Dagblaðið Vísir - DV - 14.12.1985, Blaðsíða 26

26
DV. LAUGARDAGUR14. DESEMBER1985.
Halldór Halldórsson, ritstjóri Hel-
garpóstsins, hefur einbeitt sér að
skrifum um Hafskipsmálið undan-
fama sjö mánuði. Það er fáheyrt i
sögu íslenskrar blaðamennsku að
einn maður taki sér tíma og einbeiti,
sér á þann hátt að einu máli í þeim
tilgangi að „fletta ofan af‘ - leiða
öll kurl til grafar.
Það verður ekki frá Halldóri tekið
að hann er nú um stundir eini ís-
lenski blaðamaðurinn sem af ein-
beitni hefur sinnt svokallaðri rann-
sóknarblaðamennsku. Aðeins sú
staðreynd var að dómi helgarblaðs
DV nægilegt tilefni til að eiga orða-
stað við manninn en óhjákvæmi-
lega bar Hafskip á góma.
Við hittumst í ibúð Halldórs á
áttundu hæð í húsi einu í austur-
borginni. Halldór býr einn og íbúð
hans vitnar um að hún er aðeins
svefnstaður — sparlega búin hús-
gögnum, símsvari við símann, segul-
band við útvarpið, kaffivélin senni-
lega eina eldunaráhaldið sem húsr-
áðandi notar að ráði og bækur og
biöð í flestum hornum.
Þeir sem hafa unnið á fjölmiðlum
við hliðina á Halldóri tala stundum
um „dugnaðinn í dýrinu" maðurinn
er alltaf að, sívinnandi, líka þegar
hann á að vera í fríi.
Blaðamennska er þannig allt líf
Halldórs, hann er „atvinnumaður“,
sérmenntaður í rannsóknarblaða-
mennsku frá Bandaríkjunum og
vitnar oft til þarlendrar blaða-
mennsku. Þegar maður tyllir sér
niður með Halldóri beinist talið æði
oft að starfi nu og hann tekst j afnan
á loft, fínnst skemmtilegt að tala um
heim blaðamannsins og starfsað-
ferðir sem eru reyndar æði mismun-
andi eftir viðfangsefni.
„Deap Throat“
„Hafskip? Það var nú bara eins
og hvert annað mál í fréttunum.
Þetta fyrirtæki hafði verið til um-
ræðu manna á meðal. Það sem fyrst
vakti áhuga minn var að þeir juku
alit í einu hlutafé sitt um 80 milljón-
ir. Það er dálagleg summa - einkum
fyrir fyrirtæki sem var áður með
aðeins 15 milljónir í hlutafé. En svo
fékk ég vísbendingar - þær komu
mér af stað. Ég var farinn að athuga
þetta mál - kanna hvort það væri
„mál“ eða ekki. Þau svör, sem ég
fékk við mínum fyrstu spurningum,
voru á þann veg að mér sýndist fljót-
lega að þarna væri eitthvað meira
en lítið rangt á ferðinni.“
- Vísbendingar? Byrjuðu einhveij-
ir af starfsmönnum eða yfirmönnum
Hafskips að leka strax i maí sl. þegar
þú fórst af stað?
„Ég hafði stöðugt samband við
mann sem hefui' ekki enn látið það
uppi hver liann er. Hann hringdi í
mig, kallaði sig Jón Jónsson - eða
„nafnlausa manninn". Hann veitti
mér þýðingarmiklar upplýsingar.
Allt sem þessi „Deap Throat“ sagði
mér reyndist svo rétt þegar ég leitaði
eftir staðfestingu eftir öðrum leið-
um.“ („Deap Throat“ var. dulnefni
sem blaðamenn Washington Post í
Bandaríkjunum gáfu manni sem
hjálpaði þeim við að upplýsa Water-
gatemálið og aldrei lét nafns síns
getið).
- Hefurðu ekki hugmynd um hver
þessi „Deap Throat" sá nafnlausi
er?
„Ég get sagt að kannski gruni mig
það. Ef grunur minn er réttur þá er
viðkomandi þjóðkunnur - og hann
hefur reynst áreiðanlegur."
- En er ekki nauðsynlegt fyrir
blaðamann að hafa samband við
menn sem „leka“ upplýsingum
þekkja sinn nafnleysingja í nánast
hverju máli?
„Auðvitað er það heppilegast.
Menn eru ekki vanir því á íslandi
að leka í blaðamenn. Það stafar m.a.
af því hvemig blaðamennska er stun-
duð hér. Embættismenn t.d. kunna
fæstir að notfæra sér fjölmiðlana."
Með spádómsgáfu
- Vissirðu kannski frá fyrstu byrj-
un að Hafskip hlyti bráðlega að
verða lýst gjaldþrota. Þú skrifaðir
fimmtán, sextán greinar um þetta
mál, kostaðir til tveimur ferðum til
Bandaríkjanna - þú ætlaðir þér að
„negla“ þá, ekki satt?
„Ragnar Kjartansson, stjómarfor-
maður Hafskips, sagði í sjónvarpinu
um daginn að ég væri með spádóms-
gáfu, hefði séð það fyrir sem aðrir
sáu ekki. Ég er nú svolítið upp með
mér af þeirri umsögn. En það blasir
við staðreynd í þessu máli. Upplýs-
ingamar, sem komu fram i upphafi,
sýndu að ljóst var strax í maí að
þetta fyrirtæki væri komið á haus-
inn. Fyrsta greinin mín um þetta mál
birtist 6. júní. Sú grein var stað-
hæfing þess efnis að Hafskip væri
komið á hausinn. Að það væri verið
að reka gjaldþrota íyrirtæki og það
hefði verið gert um alllangt skeið.
