Dagblaðið Vísir - DV - 17.08.1983, Qupperneq 12

12
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjómarformaðurog útgáfustjári: SVEINN R. EYJÓLFSSON.
Framkvæmdastjóriogútgáfustjórl: HÖRDUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aðstoóarritstjóri: HAUKUR HELGASON.
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON.
Auglýsingastjómr: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON.
Ritstjóm: SÍDUMÚLAI2—14.SÍMI8ÓA1I. Auglýsingar: SÍÐUMÚLA33. SÍMI27022.
Afgreiðsla, áskriftir, smáauglýsingar, skrifstofa: ÞVERHOLTI11. SÍMI27022.
Sími ritstjómar: 86611.
Setning, umbrot, mynda-ogplötugenð: HILMIR HF., SÍÐUMÚLA12. P rentun:
ÁRVAKUR HF„ SKEIFUNNI19.
Áskriftarverö á mánuði 230 kr. Verö í lausasölu 20 kr.
Helgarblaö22 kr.
■—————————^^^_
Ranglæti á ranglæti ofan
Þeir sem sátu að ósekju í gæzluvarðhaldi í Geirfinns-
málinu fyrir sjö árum hafa orðið fyrir nýju ranglæti.
Skaðabætur, sem þeim voru dæmdar, hafa ekki orðið
jafnmiklar og vera ætti, vegna þess að þeim voru ekki
reiknaðir vaxtavextir. Við það rýrnaði féð um nær helm-
ing. Vel að merkja tíðka dómstólar ekki að dæma vaxta-
vexti, vegna þess aö þeir telja gildandi lög ekki mæla
fyrir um slíkt.
1 bréfi til þingsins lýsa tveir þessara manna, Magnús
Leopoldsson og Valdimar Olsen, gangi málsins. Þeir voru
hnepptir í gæzluvaröhald að ósekju í 105 daga fyrir sjö
árum. Landsmenn minnast gangs þess máls með óhug og
mikilli samúð með hinum saklausu föngum. Hér varð
mikið réttarfarslegt slys.
Allar götur síðan stóðu þeir í baráttu fyrir bótum frá
ríkissjóði. Dómur féll í Hæstarétti í marz síðastliðnum, og
voru dæmdar 220 þúsund krónur í bætur ásamt „dóms-
vöxtum” frá 10. maí 1976.
Upphæðin hefði með vaxtavöxtum orðið 1300 þúsund
krónur, en við útborgun taldi fjármálaráöuneytið, að þeir
ættu einungis aö fá 673 þúsund krónur, eða um helmingi
minna. Mismunurinn fólst í þeirri reikningsaðferð að
ráðuneytið reiknaði vexti alltaf af sama höfuðstól, en í
banka bætast vextir við höfuðstól, eiganda til ráð-
stöfunar, einu sinni á ári og nú stundum tvisvar á ári.
Gerðardómur var skipaður um ágreininginn. Hann
taldi skilning fjármálaráðuneytisins í samræmi við dóm
Hæstaréttar.
Með lögum, sem sett voru í þinglok vorið 1979 átti að
setja undir þann leka, að kröfur rýrnuðu svo mjög sem
raun var á, ef skuldarar drógu greiðslur. 1 lögunum
segir: „Dómari skal í dómi ákveða eftir kröfu aðila, að
dæmdir vextir fyrir tímabilið frá birtingardegi stefnu til
greiðsludags skuli vera jafnháir hæstu innlánsvöxtum viö
innlánsstofnanir eins og þeir eru ákveðnir samkvæmt lög-
um á hverjum tíma, þannig að sem fyllst tillit sé tekið til
varðveizlu á verðgildi fjármagns....”
Þingmenn röktu í umræðum um málið, hversu illa áður
gildandi kerfi lék kröfur. Dómskerfið væri oft á tíðum
seinvirkt. Verðmæti krafna færi stöðugt minnkandi í mik-
illi verðbólgu. Sú freisting væri mikil, að skuldarar
drægju greiðslur sem lengst.
Verulegt gagn var að lagabreytingunni frá 1979, en hún
dugir engan veginn.
