Dagblaðið Vísir - DV - 12.04.1985, Qupperneq 15

DV. FÖSTUDAGUR12. APRIL1985.
15
Fyrir nokkru lagði blaðamaður DV
málband á ræður hv. þingmanna á
haustþingi. Viðbúið að sumir hafi
ræðulengdina til viömiðunar um
dugnað þingseta og dæmi þá meö
stuttu svörtu strikin lakari þeim með
löng strik. Svo þarf þó ekki aö vera.
Stór hluti af störfum þingmanna fer
fram í nefndum. Það vitum við,
atkvæðin þeirra, þótt margir haldi
annað, þ.á m. þingmenn. En við
höldum að til þess séu boðaðir fundir í
Sþ. og deildum að þm. sæki þá fundi en
séu ekki rápandi út og inn eða að tafli i
hliðarherbergjum.
Ég hef stundum komið á pall til þess
að líta á söfnuðinn. Oftast harla þunn-
skipaður bekkur, 1—2 ráðherrar í stól-
unum sínum. Hvar voru hinir níu? Eitt
sinn er svo stóö á og rætt mál sem rík-
isstjórnina snerti beint gat einn stjóm-
arliða ekki orða bundist, vítti f jarveru
ráðherranna harðlega. Nú er þing-
mennska talið fullt starf og launaö sem
slíkt. Níu þingmenn eru jafnframt ráð-
herrar og sá herradómur víst tíma-
frekt starf og viðamikið. Leyfist öðrum
að gegna tveim fulllaunuöum embætt-
um?
MNGMANNAMAL
Kjallarinn
HARALDUR
GUÐNASON
FYRRV. BÓKAVÖRÐUR,
VESTMANNAEYJUM
||g „Þingmenn hafa komiö sér upp
sérstöku máli, „þingmáli”, sem er
ein tegund stofnanamáls. Þeir hafa
líka sumir rangar áherslur í máli
smu.
Mælska eða mælgi
Frómur lesandi DV gæti dregið þá
ályktun af könnun blaösins að þeir
langorðustu eigi mælskumet. En
slíkir eru ekki alltaf mælskir heldur
staglarar og kunna ekki þá góðu
reglu aö vera stuttorðir og gagnorð-
ir.
Langar umræður auka kostnaö við
þinghaldið, sem er þó nóg fyrir. Oft
eru þetta gagnslausar umræöur, eöa
vita menn dæmi þess að orðaskak á
þingfundum hafi nokkru sinni breytt
afstöðu þingmanna til mála, að þeir
hafi skipt um skoöun, fallist á rök
mótpartsins?
Spurning er þá hvort ætti að tak-
marka ræðutíma þm. meir en nú er
en þó sér í lagi í því sjónarspili sem
umræður utan dagskrár oft eru og
fyrirspurnir. Er rétt aö eyða tíman-
um í spurningaflóö sem háttvirtir
geta fengiö svar við í ýmsum stofn-
unum? Ég bara spyr. Annars virðist
mér skv. málbandinu að margir
þeirra sem minnst tala séu eins
starfsamir og þeir sem bunan
stendur mest upp úr.
„Mikið rennur vel upp úr yður,
séra Jón,” sagði bóndi í sókninni eitt
sinn við prestinn sinn eftir messu.
Það rennur vel upp úr sumum þíng-
setum en álitamál stundum hvort
flokkast undir mælsku eða mælgi.
Skilgreining Orðabókar Menningar-
sjóðs: Mælska, vel máli farinn, létt
um mál. 2. Orðfimi, orðgnótt. Mælgi,
innihaldslítill orðaflaumur, málæði,
mærð, munnræpa.
Af liðsoddum gömlu flokkanna eru
einna mælskastir Jón Baldvin,
Svavar, Sverrir Hermannsson og
Steingrímur. Jón minnir á eldprédik-
ara, en hinir of oft með sömu khsj-
urnar sem fólk er orðið þreytt á. Jón
orðinn vinstri krati og veiðir sálir út
á það, hægri, vinstri cha cha cha.
