Dagblaðið Vísir - DV - 08.12.1982, Qupperneq 25

DV. MIÐVIKUDAGUR 8. DESEMBER1982.
29
Menning Menning Menning Menning
Menntaskólinn á Akureyri. Hér starfaði Steindór Steindórsson í 42 ár.
allar á ytra borði og lítt gerður
greinarmunur á aöalatriðum og því
sem teljast verur heldur ómerkilegt
slúöur. Ekkert að gagni fáum við aö
vita um einkamál höfundar. Það eitt er
látið nægja um konu hans, að hann hafi
„krækt” í hana, þegar hann var sjúkl-
ingur á Kristneshæli og aö hún hafi
heitið Kristbjörg. Persóna ein er til
sögu nefnd undir heitinu „Gunnar
minn”. Ætli það sé sonur hans? Hvaö
veldur því að þessi opinskái maður er
svo þögull í þessum efnum? Þá er þaö
hreint meö ólíkindum, hversu þröng-
sýnn og fordómafullur höfundur er í
mörgum greinum. Þar er fyrst til aö
taka, aö honum er meinilla við Þingey-
inga, hvað sem því kann aö valda. Á
bls. 24 segir svo: ,,En eitt er víst, að
þrátt fyrir dálítið ættargrúsk hef ég
ekki fundið nokkurn ættlið forfeðra
minna, sem kominn sé austan yfir
Vaðlaheiöi. Hef ég ætíð taliö mér það
til manngildis, aö eiga ekki frændur
meðal Þingeyinga, og það því meir,
sem mér hefur aukist aldur og þroski
og kynnst þeim meira af raun og
sögu”. Nokkru síöar (bls. 85) ræöir
hann um viöhorf sín til skólamenntun-
ar á unglingsárum og segir þau hafa
einkennst af „verstu tegund heima-
alningshrokans og þröngsýninnar, rétt
eins og ég væri Þingeyingur”. Þá er
templurum ekki vandaðar kveöjur.
Hann segist (bls. 144) hafa „haft andúö
á góðtemplurum og stúkum þeirra og
jafnvel því meir sem ég hef litið bind-
indishreyfinguna hýrara auga”. Ekki
gerir skólamaöurinn Steindór Stein-
dórsson öllum námsgreinum jafn hátt
undir höfði. Á bls. 147 hefur hann þetta
að segja um stærðfræði, ensku (og
frönsku): „Hvort tveggja ómerkileg
fög í mínum augum, þótt himinhátt
stæðu yfir frönskunni. Hún þótti mér
og þykir enn fyrirlitlegust allra skóla-
faga, sem og annaö franskt”. Skiljan-
legt er þá að honum hafi þótt gullöld
ríkja, þegar „ekki var veriö að ausa
styrkjum í ómerkilegt föndur, svo sem
franskar bókmenntir, listagutl, sálar-
og félagsfræði og annað enn ómerki-
legra eins og nú er tíska” (bls. 148). Ég
minnist þess ekki, að hafa áður orðiö
þess vitni að skólamaður, sem sjálf-
sagt vill láta taka mark á sér, hafi látiö
neitt þessu líkt frá sér fara á prenti.
Þá er naumast hægt að halda því
fram, að jafnaöarhugsjón jafnaðar-
mannsins Steindórs Steindórssonar nái
jafnt til allra þjóöa. Vitnisburð hans
þar aö lútandi er að finna á bls. 85. Þar
er hann að ræða um hver áhrif Mann-
kynssaga Páls Melsteds hafi haft á sig
sem ungling: „Hún skapaði í mér
samúö og andúö á þjóðum, sem ég hef
ekki losað mig við enn í dag. Enda
aldur og þroski sýnt mér að rétt væri í
grundvallaratriðum. Eg fékk þá hatur
á Rússum og aö nokkru leyti á
Þjóðverjum, fyrirlitningu á Frökkum
og öðrum rómönskum þjóðum, en hlýj-
ar taugar til Engilsaxneskra þjóða og
Norðurlandabúa”. Smávegis fáum við
innsýn í viðhorf hans til uppeldismála.
