Dagblaðið Vísir - DV - 28.02.1984, Qupperneq 14

wei HAIJHaSTí ,8S HUDAaUT.fi lfM VC
DV ÞRIÐJUDAGUR 28. FEBRUAR1984
T reholt, svikarí eða hetja?
Hinn margumræddi Arne Treholt.
Þéttur barns
„Er þessi maöur eins og James
Bond?” sagöi lítill snáði og horföi
ferköntuöum augum á sjónvarps-
skerminn. „Já, ætli það ekki,” sagöi ég
í hugsunarleysi. „Hefur hann drepiö
marga eins og James Bond?” hélt
snáöinn áfram og áhuginn geislaði úr
„saklausu” barnsandlitinu. „Nei, góöi
minn, ég veit ekki til þess að Arne
Treholt hafi drepið nokkurn mann,”
sagði ég. „Iss, þá er hann enginn
njósnari,” sagöi snáöinn og öll eftir-
væntingin var horfin úr augunum og
aödáunarsvipurinn farinn af andlitinu.
Bragð er að....
I ljósi þeirrar ímyndar sem bömin
hafa af starfi njósnarans er allt mold-
rokiö út af Treholt nánast hlægilegur
skrípaleikur í njósnatafli og sálfræði-
stríöi stórveldanna og árásarbanda-
laga þeirra. Treholt er aöeins litiö peö í
litlu landi sem fékk stöku karamellu
fyrir aö segja hinum strákunum
leyndó.
En hvaö um þaö, maöurinn er
njósnari og njósnarar eru bófar og þeir
sem ráöa bófa í sína þjónustu til aö
fremja myrkraverk eru líka bófar.
'Hið tvöfalda
siðgæði
Niöurstaöan er auðvitað sú aö
Rússar eru bófar og allir þeir sem af
fúsum og frjálsum vilja eru í tygjum
viö þá eru líka bófar. En er þaö nú víst
aö þetta gildi fyrir alla Jóna. Þaö vita
flestir og hafa lengi vitaö aö
Bandaríkjamenn reka viöamestu
njósnastofnun í heimi (CIA) og banda-
menn þeirra (og okkar), Bretar, hafa
löngum veriö þekktir fyrir mikla slægð
og góöa njósnaþjónustu víöa um heim.
Bestu (takið eftir oröalaginu) njósnar-
ar þessara þjóöa hafa nánast veriö
dýrkaðir sem þjóöhetjur og fariö hefur
veriö mörgum lofsamlegum orðum um
fæmi þeirra. Þó Ame Treholt komist
varla meö tærnar þar sem þessir
höföingjar höföu hælinn í sporinu á
undan er ljóst (miðaö viö þennan mæli-
kvarða) aö hann á mikið hrós skilið
fyrir starf sitt. Hann á engu síður skiliö
en margir starfsbræöur hans aö slægö
hans og færni skapi honum sess sem
hetju og fyrirmynd ungra drengja um
gjörvalla jörö.
Það er furðulega smekklaust, það
tvöfalda siðgæði að æpa í móðursýkis-
legu fári út af einum njósnara sem er
gripinn hér fyrir vestan en senda (eða
kaupa á staðnum) í sömu andránni tvo
austur fyrir til sömu starfa.
Njósnir eru
nauðsynlegar
Hvaða afstöðu sem maður annars
tekur til hins siðferðilega þáttar
njósnastarfseminnar hlýtur hver
maöur aö sjá aö njósnir em
nauðsynlegar og beinlínis hættulegt að
legg ja niður slíka starfsemi.
I heimi þar sem tortryggni,
mannhatur, samkeppni og sigur era
meira metin en bróöurkærleiki,
ástríki, samhjálp og samvinna er starf
njósnarans ómissandi þáttur til aö
draga úr hættulegri spennu í sam-
skiptumþjóða.
