Dagblaðið Vísir - DV - 12.07.1986, Blaðsíða 11

Af hestum
Sagt er að íjórtán þúsund manns
hafi sótt landsmót hestamanna um
síðustu helgi. Samt vantaði mig. Ég
sá dálítið eftir því að hafa ekki far-
ið. Hestamannamót eru sérstakar
samkundur og engu líkar. Ekki allt-
af vegna hestonna heldur meir vegna
fólksins og andrúmsloftsins. Allir í
góðu skapi, allir að skoða og spá og
allir óskaplega uppteknir af því að
sýna sig og sjá aðra. Aðallega eru
þó menn uppteknastir af eigin hest-
um enda er sá hestamaður vart til
sem ekki trúir því af innstu hjartans
sannfæringu að hann eigi besta hest-
inn. Sá sem vill vera góður hesta-
maður hælir aldrei annarra manna
hestum. Segir í mesta lagi: hann er
vakur þessi eða: hann ber sig fallega
þessi. En ef maður gengur á þá
stendur ekki á athugasemdunum:
hann er ýmist víxlaður eða glaseygð-
ur eða stífur í beisli, með ónýtar
lappir eða kargur og svo framvegis
ogsvoframvegis.
Nú til dags hafa þeir dómara og .
sérfræðinga og hámenntaða tamn-
ingamenn en í gamla daga voru
bestu hestamennimir þeir sem komu
ríðandi berbakt lir sveitinni, aldrei
almennilega til fara, obbo lítið ryk-
ugir, órakaðir og hvers manns
kunningjar án þess þó að heilsa
neinum nema þeim sem áttu brenni-
vín.
Ég man eftir einum slíkum úr
minni sveit. Þama kemur hann Jón
sögðu menn í hálfum hljóðum með
aðdáun og virðingu í röddinni og
buðu honum sjúss í von um að fá
ádíens og athygli hjá þessum guðsút-
valda dáindismanni sem þurfti ekki
annað en að kinka kolli til að leggja
blessun sína á eitthvert hrossapr-
angið. Hann var ekki mikill íyrir
mann að sjá, þar sem hann stóð í
mannþrönginni með hálfgerðan fyr-
irlitningarsvip á öllum þessum
bikkjum í hestalíki og mannsmynd-
um sem þyrptust að honum og vildu
láta ljós sitt skína. En þegar hann
stökk á bak og þeysti áreynslulaust
eftir rennisléttum vellinum, með
eina hönd á taumi og teinréttur í
hnakki og leið áfram eins og Aladd-
ín á teppinu, þá fór ekki á milli
mála að þar var kóngurinn mættur,
þar fór sá sem valdið hafði.
Valdimar og Nökkvi
Eitt slíkt atvik líður mér seint úr
minni. Þeir geystust í hlaðið og fóru
mikinn. Hitastrókurinn stóð af
skepnunni, nasimar þandar og hvit
froðan vall út úr munnvikunum. En
augun sindruðu af villtum vilja og
makki og lendar hnykluðust í boga-
dregnum línum eins og Sleipnir
Óðins væri mættur á staðnum. Reið-
maðurinn stökk af baki, ferðamóður
og skítugur upp fyrir haus, og ekki
mátti á milli sjá hvort glampinn og
gleðin logaði skærar í augunum á
hesti eða manni.
Þama var V aldimar á Álfhólum
■ mættur á heimaslóðunum, eftir
gandreið frá Þingvöllum með mesta
dýrgrip landsins. Sjálfan Nökkva,
stóðhestinn margfræga. Berbakt
hafði Valdimar riðið þessa þing-
mannsleið eftir að hafa keypt folann
á miklu og merku landsmóti hesta-
manna á Skógarhólum, fyrir rúmum
þrjátíu árum.
Ég var þá strákur í sveit og hún
er mér í bamsminni, stóra stundin
þegar þessar tvær þjóðsagnapersón-
ur, Valdimar og Nökkvi, héldu
innreið sína í Landeyjarnar. Aldrei
hef ég augum litið annan eins hest.
Hvorki fyrr né síðar. Og vissi þó
enginn deili á honum. Tignin leyndi
sér ekki, fríðleikinn og stærðin. Fag-
urjarpur en svartur á fax og tagl og
hvílík sjón þegar stórbóndinn og
hestamaðurinn Valdimar á Álfhól-
um hleypti þessum fáki sínum og
jóreykinn lagði undan hófunum og
undir tók í sveitinni. Það var
ógleymanleg sjón.