Glistrup var líka slyngur að safna
um sig hirð en hélst illa á henni.
Áður fyrr var ein besta skemmtun
fólks að fara á póUtíska fundi; var
skemmtun sem kostaði ekki neitt.
Menn vildu sjá og heyra hina
„stóru” aö sunnan. Framsóknar-
menn trúðu á Jónas frá Hriflu og
sjálfstæðismenn á Olaf Thors. Jónas
ritfær með afbrigðum en ekki
mælskur að sama skapi, talaði nokk-
uö hratt en flutti ekki mál sitt sköru-
lega, harðskeyttur og rak ekki í vörð-
urnar. Olafur Thors skemmtilegur í
ræðustól, hraðmælskur og oft fljótur
að slá andstæðinginn út af laginu,
beitti svipbrigðum og blæbrigðum í
röddinni. Sumir andstæðingar hans
sögðu: „HannerleikariípóUtík.”
Ölafur Friðriksson var frægur
fundamaður og frammistaða hans
enn i minni elstu manna.
Eg man Jón Þorláksson á Stórólfs-
hvolsfundi. Hann var fremur stirð-
máU en ræða hans virtist gjörhugs-
uð. Menn tóku eftir orðum Jóns.
Hvolsfundir voru fjörugir og fjöl-
sóttir. Fundarmenn skiptust í tvær
harðsnúnar fyUdngar milU Fram-
sóknar og Ihalds. Sumarið 1923
hleyptu þeir siðarnefndu upp fundi
fyrir Jónasi sem var þó fundarboð-
andi.
Þá man ég eftir mjög skemmtileg-
um fundi þar sem áttust við þeir Árni
frá Múla, Jörundur Brynjólfsson og
Haraldur Guðmundsson. Mátti vart
á milli sjá hver var þeirra slyngastur
ræðumaður.
Þrír eftirminnilegustu stjórnmála-
menn sem hafa lagt vopnin á hilluna
eru Einar Olgeirsson, Eysteinn Jóns-
sonogLúðvík Jósepsson.
Stofnanamál
Þingmenn hafa komiö sér upp sér-
stöku máli, „þingmáU”, sem er ein
tegund stofnanamáls. Þeir hafa líka
sumir rangar áherslur í máli sínu. I
Nordisk Kontakt var eitt sinn sagt
frá „þingmáli” Svía og í Politiken
birtist fyrir nokkru kjallaragrein
með yfirskriftinni: „Det er fint at
tale sá ingen kan forstá det.”
Þingmenn tala um uppsafnaðan
vanda. Það er vond söfnun en þó tek-
ur steininn úr þá er bregðast skal við
til varnar vandanum!
Nú er allmikið rætt og ritað um að
stutt geti orðið í kosningar. — Þá
munu myndast vatnaskil í Sjálf-
stæöisflokknum, sagði einn þingm.
flokksins, en mjög var óljóst hvar
þau vatnaskil yrði að f inna.
Misgengi er fínt orð og nú eru
landsfeður farnir að tala um verð-
bólgujafnvægi og væri fróðlegt að
frétta nánar af fyrirbærinu.
A fundi í neðri deild á síöasta
haustþingi talaði þingmaður um
„grundvallarþróunarverkefni”,
„sem þarfnast þekkingarþéttni”, og
um lágmarksþekkingarþéttni og
þekkingarsköpun!
1 þingræöu í des. 1983 mælti einn
þingmanna: „Samkomulög sem
gerð hafa verið hér milli þingflokka
hafa ávallt verið haldin af hálfu Al-
þýðubandalagsins það ég veit.” Von-
andi hafa allir þingflokkar haldið
þessi samkomulög.
Alkunn er sú árátta að nefna hlut-
ina ekki réttum nöfnum og mun liður
í þvi aö blekkja elsku atkvæðin.
Verðhækkanir heita verðbreytingar
(eöa kannski verðbreytingar). Geng-
islækkun verður gengissig.
Þegar stjórnarherrar eru spurðir
hvað líði (svo) málum sem hafa
stöðvast í kerfinu þá skal ekki bregð-
ast að málinu geti vart liðið betur.