Og að þessu fyrirtæki væri haldið á
lífi af einhverjum óskiljanlegum
ástæðum.
Ég var þannig ekki hissa á því að
Hafskip var tekið til gjaldþrota-
skipta, en ég gat ekki gert mér fulla
grein fyrir því hverjar yrðu nákvæm-
lega lyktir málsins. Ég vissi að eitt-
hvað yrði að gera í málefnum þessa
fyrirtækis - að reksturinn yrði tek-
inn til endurskoðunar eina ferðina
enn - það hefur oft gerst á 27 ára
ævi þess en eftir því sem á leið
varð þetta mál æ stærra. Ég gerði
mér ekki grein fyrir umfangi þess.
í upphafi var talað um að Hafskip
skuldaði svona 260 milljónir kr.
umfram eignir. Það var byggt á
„svartsýnisspá" minni sem er mjög
vinsælt orð hjá þeim Hafskipsmönn-
um. Þeirra áætlanir byggðust á
„svartsýnisspám". En ég var mjög
varfærinn og íhaldssamur í sambandi
við framsetningu á þessu efni. Þar
með tel ég allar tölur sem ég nefndi.
En nú hefur komið í ljós að ég
hafði rétt fyrir mér. Það hefur ekkert
verið hrakið af því sem stóð í fyrstu
greininni. En umfangið var miklu
meira. Síðasta talan, sem nefnd er í
sambandi við ótryggðar skuldir, er
rúmlega hálfur milljarður. Það er
ekki rétt að segja að ég hafi ætlað
að „negla" Hafskipsmenn. Réttara
væri að segja að ég hafi verið stað-
ráðinn í því að vinna málið í botn.“
Sjálfstæöismenn
- Hefurðu myndað þér skoðun á
því hvers vegna lífi var haldið í fal-
lítt fyrirtæki svona lengi?
„Nei. Ég þekki ekki þessa menn sem
reka eða ráku fyrirtækið. Hef reynd-
ar aldrei hitt þá, nema hvað ég hitti
stjórnarformanninn, Ragnar Kjart-
ansson, í síðustu viku.“
- Urðu það ekki fagnaðarfundir?
„Það fór mjög vel á meo okkur.
Við lögðum okkur i líma við að vera
kurteisir hvor við annan. En ég veit
ekki hvers vegna var haldið lífi í
fyrirtækinu. Því hefur verið varpað
fram að þama hafi verið einhvers
konar mikilmennskubrjálæði á ferð-
inni. Ég veit að það er stórt orð. En
ég hef ekki séð neina skynsamlegri
skýringu. Ætli menn hafi ekki viljað
kaupa sér tíma. Og sumir í fyrircæk-
inu höfðu víst þá trú að það væri
hægt að bjarga þessu þrátt fyrir allt.
Hafi það verið ástæðan, þá er það
dæmi um hið fullkomna óraunsæi."
Stjórnmálamenn hafa bent á tengsl
Hafskipsmanna við Sjálfstæðisflokk-
inn og að þeirra pólitísku tengsl hafi
auðveldað þeim aðgang að ríkis-
banka-
„Já, það eru alls kyns kenningar á
lofti um þetta. En þetta eru stað-
hæfingar. Ég hef aldrei staðhæft
þetta. En ég hef minnst á þá stað-
reynd að forráðamenn þessa fyrir-
tækis eru nátengdir einum stjórn-
málaflokki. Og stjórnarformaður
fyrirtækisins frá 1981 fram á mitt ár
83 er einn af oddvitum Sjálfstæðis-
flokksins. í bankanum eru fulltrúar
Sjálfstæðisflokksins, svo sem banka-
stjórar. Og þá má alls ekki gleyma
fyrrverandi bankastjórum. Þeir hafa
gjarna gleymst í þessu - tveir af þeim
sem núna eru, eru tiltölulega nýir í
starfi. Ég veit að mörg af þessum
stóru lánum til Hafskips eru veitt á
sama tíma og fyrrverandi fjármála-
ráðherra og núverandi iðnaðarráð-
herra var í bankanum. Björgólfur
Guðmundsson framkvæmdastjöri
var formaður Varðar. Því hefur verið
fleygt að hann hafi verið settur inn
í þetta fyrirtæki vegna pólitískra
tengsla og vegna kunningjatengsla
við Albert Guðmundsson. Og að það
hafi ekki haft lítið að segja þegar
Hafskip tókst að tryggja sér leigu á
mjög góðri hafnaraðstöðu í Reykja-
víkurhöfn til ársins 2001.
Ég held að það sé enginn í stjórn
þessa fyrirtækis sem ekki er í Sjálf-
stæðisflokknum. Nokkrir þeirra eru
talsvert virkir. Það verður ekki horft
framhjá þessu.“
„Ég setti ekki Hafskip á hausinn - á
HaUdór HaUd<
Hinir dyggu þjónar
- Hafskip er gjaldþrota - ertu far-
inn að gjóa augum á næsta fyrirtæki
til að taka sömu tökum?
• „Ég tók Hafskip ekki neinum sér-
stökum tökum. En ég tók vandamál-
ið Hafskip „föstum tökum", eins og
stjórnmálamennirnir segja. Ég lagði
mikla vinnu í að afla mér upplýsinga
um þetta mál. Það reyndist mjög
erfitt. Þeir sem tengjast þessu fyrir-
tæki á einn eða annan hátt, allt frá
stjómarmönnum til hinna almennu
verkamanna, þeir reyndust mjög
„company-minded“ - eins og það