Dagblaðið Vísir - DV - 05.02.1988, Blaðsíða 15

FÖSTUDAGUR 5. FEBRÚAR 1988.
15
Nótur frá nýjum stað
Það er með undrum hversu oft hey-
rist talað um það, jafnvel á hæstu
stöðum, að málaflokkurinn - mál-
efni fatlaðra - bólgni óeðlilega út
og á því ætli greinilega ekki að
verða stans.
Með undrum - segi ég - en þó
ætti ég ekki að lýsa neinni undrun
yfir þessu.
Næstum gleymdur
Þótt ég hafi reynt af veikum
mætti 'að kynna mér mál fatlaðra
á undanfornum árum þá geta pró-
sentutölur milli ára - miUi tímabila
- jafnvel upphæðir komið býsna
mikið á óvart.
Frumástæðan liggur auðvitað í
því hversu ofurlágt þessi mála-
flokkur lá í útgjöldum ríkisins - svo
undralágt á öllum sviðum. Mála-
flokkurinn var næstum að segja
gleymdur og geymdur að ekki sé
sagt falhnn um áraskeið og vel man
ég viðbrögð við einni fyrstu álykt-
unarthlögu minni á Alþingi um
vistheimhi fyrir vangefna á Aust-
urlandi og Vestfjöröum, sem þeir
höfðingjar fluttu með sér, Karvel
Pálmason og Vilhjálmur Hjálmars-
son.
Það var ekki aðeins ókunnug-
leiki, heldur var það í vissum
flimtingum haft hvort þar væru
menn í meiri þörf en annars staðar
fyrir svona heimili af vitsmunaleg-
um ástæðum.
Og afgreiðslan í upphafi bar þess
vott að bæði innan þings sem utan
þótti mönnum þetta firna fjar-
stæða.
Má ekki hægja á?
Nú er öldin önnur hvað þetta
varðar. En menn spyija áfram. Er
KjáQaxinn
Helgi Seljan
félagsmálafulltrúi ÖBÍ
ekkert upprof? Má ekki hægja á?
Hvað veldur allri þessari aukningu
og áfram er knúið sem aldrei fyrr
á ótöldum sviðum?
Ég hlaut að fara th fólks, sem
veit og skilur og finnur, th að fá
svör sem ég gæti sett á blað, þó ég
hefði sjálfur einhver andsvör th-
tæk, en ófullkomin þó. Ég held það
sé ómaksins vert ef einhver nennir
að lesa, að sjá brot af því sem ágæt-
ar forstöðukonur hæfingarstöðva
fatlaðra höfðu aö segja mér um
þessi mál. Af fjölmörgu er að taka,
en báðar nefndu fyrst framfarir
læknavísinda og gjörbreyttar þjóð-
félagsaðstæður og svo komu slysin
inn í myndina í allri sinni ógn.
Andstæður aö vísu en orsakir um
leið. Áður dó fatlað fólk miklu
yngra og segja mátti að öldrunar-
vandamál væru engin til staðar.
Þetta á vitanlega við um alla þjóð-
félagsþegna að nokkru, en er engu
að síður ein skýring þess umfangs
sem málaflokkurinn einkennist af.
Meira og meira líkamlega fatlað
fólk lifir að sjálfsögðu lengur og
allt þýðir þetta umönnun af allt
öðru og fjölbreyttara tagi en áður
tíðkaðist - lof sé guði.
Barnadauðinn áður tók ekki
hvað síst sinn stóra toh af þessum
einstaklingum sem aldrei náðu
neinum lífaldri.
Nú þá eru slysin - umferðarslys
sem önnur slys - sem oft valda
hvoru tveggja, andlegri og líkam-
legri örkumlan, oft - alltof oft svo
alvarlegri að um varanlega fjölfötl-
un er að ræða, jafnvel svo að um
lifandi lík er að ræða, svo hræði-
legt sem er nú að segja það. En
ógnþrungin staðreynd engu að síö-
ur sem við stöndum magnþrota
frammi fyrir.
Toh slysanna almennt ætti ekki
að þurfa að tíunda þó í umferð
dagsins og æði lífsgæðakapp-
hlaupsins sé alltof mikið um það
að gleymt sé að hafa á gát.
