Dagblaðið Vísir - DV - 29.04.1982, Blaðsíða 10

10
DAGBLAÐIÐ & VÍSIR. FIMMTUDAGUR 29. APRÍL 1982.
Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
Sameinast í hreinna Miöjarðarhafi
Menn ala nú með sér vonir um, að
það verði í framtíðinni minni daunn
af Miðjarðarhafinu. í byrjun
mánaðarins var undirritaður í Genf
samningur, sem leggur grundvöllinn
að vemdun Miðjarðarhafsins fyrir
mengun og friðlýsingu ákveðinna
svæða ásamt með gagnkvæmu eftir-
liti strandrikjanna hvers með öðru 1
þvítilliti.
Það búa um hundrað milljónir
manna í þeim átján löndum, sem
liggja að Miðjarðarhafinu, og á
hverju ári bætist þeim annað eitt
hundrað milljónir ferðamanna. Þar
una sér einnig um fímm hundruð
fisktegundir, auk munkaselsins,
pelíkana, gleraugnasalamöndrunnar,
ísraelsfroska, tyrkneskra svampa og
fleiri tegunda, sem þykja vera í hættu
á útrýmingu, hvort sem heimkynni
þeirra eru við E1 Kala-ósana í Alsír,
Palmierseyju Líbanons eða Monte-
cristo-skagaítalíu.
Þegar fullt skipulag verður komið
á hlutina, er ætlunin að þessi
umhverfisvemdarsáttmáli spanni
einnig fornleifar og söguminjar, auk
annarra staða, sem eru náttúru-
verndarmönnum svo kærír.
Þessi Miðjarðarhafsréttarsáttmáli,
sem þarna er í uppsiglingu í kjölfar
hinna mikilvægu samninga í Genf 3.
apríl, er ekki einungis merkilegt
framtak 1 umhverfisvemdarmálum,
heldur og í leiðinni athyglisverður
áfangi í milliríkjasamstarfi og alþjóð-
legum samskiptum. Samninga-
viðræðurnar i Genf fóru einhverra
hluta vegna ekki mjög hátt í heims-
fréttunum, en þó sátu þarna saman
við samningaborðið lönd eins og
Alsír, Marokkó, Tyrkland, Grikk-
land, ísrael og Líbýa. — ísrael og
Líbýa í friðsamlegum viðræðum!
Griíckir og Tyrkir i bezta samlyndi!
— Einhvern tíma hefði það þótt saga
til næsta bæjar.
Og samkomulagið tók ekki ein-
vörðungu til orðalags um fyrir-
myndarumgengni manna við lífæð og
lifgjafa Miðjarðarhafsríkja heldur og
um leiðir til þess að ríkin litu eftir
því, hvert með öðru, að allir stæðu
við sitt og fylgdu reglunum.
Að þessari ráðstefnu stóð
umhverflsverndarstofnun Sameinuðu
þjóðanna.
í uppkastinu að sáttmálanum er
alls ekki lagzt gegn skynsamlegrí iðn-
þróun, sem einatt hefur þó viljað
bitna á náttúrulegu umhverfi jarðar-
búa. Þvert á móti andar sá skilningur
frá samningsdrögunum, að mengun
sé náskyld vanþróun.
Það er jafnvel litið á ferðamanna-
iðnaðinn sem blessun í umhverfis-
vemdarmálum. Að minnsta kosti
hafi hann í stöku tilvikum ýtt á menn
að fegra eða vemda umhverfið. Ef
ekki hefði verið vegna ferðamanna-
iðnaðarins þykir til dæmis vafasamt,
að Aþeningar hefðu lagt í að fram-
lengja skolpleiðslur sínar frá
baðstrandarfjörum sinum og lengra
út á meira dýpi. Afleiðingin birtist í
hreinni fjörum og meiri næríngu fyrir
fiskinn, sem liggur úti á meira dýpi.
Þessi nýi samningur er til orðinn
„til þess að auðvelda landsstjórnum
að gera, það sem þær hefðu fyrir
löngu átt að vera byrjaðar á,” eins og
einn embættismanna Sameinuðu
þjóðanna komst að orði.
Um leið þykir hafa orðið vakning
meðal þessara sambýlisríkja til auk-
ins samstarfs og velvilja 1 stefnunni
að þessu sameiginlega markmiði.
Þykir það bjóða heim betri grann-
skap með auknu samstarfi á fleiri
sviðum. Það var aðeins eitt ríki, sem
skarst úr leik. Nefnilega hin mjög svo
einangraða Albanía. Þykir það
huggun harmi gegn, að strandlengja
Albaníu teygir sig stutt.
