Dagblaðið Vísir - DV - 09.10.1982, Page 18

„Æska min er laus viö alla sveita-
rómantik. Ég er fyrst og siðast
borgarbarn, aliö upp á malbiki
vesturbæjarins, hef í raun aldrei
þekkt mig utan borgarmarkanna aö
ráöi.
Hvort ég hafi fariö einhvers á mis
viö aö fara ekki í sveit á sumrin? Æ,
ég veit þaö ekki. Mér hefur hvort eö
er aldrei þótt mikið koma til þessar-
ar sveitasælu sem fólk lofár svo
mjög. Og ég hef aldrei skilið hana
semslika.”
— Þetta segir Ingólfur Margeirs-
son, þekktur meöal annars fyrir aö
skrásetja Lífsjátningu Guömundu
Elíasdóttur söngkonu. Sú bók hlaut
verðskuldaöa athygli í síðasta jóla-
bókaflóði. Þessi sérstæöa endur-
minningabók hefur nú veríö útnefnd
tíl bókmenntaverölauna Noröur-
landaráðs ásamt Tveggja bakka
veðri, ljóöabók Matthiasar
Johannessen. Otnefning Lífsjátning-
ar hlýtur aö teljast nokkuö athyglis-
verö því aö hér er um fyrsta bókverk
Ingólfs aö ræöa. „Eg lít fyrst og
fremst á þessa útnefningu sem mik-
inn heiöur fyrir mig og Guömundu,”
hefur Ingólf ur Iátið hafa eftir sér í til-
efniþessa.
En þrátt fyrir viðurkenninguna sit-
ur Ingó, eins og hann er kallaöur af
vinum sinum, ekki auöum höndum.
Hann veröur meö tvær bækur í jóla-
bókaflóðinu í ár. önnur þeirra segir
frá kynnum höfundar af sex einstakl-
ingum frá ýmsum þjóðlöndum sem
sitja eftir í huga hans eftir margra
ára ferðalög um heimsálfur. Hin
bókin er nokkuð annars eðlis. Þar
eru viötöl Ingólfs viö fimmtán sam-
tíöar- og samstarfsmenn Ragnars í
Smára.
Þaö er því ástæða til aö kynnast
manninum Ingólfi MargeirssynL
Þaö gerum við í helgarviðtalinu aö
þessu sinni. Við vorum byrjaöir aö
ræöa æsku hans hér aö framan og
gott ef ekki er rétt aö halda því lítil-
lega áfram.
Han dsprengjur
ungdómsáranna
„Um og fyrir sjötta áratuginn var
vitanlega fullt af krökkum í vestur-
bænum. Ég bjó á Brávallagötunni og
henni réö allstór strákahópur. Þaö
var klár stéttaskipting i hverfinu á
þessum árum. Hún réöst eftir götun-
um. Þaö var fariö í þrjú-bíó á sunnu-
dögum og þangað voru fyrir-
myndimar sóttar sem síðan voru
leiknar eftir á virkum dögum. Þetta
var tími hinna miklu götubardaga,
nokkurs sem þekkist ekki núna.
Morgni dags var variö í þaö að sníkja
út ónýta ávexti hjá kaupmönnunum.
Þeir voru svo óspart notaöir sem
handsprengjur síðdegis. Og þegar
ávextina þraut var notast viö hörku-
leg barefli, eöa eiginlega allt sem á
annað borð var hægt aö nota til aö
meiöa strákana í næstu götu.
Þegar ég hugsa til þessara ára er
ekki laust viö að maöur veröi hissa á
þvi að hafa ekki hreinlega drepið ein-
hvem með öllum þessum látum. Það
hlýtur að teljast mildi að svo hafi
ekki fariö, slíkar voru aöfarimar oft
átíðum.
Þannig liföi maður i fomsögunum
semkrakki.”
— Þú vildir meö öörum oröum
sagt ekki hafa komið í þennan heim á
öörum tima en þessum?
„Nei, ég er mjög sáttur viö þaö aö
hafa fæðst og alist upp á þessum
árum — og einmitt í því umhverfi
sem ég var aö lýsa áðan. 1 rauninni
er ég mjög ánægöur meö þaö.
Sú kynslóð sem ég tilheyri var að
mótast á tímum stórkostlegra
straumhvarfa í þjóöfélaginu. Gömul
og rótgróin hugsun var aö víkja fyrir
nýjum og hneykslanlegum skoðun-
um. Viö þágum okkar af aldamóta-
blænum í arf og allri þjóðarvakning-
unni, samtímis því að viö náöum aö
uppgötva þá þjóðfélagsbyltingu er
hóf innreið sína í landiö þegar viö
vorum á táningaaldri. Viö tókum að
hlusta á bítlatónlist og stoneshljóma.