En snar þáttur - snarari þáttur í
umfangi málaflokksins er hér á
ferð - og annars ágæt læknavísindi
og allur annar aðbúnaður stuðla
að því sem betur fer, að jafnvel
verstu limlestingar leiða ekki th
dauða. Eða átti ég e.t.v. að hafa
þetta innan gæsalappa, þrátt fyrir
allt.
Ekki nema brot sögunnar
En lýsingar segja ekki nema brot
sögunnar, því þar - alveg sér í lagi
- þar er sjón sögu ríkari.
Þá átakanlegu sjón þyrftu margir
að sjá og helst þreifa á, einkum
þeir sem telja hið kalda kæruleysi
æðsta aðalsmerki sitt.
Nú, áfram var haldið í eðlilegri
uppfræöslu. Bent var á hina fjöl-
mörgu „fóldu“ einstakhnga sem
smám saman hefðu verið aö koma
fram í dagsbirtuna og þá í umönn-
un um leið. Enn væri þetta aö
gerast og er hér að langmestu leyti
um þroskahefta að ræða. Trúi því
hver sem vill að fimmtugur ein-
staklingur kom í „leitirnar“ fyrir
skömmu af því að öldruð móðir
hans fór á sjúkrahús. Hann átti
„eðlhega" enga útiskó. Svona eru
dæmin enn að koma upp, en ótalin
eru þau frá liönum árum eftir að
feimnislítið var farið að ræða um
þessi mál og frá öðru sjónarhorni.
Aukning umfangs utan efa.
Hin almenna þjóðfélagsbreyting,
þar sem báðir foreldrar vinna úti,
segir að sjálfsögðu til sín á þessum
vettvangi. Það þýðir eðlilega að ein-
hvers staðar verða börnin að vera
á daginn, dagvistun fatlaðra þýðir
almennt meiri umönnun, meiri
starfskraft, aukinn kostnað, oft
mjög verulegan. Áður var þetta
óþekkt með öllu.
Langt á leiðarenda
Og áfram var þuhð og spurt um
leið. Eigum við að hafa fatlaða
óvirka í geymslu eða virka og lif-
andi úti í samfélaginu? Og sam-
félagið hefur með lagasetningu og
ákveðnum ákvæðum þar svarað
þessari spurningu og þá þarf fjár-
magn - lagafyrirmæli þó góð séu
enga gjöra stoð, ef ekkert fé er til
að framfylgja þeim. Og blessunar-
lega ætlumst við til allt annarrar
þjónustu, allt annars umhverfis,
allt annars lífs fyrir þetta fólk.
En það þýðir líka að enn er býsna
langt á leiðarenda og e.t.v. verður
aldrei náð þangað, e.t.v. er það ekki
æskhegt heldur, því þá er að engu
framar að keppa og stöðnun kemur
í stað þróunar.
Og það er einmitt mergurinn
málsins, við erum á þróunarbraut
í þessum málum, gengur allgreitt,
en ljóst er líka að enn mun umfang
aukast, enn vantar ótalmargt, enn
vantar ótalmarga hið æskilega at-
hvarf, hina æskhegustu umönnun,
þjálfun, hæfmgu, endurhæfingu
o.s.frv. Það er því ekkert eðlilegi'a
en málaflokkur þessi eigi eftir að
taka til sín enn meira fjármagn og
við eigum að stuðla að því að svo
verði því við erum jú með lög um
jafnrétti fatlaðra, jafnrétti í reynd,
alltaf og ahs staðar.
Og það kostar sitt að standa ekki
við þau lög mælt í mannlegri ham-
ingju, velferð og vellíðan - okkar
allra.
Það lögmál á að vera æðst ahs.
Helgi Seljan
„Hin almenna þjóðfélagsbreyting, þar
sem báðir foreldrar vinna úti segir að
sjálfsögðu til sín á þessum vettvangi.“
Hans heilagleiki heimsækir ísland
„Allt er þetta gott og blessað. En hefur
ekki hans heilagleiki, Jóhannes Páll
annar, í nein önnur horn að líta?“
Um síðastliðin áramót birtist á for-
síðum blaða hér í Reykjavík stór-
frétt þess efnis að hinn virti páfi,
Jóhannes Páll annar, væri væntan-
legur th landsins síðar á árinu
ásamt fylgdarliði, líklegast í júní-
mánuði.