Einkum í seinni tíð, þegar verðbólgan hefur náð nýju
hámarki, leiðir sú aðferð, að ekki skuli reiknaðir vaxta-
vextir af kröfum, til mikils óréttlætis.
Verðgildi krafnanna minnkar stöðugt, og það geysi-
mikið, eins og dæmið um bótafjárhæðina hér að framan
sýnir glöggt.
Þeir Magnús og Valdimar lýsa því, að þeir hafi skilið
gildandi lög þannig, að krafa í dómskerfinu ætti að halda
verðgildi sínu til jafns við innstæðu á vaxtaaukareikningi
í banka fyrir sama tíma. Dómskerfiö hefur ekki skilið lög-
in þeim skilningi. Því er brýn þörf nýrra laga, sem verð-
tryggja kröfur í mun ríkara mæli, meðan þær eru til með-
ferðar hjá dómsstólum.
Vegna sérstöðu máls þeirra, sem sátu að ósekju í
gæzluvarðhaldi vegna réttarfarslegs slyss í Geirfinns-
málinu, ættu ráðherrar að athuga gaumgæfilega, hvort
ekki finnist leiöir til þess að þeir fái meiri bætur en í
stefnir.
Haukur Helgason.
. ,DV. MIÐVIKUDAGUR17. AGOST1983.
Skammsýni stjórnvalda
dýru verðikeypt
Aldrei er tekið á vandanum fyrr en
allt er komið í óefni, — óþarfá fórnir
verið færðar og fjármagni kastað á
glæ.
Þetta er einkenni margra ríkis-
stjóma. — Ekkert virðist fá breytt
þessu lögmáli, jafnvel þótt ríkisvald-
inu sé í tima bent á staðreyndir og
leiðir sem komið gætu i veg fyrir að
vandamálin verði risavaidn og nær
óviðráðanleg. Nei, alltaf skal haldiö
áfram að láta reka á reiðanum.
Æ fíeiri sammáia
Fyrir 5 árum benti Alþýðuflokkurinn
itrekaö á hvert stefndi í sjávarútvegs-
málum ef ekkert yrði að gert, bæði
varöandi stækkun fiskiskipastólsins og
sókn í fiskstofnana. — Engu að síður
rumskuöu stjórnvöld ekki fyrr en
loönan var horfin og þorskstofninn i
stórfelldri hættu. — Búið var að off jár-
festa um nokkur hundmð milljónir í
togurum sem kostað hafa hallarekstur
margra útgerðarfyrirtækja með til-
heyrandi gengisfellingum, styrkjum
úr opinberum sjóðum og rýrnandi
kjörum sjómanna og landverkafólks.
Þá fyrst urðu æ fleiri sammála um
að Alþýðuflokkurinn hafði haft rétt
fyrir sér.
Enn lengra er síðan Alþýðuflokkur-
inn varaöi fyrst við afleiðingum stefn-
unnar í landbúnaðarmálum. Þaö hefur
kostaö ríkissjóð og skattgreiðendur
ómældar krónurnar aö ekki var í tíma
farið að tillögum Alþýðuflokksins og
mark tekið á aðvörunum hans í því
efni.
En nú eru æ fleiri að viðurkenna að
Alþýðuflokkurinn hafði rétt fyrir sér.
Nú biæðir lántakendum
I umfjöllun um nýja húsnæðisvísi-
tölu sagði Alexander Stefánsson,
félagsmálaráðherra nýlega:
,ÍIg held að niðurstaðan hljóti að
veröa í þá átt, sem við og æ fleiri erum
sammála um að sé betra, þ.e. aö lengja
lánin í samræmi við það misræmi sem
orðiö hefur á miili lánskjara- og kaup-
gjaldsþróunar.”
Og um hvað er ríkisstjómin og æ
fleiri að verða sammála? Jú, hug-
myndir og tillögur þingmanna Alþýðu-
flokksins frá sl. hausti um hvemig
mæta skyldi þeim vanda þegar Iáns-
Jóhanna Sigurðardóttir
kjaravisitalan veður langt fram úr
kaupgjaldsvisitölu. — En auðvitað
þurfti þetta eins og áður að kosta sínar
fómir. — I þetta sinn eru það hús-
byggjendur og íbúðakaupendur sem
færa þurftu fómirnar — sem blætt
hefur fyrir skammsýni og sofandahátt
stjómvalda.