Og meöan viö spásseruöum í svört-
um jakkafötum i nælonskyrtu meö
lakkrisbindi, tók háriö á okkur aö
vaxa meira en góðu hófi þótti gegna.
Allt okkar atferli var þannig sam-
bland af gömlum tíma og nýjum.”
Gera ertthvað nýtt
og frumlegt
— Einhvem tíma á þessum árum
liggur leiðin í Menntaskólann i
Reykjavík. Hvemig horfði sá skóli
viö þér?
„Ja, ég var nú svo heppinn aö
lenda inni i geysilega skemmtilega
klíku í þessum skóla. Þar á meöal
voru Þórarinn Eldjárn, Hrafn Gunn-
laugsson, Steinunn Siguröardóttir,
Pétur Gunnarsson, Vilmundur
Gylfason, Siguröur Pálsson og fleiri.
Þetta var hópur fólks sem haföi
áhuga á listum og lifði lifinu lifandi.
Og þaö tókst okkur svo sannarleg á
þessum menntaskólaárum okkar.
Þrátt fyrir það að enn eimdi eftir af
gömlu Hólavallaskólahefðunum þá
sveif samt sem áður alltaf nýr timi
yfir þvi sem viö höföumst aö. Viö
vorum mjög framtakssöm í öllu fé-
lagslífi, gáfum út margskonar les-
efni, stofnuðum bókmenntaklíkur og
lásum upp úr verkum okkar á mjög
virðulegum og lokuöum fundum. Og
þrátt fyrir aö þessi absúrd húmor
hafi einkennt okkur mjög — og geri
raunar enn — þá tókum viö okkur
alvarlega. Við máttum ekki hugsa til
þess aö viö værum aö gera eitthvað
sem áöur haföi verið gert enda litum
viö með fullkomnu viröingarleysi á
allt gamalt og gróið. Viö ólum meö
okkur nýjar og frumlegar lífsskoöan-
ir en aö sjálfsögöu vorum viö undir
sterkum áhrifum frá nýbylgju þess-
ara tíma; texta Bobs Dylans, húmor
Johns Lennons og ekki síst verka
Guöbergs Bergssonar. Hann var
postuli okkar og „Tómas Jópsson”
biblían. Fyrstu öldur stúdentaupp-
reisnarinnar frönsku voru einnig að
berast til Islands og mótuöu hug
okkar.
Allar þessar hræringar hafa haft
ákaflega mikil áhrif á okkur öll síöar
meir þótt tíminn hafi vinsaö þaö not-
hæfa úr þeim. Þetta kemur ekki síst
fram i verkum okkar sem höfum
fariö að skrifa og viö munum senni-
lega bera merki þessara breytinga
allt okkar líf. Sjáðu bara t.d. satír-
una í Ijóöum Þórarins, hinn absúrd
gáska í sögum Steinunnar Sigurðar-
dóttur, uppgjörið viö sjötta og sjö-
unda áratuginn i bókaflokki Péturs
Gunnarssonar og virðingarleysiö
fyrir heföunum í kvikmyndum
Hrafns Gunnlaugssonar. ”
— En hvémig horfði MR viö þér
sem námsstofnun?
„Ákaflega veL Þetta var þægileg-
ur og góður skóli. Ég er þakklátur aö
hafa gengið í hann því þar kynntist
ég góöum félögum sem margir
hverjir urðu mínir bestu vinir siðar
meir og reyndar kennurum lika þótt
sumir þeirra hafi veriö óttalegir
skarfar. Þetta var lika alvöruskóli á
þessum árum, aöeins tvær deildir
sem veitti nemendum almenna
menntun, en ekki sérhæföur fjöl-
brautaskóli.”
— Svo stiklaö sé á stóru, þá gerist
þú blaöamaöur að afloknu námi.
Hvaö rak þig út í það starf ?
„Alla mina menntaskóla- og há-
skólatíð — en ég nam kvikmynda- og
leiklistarfræöi auk heimspeki við
Stokkhólmsháskóla haföi ég gengið
meö óljósa blaöamennskudrauma.
Þetta starf haföi einhvemveginn
alltaf heillaö mig. Ég hef nefnilega
gíf urlega þörf fyrir að láta aðra upp-
lifa þaö sem ég upplifi. Svo hef ég
líka gaman af þvi aö láta aðra taka
eftir mér og því sem ég er aö gera og
til þess er blaðamennskan kjörin
starfsvettvangur.
Blaöamennskan er, held ég, æski-
legt starf fyrir þau okkar sem göng-
um með rithöfundinn í maganum.
Þar er hægt aö leika sér með texta og
þróa stílbragð án þess aö geröar séu
neinar bókmenntalegar kröfur til
blaðamannsins.