JVæntanlegu ferðalagi er þannig
lýst að hans tign haldi fyrst til Dan-
merkur, þá til Noregs, Svíþjóðar,
Finnlands og loks th íslands og að
sögn páfastóls taki ferðin alls um
10 daga. Enn segir að páfi muni
ræða við biskupa lútersku kirkj-
unnar á Norðurlöndum og aðra
sem með kirkjumál fara.
Á Norðurlöndum er ekki um auð-
ugan garð að gresja varðandi
katólska menn, því svo segir í frétt-
inni að þeir muni vera innan við
eitt prósent af mannfjölda.
Einnig segir í fréttinni að áform-
að sé að páfinn lýsi því yfir í ferð
sinni að Daninn Niels Stensen vís-
indamaður, sem uppi var seint á
sautjándu öld, skuli tekinn í tölu
hinna blessuðu, sem er fyrsta
skrefið að því að vera tekinn í dýrl-
ingatölu.
Allt er þetta gott og blessað. En
hefur ekki hans heilagleiki, Jó-
hannes Páll annar, í nein önnur
hom að líta?
Grátt leiknir hugsuðir
Við skulum riíja upp hvernig
páfadómurinn í Róm lék tvo af
mestu hugsuðum 16. aldarinnar,
þá Galileo Galilei og Giordano
Bmno.
Galelei studdi kenningar Kopern-
ikusar með óyggjandi stærðfræöi-
rökum um að jörðin snerist um
sólu. Hann var niðurlægður, pínd-
ur og svívirtur og neyddur til að
taka aftur þá stórkostlegu upp-
götvun sína og bjargaði þannig lífi
sínu.
Alkunn og fræg em þau orð Gali-
leis, sem hann er sagður hafa
tautað fyrir munni sér er hann
gekk út úr réttarsalnum: „Hún
Kjallarinn
Ólafur E. Einarsson
forstjóri
snýst samt.“
Ohu skelfilegri var meðferðin á
Giordano Bruno ,um aldamótin
1600. Bruno er af mörgum heim-
spekingum kallaður vitsnillingur
(geni). Höfuðkenning hans var
þessi: „Ahar stjörnurnar, sem sjást
þegar kemur út fyrir jarðstjörnuna
Satúrnus, eru sólir.“
Með skilningi á þessu var svo
ótrúlegt andans afrek unnið að
nægja mundi th að sýna að aldrei
hafi meiri vitfrömuður verið en
Bruno. Það var í rauninni hann
sem með þessari kehningu upp-
götvaði heiminn. Bmno sagði
einnig:...að líf og mannkyn væri
th á óteljandi stjörnum öðmm en
vorri jörð og hann skildi að líf vort
hér á jörðu á sér framhald á öðrum
jarðstjörnum."
Það var einmitt þessi kenning
sem ohi hvað mestu hatrinu á hon-
um innan páfadómsins í Róm.
Guöi þóknanleg
Þegar þessir atburðir gerðust,
fyrir og laust eftir aldamótin 1600,
var Clement 8. páfi í Rómaborg.
Sagan segir að Clement páfa hafi
verið það mikið kappsmál að árið
sextán hundmð yrði sérstakt náð-
ar- og hátíðarár, enda var þá mikið
um dýrðir í Rómaborg. Hvaðanæva
úr heiminum komu pílagrímar í
þúsundatali th Rómar því serstök-
um ljóma átti það að varpa á þetta
ár náðarinnar og gleðinnar að nú
skyldi í augsýn fjölmennis frá öll-
um löndum katólskrar kristni
brenndur á báh tiltakanlega hættu-
legur villutrúarmaður og falskenn-
ari.
Dómurinn yfir Bruno var loks
kveðinn upp 8. febrúar árið 1600,
eftir að hann haíði verið í varð-
haldi nálega átta ár, fyrst í hinum
hræðilegu blýherbergjum undir
þaki hertogahallarinnar í Feneyj-
um, en síðar í Rómaborg. Bruno
var neyddur th að krjúpa á kné og
hlýða þannig á dóminn og er sú
saga til að hinn langhijáði og sví-
virti vitringur hafi sagt, er kardiná-
hnn, sem dóminn kvað upp, hafði
lokið lestri sínum: „Hræddari
munuð þér vera er þér kveðið upp
þennan dóm en ég að heyra hann.“
Dóminum var fullnægt 17. febrú-
ar árið 1600 þar sem heitir Campo
di fiori, blómavöllur. Múgur og
margmenni hafði þangað safnast
th að horfa á brennuna og þar sat
páfinn sjálfur í guhnu hásæti en í
kringum hann á pallinum kardiná-
lar, hertogar og biskupar. Á þann
viðurstyggilega verknað, sem nú
var framkvæmdur, var litið sem
skemmtun og hana Guði sérstak-
lega þóknanlega.