Frumvarp
Alþýðufíokksins
1 október sl., eða fýrir tæpu ári, lögðu
þingmenn Alþýðuflokksins fram ítar-
legt frumvarp um hvemig með láns-
kjaravísitölu skyldi fara þegar versn-
andi lífskjör auka greiðslubyrði verð-
tryggðra lána langt umfram eðlilega
greiðslugetu fólks.
Lagt var til að mismunur sem mynd-
ast vegna misræmis á lánskjara- og
kaupgjaldsvisitölu skyldi ekki gjald-
falla fyrr en að loknum lánstima,
þannig að lánstíminn lengdist sem
þeim mismun næmi. — Um þessa
frestun átti ekki að þurfa að sækja
heldur átti hún að verða s jálf krafa.
Skyldi þetta ákvæði ná til allra verð-
tryggðra lána til einstaklinga (einnig
eldri lán til eins árs eða lengur) s.s.
húsnæöismálalána, lífeyrissjóðs- og
bankalána.
Þannig gátu húsbyggjendur og
ibúðakaupendur gert sínar fjárhags-
áætlanir og treyst á að greiðslubyrðin
á hverjum tíma færi aldrei fram úr
kaupgjaldsþróun.
Mlsmunurinn
hrikalegur
A jjeim tíma þegar fraumvarpið var
flutt hafði þegar myndast mikiö mis-
ræmi milli lánskjara- og kaupgjalds-
vísitölu. I greinargerð með frumvarp-
inu var sýnt fram á þetta misræmi og
afleiðingar þess fyrir húbyggjendur,
væri ekkert að gert.
Frá 1. júní 1979 til 1. október 1982
hækkaöi lánskjaravisitala um 375%,
en hún var einnig notuð sem viömiðun
verðtryggingar lána. En á þessu sama
tímabili höfðu meðallaun verka-
manna, verkak\-enna, landverkafólks,
verslunarmanna, iðnaðarmanna og
opinberra starfsmanna einungis
hækkað um 276%, og stefndi þá í enn
meiri mismun sem raun hefur orðið á.
— Fyrirsjáanlegt var t.d. að 1.
desember 1982 yröi greiðslubyrði lána
langt umfram hækkun launa, en
reyndin varð þá að laun hækkuöu um
7% en greiðslubyrði lána hækkaði þá
um 17%. — Mátti því hverjum manni
vera það ljóst sl. haust að umsvifalaust
þurfti að taka á þessum vanda.
Þrátt fyrir þessar staðreyndir báru
ítrekaðar tilraunir Alþýðuflokksins á
síöasta Alþingi til að fá aðra flokka til
að samþykkja þessa leið engan
árangur og frumvarpið dagaði uppi á
þinginu. — Skammsýni og sofanda-
háttur réð áfram ferðinni hjá stjórn-
völdum.
Áætlað er nú að kauptaxtar hækki
frá september 1982 — september 1983
um 37,4%, en hækkun lánskjaravísitölu
á sama tímabili verði 85—88%. Sam-
kvæmt þessu verður hækkun láns-
kjaravísitölu á einu ári 35—37%
umfram hækkun kauptaxta.
Hrikalegur þurfti vandinn að verða
til aö opna augu stjómvalda.
5 vikna dagvinnulaun
Eins og sjá má af ofangreindu hefur
þróunin verið lántakendum mjög óhag-
stæð frá því viðmiðun við lánskjara-
vísitölu var tekin upp árið 1979, einkum
vegna sifelldra kjaraskerðinga stjóm-
valda og hefur lántakendum orðið æ
erfiöara að standa undir þessum
mismun. Fyrir löngu var því orðin full
ástæða til að gripa inn í þessa þróun.
