Dagblaðið Vísir - DV - 06.11.1987, Page 30

FÖSTUDAGUR 6. NÓVEMBER 1987.
, 42
Menning_______________________ i>v
Að framkalla hið ófyrirséða
Asger iöm í Norræna húsinu
Asger Jörn á grafíkverkstæðinu.
Danski listamaðurinn Asger Jörn
var í list sinni eins og síspúandi eld-
Qall. í rúmlega þrjátíu ár komu
listaverk og listmunir frá honum í
stríðum straumum: málverk, teikn-
ingar, graflk, skúlptúrar, keramík,
glerverk, vefnaður.
Þar að auki gaf Jörn út ljóðabæk-
ur, ritgerðasöfn, heimspekilegar og
menningarsögulegar vangaveltur,
ritstýrði bókum, blöðum og tímarit-
um, hélt uppi stöðugum áróðri fyrir
virkari listpólitík og flengdist um
gjörvalla Evrópu til að sýna verk sín
og félaga sinna.
Þegar Jörn var loks kominn í álnir
eftir áratuga efnaleysi hóf hann að
öngla saman í nútímalistasafn það
sem nú er að finna í Silkeborg og
hægt er að mæla með við hvern sem
er.
Allt hans lífsstarf grundvallaðist á
framköllun hins ófyrirséða, því sem
Svavar Guðnason, lagsbróðir hans,
nefndi „spontanítetið".
í höndum margra annarra enduðu
HLJOMPLÖRIR/KASSETTUR
Venjul. Okkar
verð verð
1. Pet Shop Boys - Actually ...... 799 719
2. Michael Jackson - Bad ......... 799 719
3. La Bamba - Úr kvikmynd ........ 799 719
4. ABC - Alphabet City ........... 799 719
5. Whitesnake - 1987 ............. 799 719
6. Sting - Nothing
Like The Sun ................ 1.099 989
7. Bruce Sprihgsteen
Tunnel Of Love ................ 799
8. Torfi Úlafsson -
Nóttin flýgur ...........
9. Guðjón Guðmundsson -
Gaui .......................... 899
10. Meatloaf - Live ............. 799
719
899 799
Veniulegt Okkar
verð verð
1. ABC - Alphabet City ...... 1.299 1.169
2. Pet Shop Boys -
Actually .....................1.499 1.349
3. Michael Jackson - Bad ......1.499 1.349
4. Reykjavikurflugur -
Ýmsir flytjendur ........... 1.399 1.259
5. Sting - Nothing
6. Guðjón Guðmundsson -
Gaui ...................
7. Magnús Eiríksson -
20 bestu lögin ............. 1.399
8. Berl. Philh./Karajan -
Albinoni, Bach o. fl........ 1.399
9. Vilhj. Vilhjálmss. - Hananú 1.399
1.399 1.259
1.259
1.259
1.259
Like The Sun .................... 1.499 1.349 10. Bubbi - Frelsi til sölu ......... 1.299 1.169
Tilboð vikunnar
Vikutilboð okkar er U2 - The Joshua
Tree. Venjul. verð á LP og kass. er
799,-, okkar verð 680,-. Venjulegt verð
á geisladiski er 1.199,-, okkar verð
1.020,-. Einnig er 15% afsláttur af öllum
og geisladisk-
svo tilviljunarkennd vinnubrögð
ósjaldan með marklausu fálmi eða
ósköpum. Jöm kunni hins vegar að
virkja þær tilviljanir sem urðu á vegi
hans, snúa þeim upp í dramatísk, já,
allt að því háskaleg átök, þar sem
allt virtist lagt undir.
Um leið hafði hann nógu sterk bein
til að þola þá óvissu sem listsköpun
af þessu tæi hafði í för með sér.
Frítt spil fyrir hugann
Aðferð Jörns var einatt sú að hefja
leikinn með hugsunarlausu pári,
gefa huganum frítt spil, uns ákveðin
mynstur tóku að hrannast upp á
myndfletinum.
Asger Jörn - Ovættir, steinprent,
1955. DV-mynd Brynjar Gauti
Næsta skrefið var að „túlka“ þau
mynstur sem Jörn gerði gjarnan í
samræmi við hugmyndir Jungs um
hinar svokölluðu arfteknu hug-
myndir (archetypes).
