Dagur - 09.12.2000, Blaðsíða 11

Xfc^MT
LAUGARDAGUR 9. DESEMBER 2000 - 11
Fyrri hluti aldarinnar
á einni bók
lllugi Jökulsson er aðalhöfundur
bókarinnar ísland í aldanna rás
þar sem saga fyrri hluta 20. ald-
ar er sett fram á aðgengilegan
hátt. Þetta er mikið rit, um 400
blaðsíður, og með gífurlegum
flölda mynda.
„Þetta er bók fýrir almenning,11 segir Illugi
Jökulsson. „Þeir sögðu mér sagnfræðing-
arnir, sem lásu þetta yfir, að það sé þarna
tekið sköruglegar til orða sums staðar held-
ur en þeir væru vanir sjálfir. En þeir höfðu
ekkert við það að athuga. Og ég held að
fyllsta hlutleysis sé gætt þegar þörf er á því.
En ég var ekkert feiminn að taka sterkt til
orða stundum, þegar ástæða var til. Þannig
að þetta á ekki að vera dauður sagnfræði-
texti heidur Iifandi saga.“
- Þetta er stór bók og efnismikil. I hín er
nánast eins og lúxusútgáfa af Öldinni okkar,
Jyin'fonnið er sinpað.
„Já, það má alveg segja það. Oldin okkar
var á sínunt tíma rnjög góð til síns brúks.
En það eru ýrnsir slæmir gallar á henni,
sérstaklega fyrstu áratugunum, allt fram tii
1950. Hlutum er ekki fylgt eftir, það er
sagt frá einhverju eitt árið en svo veit mað-
ur ekki hvernig það endar. Og í raun og
veru eru það bara blaðafréttir, sem eru í
Öldinni, en samhengið bæði fyrir og eftir
vantar.
Við erum með þetta miklu lengra og ítar-
legra. An þess að þetta sé hugsað beinlínis
sem kennslubók, þá á hún að vera það
pottþétt að hægt væri að fletta upp í henni
og maður gæti gengið nokkum veginn út
frá því sem vísu að flest allt sem gerðist
væri þarna. Nú svo er þetta líka að stórum
hluta þjóðlífsfýsing. Það eru margir kaflar
sem snúast um annað en beinar fréttir. Það
eru blaðagreinar og bókarkaflar sem lýsa
áhugamálum fólks, tíðaranda og hugðar-
efnum alls konar. Allt frá nærfatatísku til
heimspeki einhvers konar.“
Myndimar segja mikla sögu
„Annað sem skilur hana frá Öldunum er
svo þetla gríðarlega myndefni sem þarna
er. Það eru bæði hetri og mikJu fleiri mynd-
ir. Þannig að það er ýmislegur munur á. En
formið er svipað, þetta er svona annálsform
og frekar stuttar frásagnir," segir Illugi.
- Undanfarið hefur verið gert miklu
meira af því að grafa upp niikið af myud-
um sem varpa öðm Ijósi á söguna.
„Já, þær eru ekki ómerkasti partur bók-
arinnar og segja sína sögu. Það voru
grafnar upp ýmsar myndir scm ekki hafa
sést áður.
Eiginlega eru tvær myndir þarna sem
mér þykir vænst um. Annars vegar er það
mynd sem er fýrsta litmyndin sem tekin
var af Íslendingum. Hún var tekin árið
1904 af Bretum sem komu hingað í
heimsókn og er af holdsveikrasjtiklingum
í Laugarnesi. Ansi nöturleg mynd, og
holdsveikin var þvílíkt feimnismál að ís-
Iendingar voru ekki að taka myndir af
þessu fólki. En Bretarnir gerðu það, og
við vitum ekld betur en að þessi mynd
hafi ekki birst áður.
Nú svo er þarna önnur mynd sem mér
þykir ákaflega vænt um, og það er mynd
sem var grafin upp úr tjölskyldualhúmi
eins þeirra scm söfnuðu myndunum.
Hún er frá 1934 og sýnir tvær allsberar
stelpur að busla úti í á. Mér finnst þetta
óskaplega falleg mynd. Þegar maður
hugsar um mannlífið árið 1934, þá er
maður eklært endilcga að hugsa um að
fólk hafi kannski bara verið að skemmta
,ífl r- . ,-,'jji ,i'»id < i: Sja.tn
sér allsbert úti í á, ungt og kátt og fallegt
og skemmtilegt fólk. Þannig að ég var dá-
lítið hissa þegar ég sá þessa mynd. Hún
var grafin upp úr fjölskyldualbúmi hjá
konu sem er núna held ég urn nírætt.
Hún er þarna á myndinni önnur stúlkan,
og hafði víst hreint ekkert á móti því að
birta myndina."
Jón Jónsson verkamaður
- En það eru þama margir textar með,
eins og þii segir, sem eru teknir upp úr
ýmsum blöðum og bókum.
„Já, það eru þarna allt mögulegt. Það
eru fréttir um allt milli himins og jarðar,
af sjálfsmorðum, barnaníðingum þess
vegna og hverju sem er. Og frá 1908 er
tekin klausa upp úr Kvennablaðinu þar
sem kona er að hvetja kynsystur sínar til
þess að leggja nú á hilluna þessi skelfi-
legu lífstykld sem konur voru þá alltaf
reyrðar í.
