Dagblaðið Vísir - DV - 15.02.1985, Blaðsíða 30

42
DV. FÖSTUDAGUR15. FEBRÚAR1985.
Menningarverðlaun DV1984:
SAMBAND USTA VID
UPPLÝST AN ALMENNING
Menningarverðlaun DV voru afhent í
gær við hádegisverð í Þingholti, Hótel
Hoiti. Að venju voru viðstaddir
dómncfndarmenu, fulltrúar samtaka
listamanna og starfsmenn DV, auk
verðlaunahafa. Áður en afhending
vcrðlauna hófst flutti Aðalsteinn
Ingólfsson, sem hefur haft veg og
vanda af Menningarverðlaunum DV
frá upphafi, eða í sjö ár, stutt ávarp.
Sagði hann m.a.:
Agæta samkoma.
Eg hygg að mér sé óhætt að segja, að
flestir þeir sem hingað eru komnir,
listamenn, listumfjaliendur og blaða-
menn, fáist við miðlun. Listafólkið
miðlar hugmyndum, tilfinningum og
handverki, sem við hinir höfum að
starfi aö fjalla um, koma til skila eða
skapa umræðu um, allt eftir efnum og
ástæðum. Því eins og ég hef áöur sagt,
á þessum sama vettvangi, er varla
hægt að halda því fram að listaverk
festi sig í sessi, verði partur af
menningarheildinni, fyrr en um þau
hefur verið hugsað, skrifað og rætt —
ekki endilega í þessari röð.
En vegna hinna stórstígu framfara
sem orðiö hafa á síðustu áratugum,
aöallega í tækni og vísindum, þá búum
við einnig í þjóðfélagi sérhæfingar.
Slíka sérhæfingu er að finna í listinni
sem annars staöar, og stendur hún oft
og iðulega ofangreindri miðlun fyrir
þrifum. I versta falli getur sérhæfingin
orðið ti) sundrungar í menningarsam-
félaginu. Listamaður talar þá til lítils
hóps innvígðra sem síðan ræöa málin
sín á meðal. Aðrir fá ekki aðgang aö
þvígylliboði.
Satt best að segja veit ég ekki hvort
og hvemig spoma má við sh'kri þróun.
Þó verður mér stundum hugsað tii úr-
ræða hins þekkta sagnfræðings
Amolds Toynbee, og vil ég nota tæki-
færið og viðra þau hér. Toynbee kvað
rétt og sjálfsagt af hverjum og einum
að sérhæfa sig sem best. En hann
mælti einnig með því aö hver sér-
fræðingur gerðist einnig f jölfræðingur,
með staögóða þekkingu á grundvallar-
atriðum í mörgum öðrum greinum en
sinni eigin. Sá sérfræðingur skyldi
síðan vera reiðubúinn aö miðla sér-
þekkingu sinni með þeim hætti að aðrir
fjölfræðingar, sem við skulum einfald-
lega kalla „hinn upplýsta almenning”,
heföu bæði gagn og gaman af. Þannig
gæti hann orðiö aö betri manneskju og
nýtilegri þjóðfélagsþegn.
Ef ég má gerast svo djarfur að staö-
færa þessar hugmyndir Toynbees, þá
mætti segja sem svo aö hverjum og
einum okkar sem hér erum staddir,
væri engin vorkunn að kunna deili á
„myndbyggingu” í myndlist, „fléttu” í
bókmenntum, „áttund” í tónhst,
„myndskeiði” í kvikmynd, þó svo aö
við værum ekki öll tilbúin að skilgreina
dýpri rök þessara hstgreina. Samtímis
gætum viö verið frámunalega vel aö
okkur í annarri og ahs óskyldri grein,
t.d. landbúnaöarmálum, og reiðubúin
til upplýsingar um þau við öll möguleg
og ómöguleg tækifæri.
Vera má aö Tonybee kariinn ofmeti
fróðleiksfýsn okkar flestallra, enda
skrifaði hann sjálfur veraldarsögu og
fór létt meö. Og ekki hefur hann haft
spumir af vinnuálagi hér uppi á
Islandi. Eins er víst að margur sér-
fræðingurinn telji alls ekki í sínum
verkahring aö miöla fróðleik til þeirr-
ar marghöfða skepnu, almúgans.