Þeir Jung og Jörn trúðu því nefni-
lega að slíkar hugmyndir, hugsana-
form eða tákn ættu sér „rætur í
reynslu kynstofnsins", væru „sam-
eiginlegar mannkyninu öllu“, svo
vitnað sé í ensk-íslensku orðabókina.
Myndlist
Aðalsteinn Ingólfsson
Því er það að pár Jöms tekur smátt
og smátt á sig goðsagnalegar eða
framstæðar myndir; við sjáum í
myndum hans eftirhreytur af alls
kyns skurðgoðum, tröllaminnum og
forynjum sem eru hvort tveggja í
senn hugarfóstur hans og í samræmi
við þær hugmyndir sem fólk hefur
ævinlega gert sér um slíkar verur.
Verk Jörns eru því langt frá því
að vera „afstrakt" í viðteknum skiln-
ingi þess hugtaks þótt stundum sé
djúpt á hinu þekkjanlega í þeim.
Aðferöir Jöms njóta sín best í mál-
verkunum, þar sem saman fer
rauðglóandi litaspil og hamslaus
teikning, en hins vegar tók hann
snemma ástfóstri við grafíklistina.
Hann byrjaði á því þegar fyrir síð-
ara stríð að vinna dúkristur, ætingar
og steinprent og hélt áfram að gera
tilraunir með þessa og aðra grafík-
tækni meðan hann lifði.
í tveimur víddum
Á sýningunni í Norræna húsinu er
að finna einstaklega gott úrval graf-
íkmynda Jöms frá 1952 til 1972 sem
koma úr einkasafni tveggja aðila,
Bjöms Rosengreens prentsmiðju-
stjóra og Halldórs Laxness.
Það er eiginlega sama hvar Jörn
ber niður, alls staðar tekst honum
að þaulnýta bæði tækni og mótíf.
Eins og „vores egen“ Kristján Dav-
íðsson hugsar hann í tveimur
víddum í senn: um hrynjandi línanna
á fletinum og dýpt þá sem litimir
skapa á sama fleti.
Það er engum blöðum um það að
fletta: Jörn er einn af „þeim stóra“
í norrænni nútímamyndlist. Og auð-
vitað er alltaf gaman að hitta gamla
og góða vini; ég tala nú ekki um ef
þeir eru líka „stórir".
En undarleg vöntun á metnaði er
það að vera sífellt að sýna sams kon-
ar verk eftir sömu norrænu lista-
mennina.
Grafikverk eftir Jörn hafa nefni-
lega verið til sýnis hér í þrígang; hví
ekki aö efna einu sinni til sýningar
á málverkum hans?
Eða þá á málverkum Richards
Mortensen, Svends Wiig-Hansen eða
Pers Kirkeby, ef menn vilja endilega
sýna verk eftir fræga Dani? -ai
KRINGLUNNI • BORGARTUNI • LAUGAVEGI
Sjónmál kvikmyndanna
Tímaritið Sjónmál
Útgefandi: Útgáfufélagiö Staka hf.
Út er komið annað eintak tímarits-
ins Sjónmál sem mun vera eina
tímaritið hér á landi sem fjallar
eingöngu um kvikmyndir. Blað
sem þetta hlýtur að teljast nauð-
synlegt fyrir þjóð í leit að kvik-
myndahefö og því ekki annað hægt
en að óska því velfarnaðar. Tíma-
ritið á þó eftir að sanna lífslöngun
sína en kvikmyndatímarit hér á
landi hafa yfirleitt verið andvana
fædd, enda markaðurinn lítill fyrir
svo þröngan efnisflokk.
Mikil metnaður virðist einkenna
þessi tvö fyrstu blöð sem era sér-
lega glæsileg, prentuð á glanspapp-
ír með tilheyrandi litskrúði. Þá er
mikið lagt upp úr útliti og tekst
bara ágætlega til, sérstaklega meö-
annað tölublaðið. Má vera að bog-
inn sé spenntur fullhátt hvað útlit
varðar þó vissulega sé ánægjulegt
að finna enn einn hóp bjartsýnis-
manna í íslensku kvikmyndalífi.
Tímarit sem þetta hlýtur að lifa
og hrærast í kjölsogi nýrra ís-
lenskra kvikmynda. Sem dæmi um
efni, sem á að eiga sér vettvang í
íslensku kvikmyndatímariti, má
nefna umfjöllun um kvikmyndirn-
ar Foxtrot í fyrsta tölublaði og í
skugga hrafnsins í því seinna.