Bls. 33: „...stundum varð mamma að
grípa vöndinn til að kenna mér betri
siði, hef ég síðan haft betri trú á honum
til mannbóta en öllum sálf ræðingum og
kenningum þeirra”. Hvað sem líöur
trúnni á vöndinn, þá kemur mér
nokkuð spánskt fyrir sjónir, að þessir
skuli vera einir valkostir í mannbæt-
andi uppeldi.
Allt er þetta þó smámunir hjá þeirri
útreið sem kommúnisminn fær. Þar er
ekki skafið utan af. ,,Sigurður
Guðmundsson, skólameistari skildi
felstum mönnum betur og fyrr hver
pest kommúnisminn var, og sá hann
glöggt hiö rétta eðli hans” (bls. 254).
Og vissulega voru dýrðardagar á
kennarastofu M.A., áður en þessi
„pest” komst þar inn fyrir dyr. „I
augum okkar (kennaranna) var skói-
inn samfélag, sem okkur bar skylda til
að styrkja og styðja. Það var fyrst
þegar kommúnistar tóku að láta á sér
bera, að þessi andifór að breytast. Þar
eins og annars staðar sáðu þeir fræi ill-
vilja og sundrungar og leituðust við að
rjúfa einingu skólans” (bls. 263). Einn
samkennari hans, sem að sögn hans er
kommúnisti fær þessa notalegu
einkunn: „...því hættulegri sem hann
var gáfaðri og betri kennari” (bls.
279). Steindór telur þaö eitt af betri
verkum sínum sem skólameistari, að
hafa lokið smiöi heimavistarhúss fyrir
M.A. Efar enginn aö þaö hafi verið
mikiö nytjaverk. Því húsi gaf hann
nafniö Möðruvellir. En stundum fylgir
böggull skammrifi, því að „ekki er
mér sársaukalaust að heyra nafn slíks
manns sem Olafs Ragnars bendlaö viö
Möðruvelli.” (bls.312).
Fleirum en mér kann að þykja full-
langt gengið, þegar höfundur viðhefur
þau orö um suma nemendur sína og
samkennara, aö þeir hafi verið „flugu-
menn”, „óþrifagemsar” og sitthvað
fleira ámóta. Um einn er einfaldlega
sagt: „hann var nasisti”. Og basta.
Sumir eru sakaöir um hlutdrægni í
einkunnagjöfum og öðru. En mér er
spurn. Er sennilegt að sá maður sem
viðhefur þessi orð sé laus viö þennan
sama galla?
Góður rithöfundur,
en nokkuð for dómaf ullur
Eins og áöur segir er sú bók, sem hér
er til skoðunar, einungis fyrri hluti
sjálfsævisögunnar. Á hlífðarkápu segir
að síðara bindi muni snúast um pólitík,
ferðalög, ritstörf og loks ævikvöldið.
Allmikið á því eftir aö bætast í sjálfs-
mynd höfundar. Það sem nú er komiö
verður að vísu ekki aftur tekið, en
vonandi bætast við nýir og öllu við-
feUdnari drættir. Því er ekki að neita,
aö ég bíð þess með nokkurri eftirvænt-
ingu að kynnast ferðalanginum og
hinum mikilvirka og ágæta fræði-
manni betur, en frásögn af pólitísku
vafstri Steindórs Steindórssonar er
mér öllu minna tUhlökkunarefni.
Niðurstaða mín af lestri þessarar
bókar Steindórs Steindórssonar verður
því á „þessa leið: Steindór er góður
rithöfundur, segir fjörlega, skipulega
og skemmtilega frá. Hins vegar er per-
sóna hans inn margt ógeðþekk. Hann
er ákaflega sjálfmiöaður maður,
þröngsýnn og í raun „menntunar-
snauöur”, þrátt fyrir góðan lærdóm á
ýmsum sviðum. Fordómar hans og of-
stæki, liggur mér við aö segja, er með
eindæmum. Steindór hefði því átt að
láta það ógert að rita ævisögu sína.
Hann er einn þeirra manna, sem reisa
sér betri bautastein með fræðistörfum
sínum en eigin persónu. Hann fellur
fremur en rís af þessum kynnum.
Þetta finnst mér leitt að segja, en höf-
undur gerir raunar kröfu til þess meö
vægðarleysi sínu í garð samverka-
manna sinna. Sigurjón Bjömsson.