Ef einungis er tekið dæmi af þróun-
inni frá september 1982 — september
1983 kemur í ljós hvað þessi mismunur
getur kostaö lántakendur þegarkjara-
Þann 19. ágúst mun hefjast í London
þriðji samningafundur fulltrúa núver-
andi ríkisstjómar við Alusuisse. Af
hálfu íslenskra stjórnvalda og samn-
inganefndar ríkisstjómarinnar hefur
lítið sem ekkert verið greint frá stöðu
mála né um þau markmið sem að er
stefnt af Islands hálfu, m.a. varðandi
hækkun raforkuverðs. Hafa þó bæði
talsmenn stjórnarandstöðu og stuðn-
ingsmenn ríkisstjórnarinnar gert eðli-
lega kröfu um upplýsingar um þessi
efni.
Krafa um upplýsingar hunsuð
I sunnudagsgrein í Tímanum 10. júlí
sL sem bar heitið: „Reynslan af ál-
samningnum hefur staðfest gagnrýn-
ina,” sagði ritstjórinn, Þórarinn Þór-
arinssonm.a.:
„I viðræðunum við álhringinn nú
verður að snúa sér að því af fyllstu al-
vöm og einbeitni að bæta úr því sem
miður hefur farið. Mistök fyrri við-
ræðna mega ekki endurtaka sig.
Þess vegna mun þjóöin fylgjast vel
með þessum viðræðum og gera kröfu
til að hún fái fylistu upplýsingar um
gang þeirra”.
Þessi krafa ritstjóra flokksmálgagns
forsætisráðherra hefur verið hunsuö
gjörsamlega til þessa. Þó á Framsókn-
arflokkurinn fulltrúa í samninganefnd-
inni og formaður flokksins, Steingrím-
ur Hermannsson forsætisráðherra, á
sæti í sérstakri ráöherranefnd ríkis-
stjórnarinnar um samningana við Alu-
suisse. Slík þögn er þeim mun forkast-
anlegri þar eð stjórnarandstaðan hef-
ur engan aðgang að þeim nefndum
sem nú fjalla um álsamningana og
Sverrir Hermannsson iðnaðarráð-
herra hefur ekki látið snefil frá sér
fara til forystumanna stjórnarandstöð-
unnar né til almennings um málið.
Framleiðslukostnaður 20 mill
En þótt ríkisstjómin hafi kosiö aö
H jörleifur Guttormsson
sveipa sig þögninni í þessu stórmáli
komast hún og samningamenn Islands
ekki framhjá því að skýr mælikvarði
verði lagður á niðurstöður þá upp er
staðiö. Þetta á ekki síst við um leiðrétt-
ingu á raforkuverðinu til Isal í núver-
andl stærð og einnig ef um stækkun ál-
bræðslunnar yrði að ræða.
Varðandi raforkuverðið stendur
spumingin um það hvort islensk
stjómvöld setja það lágmarksskilyrði
fyrir samningum að fá framleiðslu-
kostnaðarverð fyrir raforkuna með
fullrl verðtryggingu, eða hvort þau
ctla að Iúta þelm afarkostum að skatt-
leggja almenning áframhaldandi
vegna orkusölunnar til Straumsvíkur.
Meðalframleiðslukostnaður á hverja
kílóvattstund sem Landsvirkjun fram-
leiddi á síðasta ári var tæp 19 mill, og
hann hefur hækkað síðan, þannig að of-
angreindur mællkvarði er um 20 mill
eða 56—57 aurar á kílóvattstund sam-
kvasmt núverandi gengi í stað 6.5 mill
eða jafngildi 18 aura, sem álverið nú
borgar.
Stefna Landsvirkjunar
18-22 mill
Landsvirkjun gaf út skýrslu á ensku
í desember 1982 um raforkuframboð og
þróun orkufreks iönaðar á tímabilinu
„Varðandi raforkuverðið stendur
" spurningin um það hvort íslensk stjórn-
völd setja það lágmarksskilyrði fyrir samning-
um að fá framleiðslukostnaðarverð fyrir raf-
orkuna með fullri verðtryggingu eða hvort þau
ætla að lúta þeim afarkostum að skattleggja
almenning áframhaldandi vegna orkusölunnar
til Straumsvíkur.”