Landamæri era í sjálfu sér hættuleg
fyrirbæri og hafa ásamt einkaeignar-
réttinum og trúarbrögðunum verið
mannskæðasta uppfinning mannsand-
ans. Starf njósnarans er ekki síst fólgið
í því, nú á tímum gjöreyöingarhættu,
aö draga úr þeirri hættulegu tauga-
veiklun sem ríkir milli stórvelda-
bandalaganna og draga þannig úr
sjálfsmoröshættu mannkynsins. Að
líkja mannkyninu í dag við mann í
sjálfsmoröshættu, meö hættulegar of-
sóknar- og ranghugmyndir, er ekki
nýtt af nálinni. Hugmyndir banda-
rískra og sovéskra borgara hverra um
aöra era svo hættulega fullar af for-
dómum aö fáir trúa sem ekki hafa
reynt. Stjómvöld hvors ríkis um sig
treysta ekki orði af því sem hin segja
og reyna aö fá þegnana til liös viö sig
meö því aö telja þeim trú um að betra
sé að vera dauður en aö búa viö
stjórnarfyrirkomulag hins. Afleiðingin
af þessu er auðvitað sú að þaö fyrsta
sem fólki hér á Vesturlöndum dettur í
„Iss, þá er hann enginn njósnari,” sagði
snáðinn.
ALUR BLANKIR
Siöustu ár ber æ meira á alls konar
tískuorðum yfir aö menn „séu á
hausnum”. Talaö er um slæma
rekstrarfjárstööu, slæman rekstrar-
grandvöll, slæma eöa erfiöa lausa-
fjárstööu, óhagstæöa birgðasöfnun,
óhagstæöa gjaldeyrisþróun og fleira
i þessum dúr. Reyndar má benda á
eitt gleöilegt dæmi um aö „birgða-
söfnun” sé talin góð en þaö er söfnun
ónotaöra lóöa viö Grafarvog.
Útvegsbændur
Þeir sem stundað hafa undirstöðu-
atvinnuvegi landsmanna, fiskveiöar,
fiskverkun og landbúnað, hafa um
langan aldur veriö í mestum
kröggum meðal landsmanna. Ur
þessum rööum tóku reyndar fyrst að
heyrast yfirlýsingar líkt og eftirfar-
andi: Vegna óhagstæörar gengis-
þróunar og birgðasöfnunar er
rekstrargrandvöllurinn brostinn,
rekstrarfjárstaöan vonlaus og lausa-
fjárstaöan í molum. Við veröum að
leggja bátunum, loka frystihúsunum
og skera niður bústofninn.
Við sem skiljum aö á ofannefndum
atvinnuvegum lifir þjóöin og reyndar
þingmennirnir okkar líka verðum
afar áhyggjufullir en það stendur
jafnan stutt. Venjan er sú að nær
strax eftir slíkar yfirlýsingar koma í
öllum blööum, sjónvarpi og útvarpi
aðrar yfirlýsingar, frá þingmönnum
í stjórn sem stjórnarandstöðu og þá
ekki síöur frá ráöherram: það
veröur aö grípa fljótt til gagngeröra
ráöstafana til þess að leysa vanda
sjávarútvegsins/landbúnaöarins.
Síðan er sest aö seðlabankastjóram,
framkvæmdastofnunarstjórum,
bankastjórum og sjóöstjórum alls
konar og vandi sjávarútvegs/land-
búnaöar er leystur. Lausaskuldum
er breytt í föst langtímalán, styrkj-
um er beitt af mikilli list og ný og
hærri lán eru veitt af rausn. Meö
þessu er ekki veriö aö segja aö ekki
sé nauðsynlegt aö halda þessum at-
vinnuvegum gangandi.
Verslun, þjónusta og iðnaö-
ur
Flestum mun óljóst að sjávarút-
vegur og landbúnaður eru ómissandi
undirstöðuatvinnuvegir meö
þjóöinni (nema e.t.v. kennslu-
konunni sem skrifaöi í Ásgaröi, riti
BSRB: „Hvaö varöar okkur um 100
til 200 þús. tonna aflaminnkun þorsks-
ins, forysta okkar á aö gera kaup-
kröfur og standa og falla með
þeim.”). En þeir eru líka til sem
gera sér grein fyrir því aö til lítils
væri aö veiða þorsk ef hann væri ekki
seldur og unninn og vélum og búnaði
haldið við. Þegar svo verslun, þjón-
usta og iðnaöur vora búin aö læra
rallu undirstöðuatvinnuveganna,’
„slæmur rekstrargrandvöllur” og alit
hitt, tóku þessir aöilar til viö sama
söng og þingmennimir og stjórarnir
raku upp til handa og fóta sem von-
legt var. Þetta eru svo hræðilega
ógnvekjandi orö. Ef þeir heföu sagt
að atvinnuvegir okkar væru á hausn-
um heföi ekkert mark veriö tekiö á
þeim. Með því að segja hins vegar,
aö iausaf járstaöan sé slæm, er verið
aö gefa í skyn aö allt annað sé í lagi
hjá viðkomandi atvinnuvegum.