Afhallærís-
legu fólki
Póll Pálsson.
Hallærisplanið.
Skáldsaga fyrir börn og fullorðna.
Iðunn 1982.
Góðgæti fyrir hina siölausu, sagði
Páll Pálsson einhvers staðar um
frumsmíð sina HaUærisplanið.
Heldur er hann þunnur þrettandinn
sá finnst mér — eða er maöur orðinn
svona déskoti siðsamur? Aö minnsta
kosti fann ég fátt svívirðUegt sem
yljaö gæti hjartarótunum viö lestur
þessarar stuttu sögu.
Bókmenntir
Matthías Viðar
Sæmundsson
Páll Pálsson er ekki sá fyrsti sem
reynir að lýsa reynsluheimi ung-
Unga. Skemmst er að minnast Uðlega
þrítugrar skáldsögu Elíasar Mar,
Vögguvísu. Viö að rifja hana upp
verður manni fljótt ljóst að hallæris-
plönin eru söm við sig hvaða áratug
sem þau tUheyra. Elíasi tókst að
opna ungUngshaus með eftirminni-
legum hætti, komast að baki mynd-
inni sem út sneri og varpa ljósi á
utangarðslíf. Því miður er fátt um
slíkt í bók Páls þótt margt gott megi
um bókina segja.' Það minnsta er ég
Utlu nær en áður. Páll sýnir okkur
nokkrar „ljósmyndir” af HaUó sem
lítið segja umfram það sem sagt er
— fyrir þrjátíu árum! En lýsing hans
er vissulega lifandi og vel gerð, stíU-
inn er ljós og fjörugur og tungutak
persónanna trúverðugt.
HaUærisplanið er yfirlætislaus og
raunsæisleg frásögn af vikulokum i
heimi 14 ára ungUnga. Brugðið er
upp myndum af heimUi og skóla, litið
inn á skóladansleik þar sem ástir
hefjast meö þeim Eika og Stinu, gerð
grein fyrir undirbúningi helgar-
drykkju, síðan partu í foreldralausu
húsi og loks hallærisævintýri í mið-
bænum: rápi, fyUiríi, slagsmálum,
pylsuáti og misheppnaðri uppáferö
Og auðvitað endar ævintýrið á alger-
um bömmer: kvenmannslaus í
kulda og trekki . . og besti vinurinn
stórslasaður á sjúkrahúsi, kalUnn
dauður í anddyrinu og kelUngin
skrækjandi blindfull út um allt hús. I
sögunni er fjallað um sambandsleys-
ið innan fjölskyldunnar þar sem eng-
inn skilur annan og ungur nemur það
sem gamall temur.
Andrúmsloft og
stíll
Persónulýsingar eru allar dregnar
mjög einföldum dráttum í bók Páls.
Þó aö frásögnin sé Utuð af sjónar-
homi ungUngs kynnumst við honum
ósköp lítið. Höfundur tæpir á í staö
þess aö kryfja en leitast um leið við
að framkalla andrúmsloftiö sem
þessu aldursskeiði fylgir. Honum
tekst það ekki til fullnustu að mínu
áliti. Frásögnin kveikir ekki grun um
kvikuna í því mannUfi sem hún lýsir.
Að vísu er hallærið rækilega útmálað
— en eitthvað vantar. Ég held að
„raunsæislegri” aðferð höfundar sé
um að kenna. Hún býður skýrslunni
heim, nær hvorki nógu langt né nógu
djúpt. Jöfundur heföi betur útfært
klausuna að neðan. Hún er einstök að
stíl í sögunni, raunar hálfvegis utan-
veltu, en vísar þá leiö sem hefði get-
að legiö inn að kviku Hallærisplans-
ins: „glerbrot bræla úr púströrum
bráðinn snjór dúndrandi tónUst úr
kassettuútvarpstækjum æla meiri
glerbrot slabb meiri bræla úr púst-
rörum bílflaut gangandi krakkar
hlaupandi krakkar í eltingarleik full-
ir edrú passa sig á löggunni hvaö er
klukkan? enn meiri glerbrot bræla”
(91).
MVS
■i