Svo er minningargrein um Jón Jónsson
verkamann sem mér þykir óskaplega
vænt um að hafa fundið. Þetta er voða-
lega lín grein og mikil niannlífs- og þjóð-
lífslýsing. Mér linnst hún vera alveg
jafnmikil lýsing á þjóðlífinu eins og margar
lýsingar á stjórnarmyndunum Ölafs Thors
eða Jóns Magnússonar.“
- Hann hefur heitið Jón Jónsson?
„Já, hann hét Jón Jónsson verkamaður,
og hann var Jón Jónsson verkamaður, liinn
eilífi, hógværi, íslenski verkamaður sem
aldrei kvartaði og aldrei fór í verkfall. Þetta
er afskaplega merkileg grein," segir Illugi.
Skemmtileg vinna
„Þegar útgefandinn fékk mig til þessa
verks, þá var ég satt að segja ekki viss um
að þetta væri neitt skemmtilegt verkefni
fyrir mig persónulega. Þótt ég hafi nú
grautað í allri mögulegri sögu í gegnum
tíðina, þá var nú fyrri hluti tuttugustu
aldar ekkert mitt uppáhald. Eg svona
ímyndaði mér einhvern veginn að þetta
væri frekar leiðinlegur tími. Það væru
einhverjir kallar í jakkafötum að rífast um
einhverjar aukasetningar í sambandslaga-
samningnum við Danmörku. Og svo væri
bara verið að kaupa togara.
En þetta reyndist svo vera rniklu
skemmtilegra en ég hélt. Það var vissulega
mikið unt rifrildi um afleiddar aukasetning-
ar í sambandslagasamningnum \ið Dan-
mörku, en meira að segja það var dálítið
skemmtilegt því þarna á heimastjórnartím-
anum voru að cigast við ansi merkilegar
persónur. Eins og Hannes Hafstein og
Björn Jónsson og Skúli Thoroddsen. Og
fleiri reyndar, en kannsld aðallega þeir þrír.
Það kom mér á óvart hvað þetta voru
merkilegir menn og þeirra viðureignir allar
dramatískar. Þetta eru mildir merkismenn
allir þrír og áttu allir sínar sterku hliðar, en
líka mjög veikar hliðar. Og það var mjög
gaman að kynnast því og fást við að koma
því til skila.
Svo seinna á öldinni koma náttúrlega
til sögunnar menn eins og Jónas frá
Hriflu, og Óli Thors og Hermann, en
þetta voru náttúrlega allt þvílíkir skör-
ungar að það var bráðskemmtilegt að
skrifa um þá alla,“ segir Illugi.
Karp um smáatriði
„Maður fer reyndar svolftið að hugsa að
allt hafi þetta skipt ákaflega litlu ntáli sem
þeir voru ;ið deila um. Vegna þess að það
sem raunverulega skipti máli, sem er hin
dýpri þróun samfélagsins, þeir voru ekkert
mildð að takast á um það. Þetta var meira
svona karp um óttaleg smáatriöi."
- J lefur Jmð nokkuð bre)st?
„Nei, ég er ansi smeykur um að það hafi
voða lítið breyst. En þegar kemur fram á
krepputímana og þegar kommúnistar fara
að gera sig gildandi, þá má náttúrlega segja
að einhver hugmyndafræðilegur ágreining-
ur skipti kannsi meira máli. En samt sem
áður, þá sýnir til dæmis nýsköpunarstjórn-
in, sem Óli Thors myndaði með psykk-
ólógískum fiffum og brellum og brögðum,
eins og hann sagði sjálfur, hún sýnir það
hversu stutt hefur í rauninni verið á milli
íslenskra pólitíkusa. Því þeir áttu ckki í
nokkrum erfiðleikum með að ná sainan
um stefnu í öllum málum.“
Hálfgerður kommúnismi
„Það er líka dálítið merkilegt hvað þetta
þjóðfélag er njörvað niður í einhvers kon-
ar áætlunarbúskap og höft. Eg veit ekki
hvað á að kalla það annað en hálfgerðan
kommúnisma sem ríkti hér þegar hafta-
tímabilið var sem sterkast. Og Sjálfstæð-
isflokkurinn átti ekkert minni þátt í því
en aðrir að koma því á fót og viðhalda, og
raunar meiri en flestir aðrir af því hvað
hann var stór. ÖIi Thors var realpólitíkus
og gerði það sem þurfti, og á þessum
tíma virtust menn vera bara sannfærðir
um að þetta væri það sem þyrfti. Og síð-
an var þjóðfélagið eiginlega niðurnjörx a ■
í marga áratugi á eftir. Það þurfti leyfi
fyrir hverju einasta smáatriði nánast,"
segir Illugi.
- En á svo að halda áfram, seinni part
aldarinnar?
„Já, það stendur til. Og við vitum ekki
annað en að hún eigi að koma bara strax
á næsta ári. Og revndar erurn við þegar
komin nokkuð á veg nteð það. Vandinn
verður náttúrulega aö hún þurti ekki að
verða 1500 síður eða eitthvað. Því það
náttúrulega gerist fleira eftir því sem
landsmönnum fjölgar og þjóðfélagið verð-
ur flóknara."
-GB