íslenskur blaða-
maðuríNoregi
En fyrstu kynni mín af blaða-
mennsku voru raunar sú að Sigurður
Bjamason sendiherra, og þáverandi
ritstjóri Morgunblaðsins, fékk mig
til aö skrifa fréttapistla frá Sviþjóö
aöafloknustúdentsprófi. Þeirpistlar
uröu reyndar aldrei nema tveir því
það leið ekki á löngu eftir komu mína
til Stokkhólms að ég varð fyrir þaö
róttækum áhrifum aö ég treysti mér
ekki til aö skrifa fyrir Moggann.
Hinn mæti ritstjóri þess keypti þvi
köttinn í sekknum. Hann hefur þó
aldrei látið liöhlaup mitt hafa áhrif á
vináttu okkar.
Aö lokinni Stokkhólmsdvöl flutti ég
til Noregs og réð mig sem teiknara á
blaö háskólanema i Osló. Smám
saman fór ég aö skrifa greinar í
blaöið og geröist jafnframt fréttarit-
ari Þjóöviljans í Osló. Svo var þaö
voriö 1978 að Svavar Gestsson, þá-
verandi ritstjóri Þjóðviljans, bauð
mér sumarstarf á blaðinu, sem ég
þáöi meö þökkum. I fyrstu ætlaði ég
einungis aö dvelja á blaðinu í tvo
mánuði, en þaö uröu tvö ár.”
— Og hvemig fannst þér blaða-
mennskan sem starf?
„Henni má í raun skipta í tvennt.
Annarsvegar er þaö fréttamennsk-
an, hinsvegar er þaö innblaðsblaða-
mennskan. Þetta eru tveir nokkuð
ólíkir hlutar. Fréttamennskan getur
veriö ágæt. I mörgum tilvikum
spennandi. En eins og hún er stunduö
hér á landi er hún voðalegt brölt úr
einu í annaö. Þaö fæst nasasjón af
flestum þáttum þjóðfélagsins og lítið
umfram þaö. Okloir vantar sérhæfða
blaðamenn og mannfæöin háir fjöl-
miðlunum.
1 innblaösblaöamennskunni gefst
mönnum ögn meira næði til aö gaum-
gæfa hlutina, velta þeim fyrir sér og
komast til botns í þeim. En hún
krefst annars af blaöamanninum en
fréttamennskan. Mikiö af innblaös-
efni er þýtt og gerir því kröfur til
talsverðrar málakunnáttu og
þekkingar á erlendum blööum og
tímaritum. I viötölum þarf blaöa-
maðurinn að hafa mannlegt innsæi
— og ekki síst þarf hann aö vera
góöur penni, beinlinis til þess aö fólk
lesi það sem hann er að skrifa um.
Fólk les jú fréttimar, fréttanna
vegna, en innblaðsefni sem yfirleitt
er lengri texti les þaö ekki nema það
sé vel til fundið, sæmilega upp sett og
ágætlega skrifaö.
Hvað blaðamennskunni sem slíkri
viö kemur þá finnst mér hún vera
ákaflega sjarmerandi. Hún er vissu-
lega mjög kref jandi og henni fýlgir
hrikalegt stress og úthald. En þannig
á það lika að vera. Ostressaöur
blaöamaöur er ekki hæfur til starf-
ans. Ef streita og hröö hugsun fylgir
ekki þvi sem hann er aö gera þá
hefur hann einfaldlega ekki tilfinn-
ingu fyrir starfinu. Og þaö er einmitt
þessi tilfinning sem ræður mestu um
það hvort menn verða góðir blaöa-
menn eða ekkL Þessa tilfinningu
veröa menn aö hafa i sér ef þeir ætla
að skella sér út í blaöamennsku,
annað er ótækt. Það er nefnilega ekki
hægt aö búa tU blaðamann. Ostress-
aöir blaöamenn án fréttanefs finnst
mérlélegir.”
— Á Þjóðviljanum starfaðir þú
helst viö innblaðsefni, haföir tU aö
mynda umsjón meö sunnudagsblaði
hans. Þú hlýtur þannig aö hafa upp-
götvaö hvað Islendingar vUja lesa á
helgidögum?
íslendingar mestir
krossgátuþjóða
„Eflaust má segja þaö, en oft var
maður samt að skjóta í myrkrL Þeg-
ar upp er staðið held ég þó að þaö sé
einkum þrennt sem Islendingar vUja
lesa i blööum þegar þeir hafa nægan
tíma og næði. Fyrst eru þaö greinar
og viðtöl viö þekktar persónur þar
sem stiklað er á umræðuefnum sem
þetta fólk hefur ekki áöur látið frá
sér fara. Þá finnst mér Islendingar
vera mjög sólgnir í aUskonar lesefni
um dulræn fýrirbrigöi og glæpi.