Hver fagnar ekki þrifalegri baðfjörum við Miðjarðarhaflð?
Guðmundur Pétursson
Eitt ár er liðið, síðan fyrstu dauðs-
föllin urðu á Spáni vegna eitruðu
matarolíunnar, sem lagt hefur tvö
hundruð sjötfu og fimm manns í
gröfina. Enn er ekki séö fyrir enda
þessa hryllings, því að heilbrigðisyfir-
völd kvíða því, að frekari eftirköst
eigi eftir að koma fram 1 mikilli
krabbameinstíðni.
Niðurstöður tilrauna á rann-
sóknarstofum gefa til kynna, að olían
valdi skemmdum á litningum 1
bakterium og rottum. Börn fædd af
konum, sem neyttu olíunnar á
meðgöngutímanum, sýna merki
vaxtartruflana, sem aftur vekur grun
um erfðafræðilegar skemmdir.
Slík truflun á frumustarfseminni er
einmitt talin liggja til grundvallar
hinnar óstöövanlegu þróunar á ill-
kynjuðum æxlum.
Þessar athuganir eru enn á frum-
stigi, því aö hinn strangi vandvirknis-
skóli vísindamanna krefst þess, aö til-
raunir séu endurteknar mörgum
sinnum við breytilegar aðstæður og
skilyrði, áður en dregnar verði álykt-
anir af niðurstöðum. Samt eru sér-
fræðingar heilbrigðisyfirvalda og
vísindamenn farnir að viðurkenna
hættuna á krabbameinsmyndunum í
sjúklingum, sem veikzt hafa af hinni
eitruðu matarolíu.
í viðtölum við fréttamenn Reuters
hafa margir læknar á Spáni sagt, að
krabbamein séu líklegustu eftirköstin
og>afleiðingar þeirrar röskunar, sem
olían hefur orsakað í frumustarfsemi
líkamans.
Dr. Victor Conde, forstöðumaður
heilbrigðismálastofnunar Spánar,
sagði í viðtali á dögunum, að sann-
anir væru enn óljósar fyrir lífeölis-
fræðilegum skemmdum 1 þeim átján
þúsund Spánverjum, sem eitrazt hafa
af oliunni. Aðspurður sagði hann, að
krabbamein væri þó eitt aðal-
áhyggjuefni þeirra í eftirmeðferð og
athugunum þessara sjúklinga.
Upplýsti hann, að heilbrigðisráðu-
r e\ ið hefði þegar veitt fjörutíu millj-
ó. ir kró.ia til þess að fylgjast með
sjuxiingunum næstu tíu árín.
Aörir læknar hafa tekið dýpra í
árinni, orðnir þegar nær sannfærðir.
Einn, sem sæti á í sjúkrahúsanefnd
heilbrigðisráðuneytisins — ai hún
hefur fylgzt náið með tvö þúsund
þessara sjúklinga allar götur frá því
síðasta október — hélt því fram, að
þeir, sem verst höfðu orðið úti af
eitruninni, ættu krabbamein vist.
Annar sagði, að æxlismyndun væri
óhjákvæmilegeftirköst. — Hvorugur
vildi láta nafn síns getið í viðtölum
við fréttamenn Reutersfréttastof-
unnar, því að oliueitrunin og þján-
ingar fórnarlambanna er hið
viðkvæmasta hitamál á Spáni.
Olían, sem martröðinni olli, hefur
ekki verið á markaðnum siðustu níu
eða tíu mánuðina. Hún var seld með
ólögmætum hætti í ómerktum plast-
brúsum úti á strætum og við eldhús-
dyr húsmæðra. Menn hafa ekki enn
getað einangrað eða borið kennsl á
eiturefnið, sem hún ber í sér. Þetta
var olía, sem blönduð var litarefninu
„anilín” til auðkenningar fyrir
iðnaðarnotkun, en innflytjendur
höfðu eimað hana eða skilið litar-
efnið frá til þess að selja hana sem
matarolíu. Það er talið, að olían
hrindi af stað efnabreytingum í
miklu. Dæmi voru til þess að þeir,
sem kvefuðust ofan í þetta, lifðu það
ekki af.
En margir sjúklingar eru snúnir
aftur til starfa, og lifa til þess að gera
eðlilegu lífi. Einn læknir orðaði það
þannig: „Margir hafa veriö útskrif-
aðir, en enginn læknaður.”