Stéttaskiptingin í stóðinu
í Landeyjunum vom til fleiri hest-
ar. En þeir vom bara hestar. Nökkvi
var konungurinn. I þá daga var
nefnilega stéttaskipting í heimi hest-
anna og ekki allt sveitasæla. Þá
vom sem sagt hestar hafðir til ann-
ars brúks en útreiða. Þá hafði
tæknibyltingin ekki hafið innreið
sína í sveitimar nema að takmörk-
uðu leyti og hesturinn var ennþá
þarfasti þjónninn. Hestum var beitt
fyrir sláttuvélar og rakstrarvélar.
Þeir vom hafðir sem vagnhestar og
dráttardýr, fluttu heyið af engjunum,
drógu plóga og palla, bám mjólk og
mó og mykju og sinntu möglunar-
laust öllum þeim störfum, sem
traktorar og jeppar gegna á okkar
tímum. Og án þess að fá borgað
krónu fyrir. Aldrei hefur þekkst
ódýrari vinnukraftur, ósérhlífnari
eða þolinmóðari. Þeir vom að, frá
morgni til kvölds, stritandi og púl-
andi, píndir áfram með svipum og
og hestamönnum
Ellert B. Schram
beislum, börðust upp úr mýrarfeni
og aurbleytu, gáfu sig alla í ofúr-
þunga byrðarinnar án þess að eiga
þess nokkum tíma kost að kvarta
eða kveina. En stundum sá maður
sterkar fætuma titra af ofreynslu
þessa þrældóms, og viturleg augun
fylltust angist og örvæntingu og
báðust vægðar undan þvi miskunn-
arleysi, sem þetta endalausa puð
hafði í för með sér. Þá var ekki spurt
um átta stunda vinnudag heldur
veður og heyskap og klárinn mátti
þola duttlungana og lífsbjörgina án
þess að fá borgað fyrir eftirvinnuna.
Þarfasti þjónninn
Þetta vom síðustu móhíkanamir,
dráttarhestamir. Stuttu síðar komu
traktoramir og súgþurrkunartækin
og bindivélamar og sjálfvirku tækin,
sem afgreiða heyskapinn á hálfum
mánuði án þess að hestar komi þar
nærri. Nú em þeir hafðir upp á punt
og fá víst ekki háar einkunnir í
gæðingakeppni, kláramir sem land-
búnaðurinn átti allt sitt undir. Nú
kynbæta þeir eftir gangi og útliti,
en ekki þoli og lund.
Já, það var stéttaskipting í stóðinu
í gamla daga og hestamannamótin
vom hvorki tillærðar íþróttir né út-
flutningsatvinnuvegur. Þau vom til
að hitta mann og annan og gera sér
glaðan dag.
Nú em útreiðar orðnar að fínu
sporti, þar sem knapamir em klædd-
ir eftir kúnstarinnar reglum með
höggheldar húfúr, og þeir em litnir
homauga sem snafsa sig á hestbaki.
Það þykir ekki viðeigandi nema rétt
í laumi, Það er af sem áður var, þeg-
ar heilu hestamannamótin vom
undirlögð af fylliríi og hestamir
þurftu að dansa vikivaka til að
bjarga knapanum frá falli. í þá daga
þótti ekki neinn maður með mönn-
um, nema verða útúrdmkkinn og
lemja aðra til óbóta. Þar vom slags-
málin til augnayndis og enginn
almennilegur hestamaður gat riðið
heim óbarinn. Ég segi ekki að það
sé til eftirbreytni.
Af ættum hesta og manna
En meira af Nökkva og V aldimar
á Álfhólum. Af Nökkva er komin
mikil ætt og hestamenn kunna á
henni betri skil en hér verða rakin.
Og sögur og afrek þeirra afkomenda.
Af Valdimar á Álfhólum em líka til
margar og merkilegar sögur og ekki
sýnist hann vera ættminni, ef marka
má nýjustu fregnir. Ég heyrði í út-
varpinu um daginn að ættingjar
Jóns Nikulássonar hefðu haldið
fjögur hundmð manna ættarmót í
Njálsbúð nú í sumar. Jón var faðir
Valdimars og þess má geta til gam-
ans að systir Jóns þessa hét Þorbjörg
og var langamma mín.
