjum kafla
fylgdi ein mynd.“
Með tímunn á heilanuin
- En hvaðan koma þessar pœl-
ingar eiginlega?
„Ég hef verið með tímann á
heilanum í ijölda ára. Alltaf að
velta fyrir mér tímanum og Fall-
inu í Biblíunni. Ég er búinn að
vera með Fallið úr Biblíunni og
tímann á heilanum. Ég skrifaði
einhvern tíma örugglega áttatíu
blaðsíðna heimspekiritgerð þeg-
ar ég bjó úti á Ítalíu. Komst í ein-
hvers konar maníu líklega,
svona eftir á að hyggja, og sat
þarna á kafiihúsi allan daginn og
hripaði hjá mér alveg brjálæðis-
lega og með Biblíuna til hliðsjón-
ar og Gleðileik Dantes og fleiri
trúarleg rit. Þessar áttatíu blað-
síður höfðu sinn útgangspunkt í
tímanum. Og þetta átti að út-
skýra allan heiminn eins og
hann var og á endanum teiknaði
ég skýringarmynd af innviðum
mannsins til að ekkert færi á
milli mála. Ég keypti mér reglu-
stiku og teiknaði þetta allt,
hvernig eiginleikar hugans eða
sálarinnar röðuðust upp í mann-
inum, hvernig þetta hefði allt
saman þróast og gerst. Ætli jrnð
eimi ekki eitthvað eftir af því í
þessari turnsögu, en ég hef ekki
litið á þessa ritgerð hvorki fyrr
né síðar. Enda örugglega vand-
ræðalega heimskuleg.“
Magnaðasta reðurtákn bók-
menntasögunnar
Sjálfur vill Steinar Bragi ekki
hætta sér mikið út í að túlka sög-
una af turninum. Til dæmis sé
varasamt að draga of beinar
ályktanir af myndinni af turnin-
um sem rís hægt til himna.
„Ég hef heyrt að þetta sé ofsa-
lega algengt tákn í bókmenntum.
Reðurtáknið. Pað er eiginlega of
augljóst til að fara að tala um
það. Ég veit ekki hvað það hefði
upp á sig nema bara til að leiða
líkum að því að höfundurinn
væri með reður. Og hvað með
það? Þetta er kannski eitt magn-
aðasta reðurtákn bókmennta-
sögunnar. Pað hafa nú oft verið
notaðh turnar í sögum, en engir
sem stækka svona hægt og hægt,
sem rísa. Þetta er hálf vand-
ræðalegt. Þetta er eiginlega eins
og löng og hæg standpína,“ segir
Steinar Bragi.
Klofnunarferli iiútímans
- Eitt af því sem vaföist fyrir mér
þessi mikla jjarlœgð á milli
barnanna í turninum og svo
raunveruleikansfyrir neðan.
„Já, það fer raunar eftir því
hvaða merkingu maður leggur
svo sem í þennan turn og börnin.
Þau íjarla'gjast alltaf meir og
meir. En þetta auðvitað endur-
speglar að vissu leyti þróunina
hér á Vesturlöndum, þennan
fullkomna klofning sálar og lfk-
ama. Ef kapítalisminn nær sínu
fram ætli við höldum þá ekki
bara áfram að klofna. Fyrst er
það stórijölskyldan sem klofnar,
svo Ijölskyldan. Pað enda alfir
hver í sínu herberginu, það eru
orðnar flehi neyslueiningar, fleiri
sjónvörp per íbúð. Síðan þegar
allir eru einir, ]já fara menn að
gerast geðklofar. Og geðklofar
þurfa auðvitað tvö eða fleiri sjón-
vörp, það fer efth því hversu
klofnir þeir eru. Svo þurfa þeir
marga fataskápa. Við verðum öll
orðin þrjú hundruð persónuleik-
ar efth nokkur ár. Og auðvitað
akfeit til þess að rúma alla þessa
persónuleika."
Lesa menn rimur á sjónum?
Ljóðabækur Steinars Braga eru
Svarthol, sem kom út árið 1998
og Augnkúluvökvi frá síðasta ári.
„Það fór nú minna fyrir
þeim,“ segir hann. „Ég var utan
forlaga þá. Og það er nú svo með
bókamarkaðinn að maður er
ekki tekinn fullkomlega alvar-
lega fyrr en maður er kominn til
einhvers annars en sjálfs sín. En
ég náði að kýla þeim flestum út
með því að fara á milli baranna
og selja þær þannig. Og það gekk
ljómandi vel, satt að segja. Pó að
drukknir íslendingar séu enn
þann dag í dag tilbúnir tfi að
lemja mann fyrir rímleysið. Petta
hefur ansi mikil tök á þjóðinni.