Þá vil ég benda á þá nágranna okkar
sem aUt of sjaldan er vísað tU nú til
dags, þ.e. Frakka. Franskir
„menningarvitar”, sem og hstamenn
þar í landi, hafa aldrei taliö fyrir neðan
virðingu sína að skrifa fyrir upplýstan
almenning svoköUuð „æuvres de
vulgarisation”, afsakið framburðinn
— í þeim tilgangi að upplýsa hann enn
frekar og fjölga honum. I þessu hug-
taki þeirra, „vúlgarisasjón”, felst því
alls engin lítUsvirðing.
Helstu mannvitsbrekkur í Frakk-
landi hafa gengiö til slikra verka og
unnið af bestu samvisku. Um leið hafa
sumar þeirra skapaö mörg þau verk
sín sem lengst hafa lifaö. Þessir vísu
menn hafa tahö skyldu sína að halda
sambandi viö upplýstan almenning.
Afgangurinn af heiminum gæti tekiö
sér þennan hugsunarhátt Frakka til
fyrirmyndar. Það er sjálfsögðu
kurteisi í þessu sambandi að láta Toyn-
bee hka hafa síðasta orðið, í frjálslegri
þýðingu minni; „Þegar ekki rikir
lengur trúnaðarsamband mihi
menningarvita og upplýsts almenn-
ings, ber það vott um að alvarlegur
menningarsjúkdómur er að hreiðra
i um sig í samfélaginu. Ekkert þjóðfélag
{hefur efni á að láta slíkan sjúkdóm
i breiðast út. Fái hann aö- gera þaö
óhindraður, hlýtur það að leiða til for-
myrkvunar samf élagsins.”
Góðir gestir. Mér hefði fundist
póetískt réttlæti að mega afhenda ein-
hverja af þessum „eðlu steinum”
Ofeigs Björnssonar, sem hér eru á bak
við mig. En leikreglur okkar gera ekki
ráð fyrir slíku réttlæti. Því vil ég biðja
formann bókmenntanefndar, Matthías
Viðar Sæmundsson, að útdeha fyrsta
steininum.
Byggingarllst:
Bygging vel felld að eldri byggð
— ávarp Páls V. Bjamasonar, formanns dómnefndar í byggingarlist
Maria Sigurðardóttir tekur við leiklistarverðlaunum fyrir hönd Alþýðuleik-
hússins úr hendi Páls B. Baldvinssonar, formanns dómnefndar um leiklist.
DV mynd-GVA
Sagt hefur veriö aö byggingariistin
sé móðir hstanna, en hvort fulltrúar
annarra listgreina sætta sig við þá
fullyröingu, skal ósagt látiö. Víst er um
það að hún gegnir stærra hlutverki í
okkar daglega lífi en flestar aðrar hst-
greinar. Við lifum og hrærumst í henni
alla daga með kostum hennar og
löstum. Gleðjumst yfir fegurð hennar
ef tími gefst í önnum dagsins og for-
mælum henni þar sem hún fer á skiön
við feguröarskyn okkar eða þarfir.
Mat okkar á byggingarhst er ein-
stakhngsbundið, svo sem á öðrum list-
greinum. Svo er einnig ummat okkar á
því hvað sé byggingarhst og hvaö ekki.
Þannig eru ekki ahir á eitt sáttir um að
stóll, brú eöa biöskýli fahi undir þá
skilgreiningu, þó að ég þurfi ekki sann-
færingar um slíkt.
En í ár ætlum við aö verðlauna bygg-
ingu, og ætti þaö aö gleðja efasemdar-
menn. Það er þó ekki gert th að
þóknast þeim, heldur af sannfæringu
um að þarna sé það athyglisverðasta á
árinu 1984. Það sem um er að ræöa er
nýbygging aö Bankastræti 2.
Torfusamtökin hafa með elju unnið
ótrúlega mikið starf á nokkrum árum,
þrátt fyrir skilningsleysi yfirvalda og
bágan fjárhag. Þau hús sem þegar
hafa verið byggð eöa endurbyggð eru
áþreifanlegur árangur þessa óeigin-
gjarna starfs og bera vott um að það er
innt af hendi í krafti þeirrar
sannfæringar að þessa byggö megi
glæða hfi að nýju. Þama hafa margir
lagt hönd á plóginn og allir samtaka
um að gera húsin sem best úr garði.
Þess ber hið nýja hús og umhverfi þess
gleggstan vott.