Þeim finnst fátt athyglisveröara en
að lesa um sjávarháska, duIarfuU
morö, mannshvörf eöa raunar aUt
sem er óskaplega fjarri hversdags-
lífi þess sjálfs. 1 þriðja lagi er stór
hópur fólks sólginn í aUt það efni er
veitir því einhverja dægradvöL I því
........................—
sambandi má minnast á þaö að Is-
lendingar eru sennilega einhver
mesta krossgátuþjóö heims.

Það má kannski Uka koma hér
fram hvað mér finnst Islendingar
foröast að lesa á sínum fridögum.
Þaö eru einkum greinar um póUtik
og langar og flóknar menningar-
greinar. Við slikum greinum Utur
fólk ekki, nema náttúrlega ein-
hverjir stjarfir menningar- og
stjómmálavitar. Álþýöa fólks viU
aftur á móti vera laus við póUtiskt
þras og menningarleiðindi þegar hún
sjálf á fri frá vinnu sinnL Ritstjórar
blaöa ættu þvi að leitast viö aö gera
póUtikina og menninguna spennandi,
skemmtilega og aögengUega fyrir
lesendur.”
— Vindum okkar kvæði í kross.
Hvað fær mann eins og Ingólf Mar-
geirsson tU að setjast niöur og skrifa
bók, ég tala nú ekki um endur-
minningarbók?
„Það eru náttúrlega ýmsar hvatir
sem liggja aö baki því að menn fara
aö skrifa bók. Hvaö bókina um Guö-
mundu áhrærir þá get ég sagt það aö
hún var óvUjandi getnaöur. Eins og
fram hefur komið þá tók ég stutt
blaðaviðtal viö hana fyrir nokkrum
árum og á því sá ég aö líf Guðmundu
er hreint ekkert efni í stutt blaða-
viðtaL Þaö var og er efiii í stóra og
þykka bók.
Stuttu eftir að ég tók þetta Utla
viðtal við Guömundu höguöu öriögin
því svo aö ég flutti til Noregs. Eg
haföi ekki útvegað mér neina vinnu
úti í Noregi áöur en ég hvarf þangaö,
þannig að mér fannst upplagt aö
hafa samband viö Guömundu og
spyrja hana hvort ég mætti ekki
skrifa bók um ævi hennar. Hún brást
jákvæö viö því, en það var mér ekki
nóg. Ég vUdi fá einhverja tryggingu
fyrir því að ég gæti selt handritið. Ég
fór því til Jóhanns Páls, vinar míns
Valdimarssonar hjá Iöunni, og
spurði hann hvort forlagið vUdi gefa
út bók um ævi Guömundu söngkonu.
Hann tók dræmt i hugmyndina í
fyrstu og raunar fannst öUum hjá
forlaginu hugmyndin fráleit, sögðu
aö enginn grundvöUur væri fyrir því
aö impra á ævi einhverrar söngkonu.
Þannig var bókin dauðadæmd, og
atvinnuhorfur minar í Noregi heldur
teknar aðsortna.
EnJóhannPáU fékk skömmu eftir
þennan fund okkar einhverja bak-
þanka. Hann tók aö vega og meta
hlutina upp á nýtt og ákvað loks aö
láta mig skrifa eins og fimm síður af
þessari fyrirhuguðu bók minni og
láta sig fá. Það gerði ég, og að viku
Uðinni vatt ég mér tU hans með þess-
ar fimm síður af Lifsjátningu Guö-
mundu. Þá segir hann viö mig að
hann lesi aldrei handrit af bók fyrir
framan höfundinn sjálfan. Hann
bregöur sér því inn í næsta herbergL
Og þar situr hann í hálftíma eða svo.
Loks er hann birtist aftur veröur
honum aö oröi: „Þessi bók veröur
gefin út!” Jóhann hefur nefnilega
aUtaf þoraö aö taka áhættu og það
gerir hann aö besta forleggjara Is-
lands núna.
Heilu eftirmiðdagana
sátum við
oggrótum...
Þar meö var ég búinn aö f á trygg-
ingu fýrir aö þessi bók kæmist í hend-
ur þjóðinnL Þá var bara eftir aö
skrifahana.
Viö Guðmunda hittumst í Kaup-
mannahöfn snemma sumars 1980.
Við unnum sleitulaust í fimm vikur
eftir fastri áætlun, frá morgni til
kvölds. Aö þeim tíma loknum hélt
Guðmunda til Islands og ég til Nor-
egs. I farangri mínum haföi ég
þunga tösku með 30 kassettuspólum.
og öllum dagbókum hennar, bréfum
og blaöaúrklippum; ómetanlegar
heimildir sem hún hafði haldið til
haga. Þegar heim kom byrjuöu
vandræöin. Ég ætlaði aldrei aö geta
hafiö skriftimar. Ég átti í miklum
erfiöleikum aö finna formið, haföi
vantrú á sjálfum mér að geta um-
myndað þetta gífurlega lífshlaup