Margir eru með innvortis ör, stór-
kostlegar vefjaskemmdir, og hæfni
líkamans frá náttúrunnar hendi til
þess að sigrast á öðrum algengum
sjúkdómum eða kvillum er talin hafa
stórum minnkað.
Einn læknir að minnsta kosti hefur
þó látið í ljós bjartsýni. Dr. Angel
Pestana, sem yfirumsjón hefur með
rannsóknum ríkisins á hinni eitruðu
olíu, telur hugsanlegt, að sumar
vefjaskemmdirnar eigi eftir að gróa
um heilt, og þeir sjúklingar orðið
jafngóðir og áður.
Dr. Antonio Noriega, yfirlæknir
eins stærsta spitalans í Madrid — og
einn þeirra, sem sökkt hefur sér i
rannsókn á olíueitruninni — segir, að
margir sjúklingar, sem verst urðu úti,
spjari sig betur en hann hefði þorað
að spá. Nokkrir sem liggja í gjör-
gæzlu á spítala hans, hafa þraukað í
þrjá mánuði. „í fullri hreinskilni
sagt, hefði ég í febrúar ekki ætlað
þeim líf nema fáeinar vikur til
viðbótar. En þeir þreyja.” — Hann
segir, að dánartíðnin hafi gengið
mjög niður á síðustu mánuðum, en
spurningin nú væri eftirköstin, þegar
til lengri frambúðar væri litið. Dr.
Noriega var hinsvegar svartsýnn á, að
margir sjúklingar mundu sleppa viö
krabbamein.
Þessi yfirlæknir hefur undirbúið
fámenna ráðstefnu sérfræðinga í
lausum sameindapörtum (free radi-
cals), sem koma skal saman í byrjun
júní. Vonast hann til þess, að þegar
þeir hafi lagt fram sína þekkingu til
málsins, kunni spænskum læknum
að aukast skilningur á þessari
nýbólu.
„Hin sjúklegu afbrigði, sem við
finnum 1 þessum sjúklingum, eru svo
umfangsmil.il, að stappar nærri hinu
ótrúlega,” segir dr. Noriega. „Þetta
fólk varð fyrir heiftarlegri sýkingu í
maí 1 fyrra, og rðskunin á lífeðlislegri
starfsemi þeirra beinir huga manns
straxað æxlismyndun.”
Eitt einkenni hjá mðrgum þessara
sjúklinga er hart og gljáandi hörund,
sem um margt minnir á scleroderma-
tilfelli. Menn þekkja ekki orsakir
scleroderma, en ætla að það verði
helzt rakið til erfðafræðilegra breyt-
inga.
Tjónið, sem olíueitrunin hefur
valdið Spánverjum, er ómælanlegt.
Sölutregða hefur orðið á jafnvel
hinum hreinustu af spænskum olíum.
Niðursuðuiðnaður landsins liggur
nánast í rúst, eftir að grunur vaknaði
— sem aldrei hefur verið sannaður —
um að eitthvað af hinni eitruðu olíu
hefði ratað ofan í niðursuðuvörur.
Eitrunin hefur kostað heilsugæzl-
una nú þegar um fimm hundruð
milljónir króna í beinum fjárútlátum,
og áætlanir hafa verið gerðar um
eftirmeðferð og eftirlit þessara sjúkl-
inga næstu tíu árin. En aðspurður
um, hvað unnt væri að gera fyrir
þetta fólk, svaraði einn spænskur
læknir: „Setjast niður og gráta.”
Fólk gefur sig fram með olíu, sem það hafði keypt bakdyramegin vegna vildarkjara, er reyndist hinn versti hryllingur.
líkamanum, eins konar sjálfseyði-
leggingu. Rannsóknaraðilar segja, að
eiturefniö leysist sennilega strax upp í
eindir við meltinguna, sem geri mjög
erfitt um vik að finna samsetningu
þess.
Svo virðist sem viðbrögð likamans
við eitrinu séu á þá leið að framleiða
mjög virk efnasambönd, sem kölluð
eru lausir sameindarpartar (free
radicals), en þeir tæta sundur frumu-
himr.urnar. Frumurnar bregða við og
mynda örvefi, sem hjá verst leiknu
sjúklingunum hindruðu starfsemi
stærri líffæra. Harðast úti urðu
taugar og vöðvar. Sumir sjúklingar
lömuðust algerlega. önnur sjúk-
dómseinkenni birtust í háum hita,
máttleysi og menn hriðhoruðust.
Slíkir sjúklingar máttu ekki við
Eiturolían á Spám:
Krabbamein tík-
leg eftirköst
olíueitrunar
i