Pessar deilur eru hvergi nærri
yfirstaðnar. Það er komið eitt-
hvert uppsteyt í menn á mínum
aldri líka, held ég. Helst voru það
menn sem voru nýkomnir af
sjónum. Það er eins og þeir séu
að lesa einhverjar rímur þarna
úti á sjó. Koma síðan í bæinn og
leinja ungskáld."
- Er eitthvað fleira frá þér á
leiðinni í útgáfu?
„Nei, það er alveg óljóst. Ég er
byrjaður að vinna að svo mörgu
núna. Pað er bara einhver suðu-
pottur sem ég veit ekkert hvað
kemur út úr. Ætli það verði ekki
samt ljóðabók alla vega. Það
liggur best fyrir mér held ég. Ég
lief einhvern veginn fundið mína
rödd þar, en það gengur öllu
hægar með prósann."
-GB
MeimingarmálayfLrlýsmg
Norræna rithöfunda-
og þýðendaráðið hefur
sentfrá sérsérstaka
rnenningartnálayfir-
lýsingu. Yfirlýsingin
hefurvakið athygli
víða í nágrannalönd-
urn okkarog birtir
Dagur þessa yfirlýs-
ingu hérá eftir:
Tungumálið er sá grunnur sem
byggja verður á í samskiptum
manna, tækið sem er notað til
að miðla þekkingu, söguvitund,
framtíðarsýn og túlkun bók-
mennta á lífi okkar.
Nú á dögum einkennist
framboð á menningar- og af-
þreyingarefni um allan heim af
því sem á að seljast í stórum
stíl og það verður sífellt ágeng-
ari viðmiðun hjá hundruðum
milljóna manna meðal ólíkra
jjjóða á hinum ýmsu mál- og
menningarsvæðum. í hraðfara
hag- og tækniþróun færist
eignarhald á útgáfufyrirtækj-
um, kvikmyndaframleiðslu,
sjónvarpsstöðvum, kvikmynda-
húsum og netfyrirtækjum til sí-
fellt færri fjölþjóðlegra stórfyr-
irtækja. Pess gætir einnig á
norræna bókamarkaðinum og £
framboði á menningarefni yfir-
leitt.
Norræn tungumál tala hlut-
fallslega fáir og þau verða fyrir
sífellt sterkari ytri áhrifum. Því
er nú á dögum afar mikilvægt
að varðveita og þróa tungumál
okkar, gera þau sem hæfasta
burðarása menningarinnar og
að tryggja fjölbreytni bæði í
sköpun bókmenntanna og út-
gáfu þeirra; fjölbreytt lesefni
þarf að vera í boði. Pað er eitt
helsta skilyrði þess að þjóðirn-
ar búi áfram yfir þeim sameig-
inlega skilningi sem lýðræði
byggir á.
Félög norrænna höfunda
fagurbókmennta og fræðirita
og þýðenda leggja með þessari
yfirlýsingu áherslu á gildi þess
að menningarstefna á Norður-
löndum só virk og framsækin.
Við gerum kröfu
um eftirfarandi:
• Aðgangur að upplýsingum og
tjáningarfrelsi í öllum miðlum
verði tryggt. Gildi bókmennt-
anna sé virt í hvers konar miðl-
un.
• Staða bókmennta verði styrkt
og ýtt undir lestur með ríkuleg-
um innkaupum menningar- og
menntastofnana. Bókasöfn geti
sem víðast boðið gott efnisval.
• Stuðningm- við góðar og gef-
andi bókmenntir, bæði frum-
samdar og þýddar, verði aukinn
til þess að markaðurinn mótist
af fleiru en sölulíkum.
• liýöingastyrkir til norrænna
bókmennta fyrir börn, unglinga
og fullorðna verði auknir. Engar
hömlur verði lagðar á styrkveit-
ingu til menningarmála innan
einstakra ríkja og unnið þannig
gegn áhrifum fjöldaframleiðslu
fjölþjóðlegra stórfyrirtækja.
• Norræn höfundaréttarlög
verði fyrirmynd en ekki fórnar-
lamb í evrópsku samræmingar-
starfi.
• Bókamarkaðurinn verði efldur
með föstu bókaverði og lækkun
virðisaukaskatts á bækur þar
sem slíkur skattur er lagður á.
• Hlutverk námsefnis sem und-
irstöðu í uppeldi og menningu
verði tryggt með útgáfu og notk-
un á vönduðu innlendu fræðslu-
efni.
• Útvarp og sjónvarp í almanna-
eigu, sem gegnir lögbundinni
skyldu að sinna menningarleg-
um markmiðum og almanna-
hag, fái sterka stöðu þannig að
unnt sé að miðla efni sem varð-
ar miklu fyrir einstök svæði,
þjóðir og norræna menningu.