Þaö hafi nefnilega verið skipaður
starfshópur en hann hafi bara ekki
enn komið í verk að skila áliti eða
skýrslu en þess veröi áreiöanlega
ekki langt aðbíða.
Áður fyrr dugði að skipa nefndir;
nú heitir jafnvel 3—5 manna nefnd
starfshópur. Fint skal það vera þing-
mannamálið. Hins vegar verður að
fallast á þaö að 37 manna sérfræð-
ingasveitin, sem á að segja Stein-
grími forsætisráðherra hvert hann
(og stjóm hans) sé að stefna, beri
fremur að kalla starfshóp heldur en
nefnd.
Þeir sem lesa Alþingistíöindi sjá
að staglorð eru þar í heiðri höfð.
Dæmi: að skoöa mál. Gæti verið á
þessa leið:
1. þingmaður, fyrsta umræða:
Málið verður að skoða vandlega.
2. þingmaður, 2. umræða: Við höf-
um haft málið til skoðunar í nefnd-
inni, við höfum semsé skoðað það
mjög vel.
3. þingmaöur, 3. umræða: Við höf-
um verið að skoöa máliö og nú er það
fullskoðað.
Nú hefur líklega týnst kjörorðið
góða þeirra pólitíkusanna: Báknið
burt. En við, atkvæðin þeirra, segj-
um með Guðjóni F. Teitssyni í grein
hans í Mbl. í haust leið: Minnkum
báknið, fækkum alþingismönnum og
ráöherrum.
Haraldur Guðnason.
HERAÐSSTJORNIR
Um allan hinn vestræna heim er
fólk nú aö krefjast þess aö endur-
heimta völd sín og forræöi úr
höndum hinna gömlu stjómvalda.
Þessi viðleitni birtist á mörgum
sviðum. Ibúasamtök vilja ráða
meiru um skipulag síns nánasta um-
hverfis. Foreldrar vilja ráða meiru
um starfsemi skóla. Verkafólk vill
ráða meiru um starfsháttu fyrir-
tækja og um sín eigin kjör. Ibúar á
tilteknum landsvæðum vilja meiri
völd og forræði um eigin hagi, for-
ræði sem hefur verið hjá ríkisstjóm-
um og ráðuneytum hennar.
Hin pólitísku markmiö þessarar
hreyfingar em þau að auka áhrif
fólks á stjórnkerfin og færa
ákvarðanatöku nær þeim sem
ákvarðanirnar varða sérstaklega.
Efnahagsleg markmið
Afleiðingar miðstýringarinnar,
sem hefur einkennt vestræn þjóð-
félög síðan í krepþunni, eru ýmsar.
Fólk varð valdalítið um eigin hagi.
Þaö tileinkaði sér hugsunarhátt
miðstýringarinnar og taldi sig ekki
eiga aö mótmæla ákvöröunum
embættis- og stjórnmálamanna.
Uppreisn gegn þessum hugsunar-
hætti náði eyrum alheims á ámnum í
kringuml970.
Ráðuneyti og stofnanir ríkisvalds-
ins fylltust af embættismönnum sem
vom aö ráðskast með stóra hluti og
smáa. Annir við framkvæmd litlu
verkanna ollu því að stjórnkerfiö
hafði ekki tíma og rúm til að leggja
línurnar í stóru málunum. Stjórn-
mál uröu reddingar frá degi til dags.
Fjarlægð og þekkingarleysi á
heimahögum ollu því aö fram-
kvæmdir og aðgerðir urðu ómark-
GUÐMUNDUR
EINARSSON,
ALÞINGISMAÐUR Í
BANDALAGI JAFNAÐARMANNA
vissar, oft beinlínis rangar og
f járfestingarslysin mörg og stór.
Efnahagsleg markmið vald-
dreifingarinnar vom því þau að gera
stjórnkerfin hæfari til ákvarðana-
töku, bæta nýtingu f jórmuna og auka
ábyrgð og fromkvæði heimamanna.