Reyndar er ekki óliklegt aö þaö sé
líka rétt, ef lausafjárstaðan er í lagi
þáerað öllujöfnuflestannaðílagi.
Vitanlega er öllum sanngjömum
mönnum ljóst að fyrirtækjum,
verslun og iönaöi verður aö halda
gangandi. Þetta má gera með ýmsu
móti, t.d. meö auknum lánum, jafn-
vel með ríkisábyrgö, en þaö mun
einkum vera notað þegar viökom-
andi fyrirtæki er svo vonlaust aö
enginn vill skrifa upp á ábyrgö fyrir
þaö. Þar fyrir utan má beita ráöum
eins og því aö taka upp frjálsa álagn-
ingu í viðkomandi grein. Það sniðuga
viö frjálsa álagningu er sem sé aö
atvinnuvegur eins og verslunin
okkar, sem hefur sagt okkur um ára-
bil aö verslunarálagning sé of lág,
segir nú aö ef hún verði gefin frjáls
þá lækki vöruverð. Þetta er reyndar
meira en ég skil en getur samt veriö
rétt. Sem sagt ég og margir aðrir
sanngjamir menn skilja og viður-
kenna aö þaö veröur aö halda heila
klabbinu gangandi. Nú síöast er t.d.
veriö aö breyta lausaskuldum bænda
í föst ián í fjórða sinn á fáum árum.
Þetta er sjálfsagt og gott, en gæti
verið að fleiri stéttir en bændur heföu
þörf fyrir að breyta lausaskuldum í
föst lán? ,
KRISTINN SNÆLAND
RAFVIRKI
Láglaunafólk
Hagur þess er án efa óvenjubág-
borinn um þessar mundir. Kemur
þar til hin almenna kjaraskerðing
sem væntanlega er nauðsynleg og
aðeins afleiðing þess samdráttar
sem oröiö hefir í sjávarútvegi,
söfnun birgöa og óhagstæð gjald-
eyrisþróun. Reyndar bjóst ég viö því
aö ríkisstjómin myndi skeröa kjörin
ofan frá ef svo má segja, þ.e.a.s.
skerða mest hæstu launin og síðan
stiglækkandi uns svo heföi verið
komiö aö lág og lægstu laun slyppu
og jafnvel hækkuöu. Svo gæfusöm
reyndist ríkisstjórnin ekki og því er
nú svo komið að neyðarástand er
víða meöal láglaunafólks. Sýnilegt
dæmi um þaö er aö uppboðsauglýs-
ingum fógeta fjölgar stórlega og
nýjustu fregnir eru að beiðnir eða
kröfur um gjaldþrotaskipti einstakl-
inga hafi margfaldast (án þess aö
ljóst sé hvaða vanda gjaldþrota-
skipti leysir). Við f járhagsvanda lág-
launafólks bætist svo aö enn þrengist
um lánamöguleika.