Menningarverðlaun DV í byggingar-
list hljóta því hönnuðir hússins, þeir
Stefán öm Stefánsson arkitekt, Grétar
Markússon arkitekt, og hönnuöur um-
hverfisins, Einar Sæmundsen lands-
lagsarkitekt. Byggingin er aö mati
dómne&idar einkar vel fehd að eldri
byggð við mjög þröngar aðstæður. Er
það mjög virðingarvert þar sem við
höfum orðið vitni aö aht of mörgum
slysum í því efni. Húsið er í senn
nútímalegt og gamaldags. Nútímalegt
vegna þess að ekki ér farið á neitt hátt í
grafgötur um að húsið er nýtt, byggt
upp á módúlkerfi og með frágangi
utanhúss og innan, sem vhhr ekki á sér
heimildir. Gamaldags að því leyti að |
lögun hússins og stærö er bundin af
Móhúsinu gamla, sem þar stóð.
Byggingin er vel hönnuð í gegn og
hlutir þar í góöu samræmi hver við
annan, úti sem inni. Samt er gætt hófs í
hvívetna og hvergi farið yfir markið og
er það einkennandi fyrir verkið.
Burðarkerfi er gert sýnilegt víðast
hvar og gerir það bygginguna mjög
auðvelda aflestrar. Ekki sakar aö geta
þess aö smiði hússms er með ágætum.
Umhverfi hússins lætur htið yfir sér,
en það er oft einkenni góðrar hönnun-
ar. Umhverfishönnun var í þessu
tilviki með í dæminu frá byrjun og er
það mjög nauðsynlegt við hönnun
mannvirkja. Með því er ekki einungis
tryggt að húsiö fahi vel i landiö, heldur
einnig aö það nýtist vel í tengslum við
sitt umhverfi. Þess ber að geta hér að
lóðaframkvæmdir eru ekki fuhgerðar.
Þetta er einróma áht dómnefndar í
byggingarlist, en ásamt mér voru í
henni Aöalsteinn Ingólfsson og Páll
Gunnlaugsson.
Vil ég biðja þá Stefán örn Stef-
ánsson, Grétar Markússon og Einar
Sæmundsen aö veita þessum verð-
launum viðtöku.
Góðir hálsar.
Við þremenningarnir vorum skjót að
ráða ráðum okkar um hvaða leikhstar-
atburð á hðnu ári við vildum heiðra
sérstaklega hér i dag meö þessum
verðlaunum. Það er svo að þegar htiö
er aftur yfir Uöna tíð, þá stendur í raun
haröla fátt upp úr djúpinu; leik-
sýningar gleymast, myndvísi leik-
stjóra, lýsing og hljóö, jafnvel snotur
leikur þohr iUa þátíöina. Ef Utiö er enn
lengra aftur, þá má telja á fingrum
sínum þessi augnabUk í leikhúsinu sem
fylgja áhorfandanum eftir áratuga
heimsóknir.
LeikUstin er list augnabUksinS, mihi
sviös og salar myndast brú, tómarúm
er fyUt og gefendur og þiggjendur í
þessari einstöku reynslu, sem
leikurinn er, eru báöum megin, bæöi í
sal og á sviði. Og þegar brúin rís og viö
sameinumst, áhorfendur og
flytjendur, þá er takmarki leiklist-
arinnar náö.
Beisk tár Petru Von Kant eftir
Rainer Werner Fassbinder í leikstjórn
Sigrúnar Valbergsdóttur með einvala
Uöi leikkvenna undir merkjum Alþýöu-
leikhússins hlýtur leikUstarverölaun
Dagblaösins Vísis aö þessu sinni.
Dómnefndin var samdóma í því áUti aö
þessi leiksýning væri efst í hugum
okkar frá leiksýningum Uðins árs.
Hvers vegna? Verkiö sjálft er afar
erfitt í flutningi, það leggur flytjendum
á heröar þunga ábyrgö um samhæfðan
og agaöan leik, gerir kröfur til skýrrar
persónusköpunar í næsta öfgakenndri
atburöarás undir fáguöu yfirborði
heimsmennsku og kurteisi, þaö gerir
kröfur um skýra hugsun leikarans í
smæstu atriöum, (ekki sist þar sem
Einar Sæmundsen, Grétar Markússon og Stefán úrn Stefánsson taka vifl
verðlaunum í byggingarlist af Páli V. Bjarnasyni, formanni dómnefndar um
byggingarlist. DV-mynd GVA.