Héraðsstjórnir
Eitt af stærstu pólitísku verkefn-
um þessa áratugar á Islandi er að
auka sjálfsforræði fólks í héraði.
Á landsfundi í nóvember 1983 sam-
þykkti Bandalag jafnaðarmanna
stuðning viö að komiö yröi á fót
öflugum héraðsstjórnum. Þessi
stefna var ítrekuð á landsfundi í
febrúarsl.
Þegar flytja á vald og forræði frá
ríkisstjórn heim í héruð er skynsam-
legt vegna ýmissa málaflokka að
stækka stjómunar- og framkvæmda-
einingar frá því sem sveitarfélögin
eru nú. Sameining sveitarfélaga á
ekki hljómgrunn hérlendis og hefur
reynst ógerleg nema með valdboði.
Til að fjalla um ýmis stærri
sameiginleg mál lar.dshluta hafa
samtök sveitarfélaga verið sett á
stofn. Gallinn við þau er sá að til
þeirra er ekki lýðræöislega kosið
heldur eru stjómendur þeirra
tilnefndir af sveitarstjórnunum.
Reynslan hefur enda orðið sú að
þessi samtök duga ágætlega sem
samráðsvettvangur en þeim hættir
til að gliðna á saumum þegar þau
þurfa að takast á við stór og gjarnan
fjárfrekverkefni.
Þegar hinar nýju hérðasstjórnir
eru settar á stofn þarf að hafa eftir-
farandiíhuga.
a) Landfræðileg afmörkun. Héruðin
verða að markast af forsendum
sem þegar eru fyrir hendi, svo
sem sýslumörkum eða öðrum
skýrum mörkum sem fólk tekur
mið af nú þegar. Það er nauösyn-
legt að hafa í huga hefðir í sam-
skiptum landshluta, t.d. í
samgöngum, skólamálum,
menntamálum og heilbrigðis-
málum
b) Kosning til héraðsstjómar. Til
héraðsstjórnar verður að kjósa
á opinn og lýðræðislegan hátt
og með jöfnum atkvæðisrétti
allra innan héraðs.
c) Fjármál. I fjármálum héraðs er
grundvallaratriði að saman fari
vald til fjáröflunar og ábyrgð á
vörslu og ráðstöfun f járins.
I því sambandi er augljóslega
rétt að héruðin fái sjálfstæða
skattstofna, t.d. tekjuskatt í ein-
hverju formi og einhverja
neysluskatta í heild eða að hluta.
Að auki kemur til greina að héruð
taki beint við framlögum frá rík-
inu, t.d. vegna sérstakra áætlana
eða framkvæmda.
Ymsar almennar breytingar á
efnahagslífi þjóðarinnar ættu
einnig að stefna aö því marki að
minnka miðstýringu fjármagns.
Af slíkum toga er aukið frelsi í
gjaldeyrisviðskiptum, breytt
starfsemi stórfyrirtækja og
samningar um kaup og kjör á
vinnustöðum svo dæmi séu
nefnd.
d) Hlutverkaskipting. Skiptingu
verkefna og valds milli sveitar-
stjórna, héraðsstjórna og ríkis
má hugsa sér á ýmsan hátt og
gæti orðið mismunandi eftir
málaflokkum. Sérstaklega er
trúlegt að verkefni héraðsstjórna
yrðu á sviði atvinnumála, orku-
dreifingar og vinnslu, skipulags-
mála og umhverfismála, svo
dæmi séu nefnd.
I allri þessari umræðu er nauðsyn-
legt að minnast þess að lýðræðið
kafnar í skrifborðsskúffum hvort
sem þær eru á kontórum ráðherra,
héraðsstjóra eða svcitarstjóra. Þess
vegna verður umfram allt aö hafa
trú á fólki og getu þess til að sjá
fótum sínum forráð.
Guðmundur Einarsson.
• „Þegar flytja á vald og forræöi frá
ríkisstjórn heim í héruö er skyn-
samlegt vegna ýmissa málaflokka aö
stækka stjórnunar- og framkvæmda-
einingar frá því sem sveitarfélögin eru
nu.
JJ