Bruno var nú leiddur að bálkest-
inum og bundinn við staur sem upp
úr honum stóð. Hann var í kufli
sem málaðir voru á blossar og
rauðir púkar en á höföinu var
pappírshúfa „skreytt" á sama hátt.
Frá tungunni hafði verið gengið
þannig að hann gat ekkert sagt því
gert var ráð fyrir að hann kynni
að öðrum kosti að segja eitthvaö
sem hneykslað gæti hinn guð-
hrædda lýð sem þama stóð í kring.
Hann mátti aðeins geta hljóðað
þegar logarnir færu að leika um
líkama hans. En Bruno þagði,
mæiti hvorki orð né gaf frá sér
kvalarhljóð og svipti þannig páfa
og hans preláta þeirri ánægju sem
ætla má að þeir hafi beðið eftir.
Nýalarnir
Þegar litið er á heimspekikenn-
ingar dr. Helga Pjeturss fer ekki á
milli mála að þær em mjög í anda
nefndra hugsuða, Galileos og
Brunos, en ganga þó í sumum at-
riðum mun lengra. Séu þær flokk-
aðar í þrjá höfuðflokka má segja
að þeir séu þessir.
1. Sú kenning og vissa sem kemur
fram í fyrstu orðum Nýals sem
út kom 1922.
„Þaö sem þúsundir mihjóna
hafa haldið vera líf í andaheimi
eða goðheimi er lífið á öðrum
hnöttum. Þessi hugsun, sem
segja má með svo fáum orðum,
verður upphaf meiri breytinga
th batnaðar á högum mann-
kynsins en orðið hafa um ahar
aldir áður.“
Þaö eru einmitt þessi orð meðal
annars, sem guðfræðingurinn
Magnús Jónsson prófessor segir
vera „það skynsamlegasta sem sagt
hefur verið síðan menn fóru að
tala“.
2. Stjörnu-liffræðin, með öðrum
orðum lífssambandið mihi
stjarnanna, mihi sólhverfanna í
himingeimnum.
3. Um eðli draumlífsins.
Sérstaklega heihandi kenningar
og djúpvitrar rannsóknir á
draumlifmu, sem er sprottið af
sambandi við draumgjafa.
„Draumurinn er líf, en ekki
hugsun."
Að sjálfsögðu mætti skrifa langt
mál um þessar djúpviturlegu kenn-
ingar dr. Helga en hvergi er þó
betri aðgangur að fyhri skýringum
á efninu en í sjálfum bókum hans,
„Nýölunum". Ennfremur er bent á
bókina Málþing íslendinga sem
tekin er saman af Þorsteini Guð-
jónssyni rithöfundi.
Stensen biskup?
í upphafi þessarar geinar er með-
al annars bent á að í ferðalaginu
muni-páfmn lýsa því yfir að Daninn
Niels Stensen, vísindamaður,
prestur og síöar biskup, verði tek-
inn í tölu hinna blessuðu, sem er
fyrsta skrefið að þvi að vera tekinn
í dýrlingatölu.
Herra Stensen var fyrst mót-
mælaendatrúar en snerist th
katólsku um fertugsaldur og þjón-
aði um langan tíma á kreddubund-
inn hátt víðsvegar um Evrópu.
Enn birtast greinar í dönskum
blöðum um þessa ráðagerð páfa og
sýnist sitt hveijum. Ekki veit ég
greinilega um ástæður en hitt fuh-
yrði ég að hér á landi eru aðeins
sárafáir menn sem kannast við
nafnið Stensen biskup.
Að endingu þessarar greinar leyfi
ég mér að lýsa yfir þeirri bjargfóstu
skoðun minni að það er aðalsmerki
á íslensku þjóðinni hve hún er
fijálslynd í trúarskoðunum.
Ólafur E. Einarsson