Saga úr bankakerfinu
Kunningi minn, dæmigerður lág-
launamaöur, sagöi mér sögu sem
skýrir við hvaö láglaunamaöurinn
berst:
„Eg hef sl. 30 ár veriö láglauna-
maður og sem slíkur ekki lagt fé inn í
banka reglulega, en þó einstöku
sinnum umtalsverða fjárhæð sem
oftast hefur þá staðið stutt viö í
bankanum. Eg hef starfað hingað og
þangað og aldrei lent á þannig at-
vinnurekanda aö kaupið mitt væri
lagt inn á banka, hvorki bók né
hefti. Þessi þrjátíu ár hef ég hins
vegar oft fengið víxil og víxil og þá í
tveimur bönkum. Meö þessu hef ég í
reynd staöið undir því aö bankarnir
gætu staðið viö sitt gagnvart spari-
fjáreigendum. Eg álít m.ö.o. að mitt
hlutverk í bankakerfinu hafi verið
hið mikilvægasta, eins og hinna sem
átt hafa peninga á bók. Nú bregður
hins vegar svo viö að þegar ég leita
til bankanna minna, segja banka-
stjórarnir: Hefur þú verið meö við-
skipti? .. og meina hvort ég hafi lagt
þar reglulega inn eöa átt þar
ávísanahefti. Þegar ég verö að svara
þvi neitandi en bendi samt kok-
hraustur á aö ég hafi haft þar við-
skipti í nær 30 ár, fengiö víxla ööru
hvora og greitt þá alla upp, þá veröa
bankastjóramir ákaflega armæddir
á svipinn og segja aö því miður sé
ástandið þannig aö þeir geti aðeins
lánaö þeim sem hafi veriö í viðskipt-
um og þótt ég veröi enn armæddari á
svipinn en bankastjórinn kemur allt
fyrirekkiog ég fer jafnblankurút.”
Þessi kunningi minn bætti því viö
aö auðvitað heföi hann getað gengiö
inn í bankann sinn eftir útborgun á
föstudegi og lagt inn kaupið sitt og
tekiö þaö aftur út samdægurs, þá
hefði hann væntanlega veriö talinn „í
viöskiptum”. Hann sagðist hins
vegar ekki kunna viö skrípaleik.
, JCaupið mitt fer alltaf á einum eöa
tveimur dögum og því tilgangslaust
að vera aö leggja það inn á bók.
Erfiöleikar mínir núna stafa af því
að ég hef ekki viljaö taka þátt í
skrípaleik.” Og kunningi minn
stundi.
Lausafjárstaða
láglaunamannsins
Væntanlega hafa margir hinir
snauðustu meðal okkar oröiö fyrir
sömu reynslu og kunningi minn og
víst er aö við bankastjórana segir
láglaunamaöurinn eins og er, ég er
blankur eöa ég er á hausnum, mig
vantar peninga. Reyndar er ekki víst
aö þaö myndi breyta neinu þótt lág-
launamaöurinn segði: Birgöastaöa
heimihsins er neikvæð og rekstrar-
fjárstaöan erfiö en lausafjárstaöan
afleit. Ég óska eftir langtímaláni og
ríkisábyrgð er hugsanleg ef þurfa
þykir. Hitt væri líklegra til árangurs
ef Aðalheiöur Bjamfreðsdóttir,
Bjami Jakobsson og Guömundur J.
Guðmundsson kæmu með yfirlýs-
ingar um birgöastöðu, rekstrarfjár-
stöðu og lausaf járstööu síns fólks og
krefðust ríkisábyrgöar á lánum til
þess aö breyta lausafjárskuldum
láglaunafólksins í langtímalán.
Láglaunamennimir ganga nú bón-
leiöir til bankanna en víst er aö mörg
eru þau alþýðuheimilin sem þurfa á
því aö halda að lausaskuldum þeirra
verði breytt í langtímalán. Eins og
samtök bænda láta fara fram könnun
á lausafjárstööu bænda og byggja
síðan kröfu um aðgerðir, á niður-
stööu slíkrar könnunar, gæti t.d.
Sókn kannað lausafjárstööu félaga
sinna og trúa mín er, að niöurstaöan
sýndi engu minni þörf fyrir aðgerðir
fyrir þaö fólk en bændur. Kjara-
barátta verkalýösfélaga getur líka
beinst að því aö trygg ja líf félaganna
og verja heimili þeirra áföllum. I því
efni þarf ekki aö einblína á launa-
hækkanir. Þaö gæti nægt að breyta
lausaskuldum láglaunafólksins í föst
lán.
9 „Væri ekki ástæða til þess að ríkisstjórn
og Alþingi létu breyta skammtíma-
skuldum Sóknarkvenna í föst lán?