Seinni umfjöllunin er skemmtilega
myndskreytt en efnislega rýr. Blað
sem þetta ætti að geta veitt nýja
innsýn í það sem er aö gerast bak
við tjöldin við kvikmyndagerð og
jafnvel gagnrýnt þá þegar ef svo
ber undir. Nýjum, íslenskum kvik-
myndum eru gerð ágæt skil á
síðum dagblaðanna, sérstaklega
varðandi þá umræðu sem má telja
til dægurmála. Kvikmyndatímariti
er því nauðsynlegt að kafa dýpra i
hlutina, jafnvel rýna í handrit og
spá í hugsanlega útkomu. Þama
heföi mátt vera kraftmeiri umfjöll-
un.
Enn um Polanski
Meðal annars efnis í öðra tölu-
blaði er pistill sem heitir Bígerð og
er þar sagt frá væntanlegum verk-
um íslenskra kvikmyndagerðar-
manna. Þetta er þörf samantekt og
sannar svo ekki verður um villst
að enn eru íslenskir kvikmynda-
gerðarmenn ekki dauöir úr öllum
æöum.
Þá er umfjöllun um Roman Pol-
anski sem er ágætlega tímasett nú
í kjölfar heimsóknar hans. Greinin
segir margt um Polanski og er
býsna fróðleg. Hún er þó fremur
lýsandi en skýrandi og hefði gjarn-
an mátt reyna meira til að finna
Polanski sess í kvikmyndasögunni,
ef hann á einhvern.
Tímarit
Sigurður M. Jónsson
Tvö tölublöð hafa nú litið dagsins
Ijós af tímaritinu Sjónmál.
Þá er lýrísk grein um bíóferöir sem
reyndar siglir undir fölsku flaggi
vísindanna. Greinin er skemmtileg
og bent er réttilega á þau gamal-
reyndu sannindi að: „Þrátt fyrir
allt er bíóferðin félagsleg athöfn."
Meðal annars efni blaðsins má
nefna viðtal við Friðrik Þór Frið-
riksson og seinni hluta umfjöllunar
um Orson Welles. Einnig er þarna
skemmtileg grein um Ronald Reag-
an og kvikmyndir hans en menn
þreytast seint á því að gera grín að
þessari dýrustu sviðsmynd banda-
rískra stjómmála. Ronny boy er
ekki borin vel sagan enda mjög í
tísku að hæðast að honum.
Myndbandadómar taka æðimikið
rými á síðum blaðsins og er lítið
um það að segja. Dómar sem þessir
era taldir nauðsynlegir hverju
kvikmyndablaði og er þá sama
hvort það kemur út hér á landi eða
erlendis. Ekki veit ég hvort gagn-
rýni á erlendar kvikmyndir verður
í blaðinu en hæpið er að það gangi
upp enda má lesa umfjallanir af því
tagi daglega í dagblöðum. Hvað
sem því líður er þó ávallt þörf fyrir
nýja og skarpa gagnrýni í blaða-
heiminum og þannig þjónusta
sjálfsögð fyrir lesendur.
Dægurmálaumfjöllun
Þá eru nokkrar greinar sem
flokkast undir dægurmálaumfjöll-
un, svo sem stuttir pistlar um
nýjustu myndirnar og heitustu
stjörnurnar. Þrátt fyrir frísklega
útlitshönnun viðast hvar er eins
og smádoði færist yfir þegar kemur
að því að ganga frá efni sem greini-
lega er ætlað til uppfyllingar. Því
er spurning hvort þessu efni megi
ekki hreinlega sleppa og einbeita
sér í þess stað að dýpri straumum
í kvikmyndalistinni. Það myndi
örugglega undra marga að komast
að raun um hve margvíslegar hug-
myndir og skoðanir þrífast hér á
landi meðal kvikmyndaunnenda.
Þá era straumar og stefnur er-
lendrar kvikmyndagerðar enn
óplægður akur. Þetta verður þó að
telja fremur persónulegar óskir
sem ekki er víst að eigi neitt erindi
viö þann markaðsraunveruleika
sem útgefendur standa frammi fyr-
ir.
Það verður nefnilega aö horfast í
augu við það að til að lifa af þarf
blaðið að aðlaga sig breiðum mark-
aði og þóknast mörgum mismun-
andi lesendahópum. Er vonandi að
það takist. -SMJ