Þegar ég var krakki heimsótti ég
Valdimar á Álfhólum og var raunar
í sveit í næsta nágrenni. V aldimar
var einyrki á þeim tíma en hafði
baldna stráka hjá sér í vinnu-
mennsku. Gerði þá að mönnum með
því einu að láta þá vinna og gefa
þeim hafragraut í alla mata þegar
tími vannst til. Sem var ekki oft.
Valdimar hafði nefnilega annað fyrir
stafni heldur en að hanga í iðjuleysi
heima í stofu.
Hann var ekki hár maður vexti en
höfðinglegur í útliti og þó sérstak-
lega í andliti. Kvikur í hreyfingum,
grannvaxinn og gekk á undan sér,
ef svo má segja. Því svo mikill ákafa-
maður var hann að hugurinn var
alltaf langt á undan líkamanum og
hann hálfhljóp til allra verka, ef
hann var þá fótgangandi sem ekki
var oft. Hesturinn var hans farar-
tæki og hestastóðið flæddi út um
allar mýrar og það voru eftirminni-
legar aðfarir þegar folamir voru
geldaðir úti í girðingu. Hann minnti
mig oft á útilegumennina, Valdimar,
með villtan glampa í augunum eins
og hestastóðið, sem hann hafði aldr-
ei tölu á, og stálið í hreyfingunum,
eins og Bjartur í Sumarhúsum.
Seinna kvæntist Valdimar góðri
konu og siðvæddist. En hestamaður
var hann fram á grafarbakkann og
vonandi er leyfilegt að ríða berbakt
hinum megin. Það hafa áreiðanlega
orðið fagnaðarfundir með þeim höfð-
ingjimum, Valdimar og Nökkva,
þegar þeir hittust aftur á landsmóti
Valhallar þar sem enginn fellur og
enginn deyr.
Misheppnað hestaprang
Það var á þessum slóðum, í ná-
grenninu við V aldimar á Álfhólum,
sem mér lærðist að meta hesta. Ekki
þar fyrir að það þætti í frásögur
færandi. Það var bara hluti af tilve-
runni og þótti hvorki sport né kúnst
að sitja hest. Það kom bara af sjálfu
sér.
Seinna gerði ég tilraun til að ger-
ast alvöru hestamaður upp á nýja
móðinn. Tvisvar keypti ég hest. I
fyrra skiptið á fjórðungsmóti á
Gaddstaðaflötum, bráðfallegan,
rauðblesóttan hest sem hét Geisli og
lét sig ekki muna um að tölta á öllum
hraða. Gallinn var hins vegar sá að
hann lét ekki að stjóm og skipti þá
engu hvort reiðmaðurinn beitti öllu
sínu afli til að halda aftur af honum.
Afram geystist klárinn af óstöðvandi
vilja og lét sig yfirleitt ekki fyrr en
báðir voru orðnir try lltir af glím-
unni, knapinn og hesturinn. Ég seldi
hann upp á sömu býti og kaupin
gerðust með því að láta þess getið
að ekki skorti vilj ann. Þar var engu
logið.
Seinni hestinn keypti ég í Skaga-
firðinum, brúnan fola af góðu kyni
sögðu þeir sem vit höfðu á og kunna
ættartölur. Gárungamir héldu því
seinna fram að ég heföi keypt hann
úr lofti og það má til sanns vegar
færa, því ég flaug norður til að missa
ekki af gæðingnum. Seinna kom í
ljós að þessi ættarlaukur var hálf-
gerður ættleri. Ekki skorti töltið
frekar en i Geisla, en með því einu
að fara fetið, því aldrei komst hann
hraðar en svo, var maður fljótari
fótgangandi og dugðu hvorki nára-
spörk né formælingar gagnvart
þeirri ættstóm letibikkju. Þennan
hest og þá reyndar báða seldi ég
nokkrum misserum síðar, þegar ég
neyddist til að horfast í augu við þá
staðreynd að þingfararkaupið í þá
daga gerði ekki ráð fyrir að hestar
væm haföir í framfærslu ef flölskyld-
an átti að skrimta.
Þetta em meðal annars skýring-
amar á því hvers vegna ég fór ekki
á Gaddstaðaflatir í hið annað skipti.
Ellert B. Schram