Dagblaðið Vísir - DV - 28.08.1989, Side 15

MÁNUDAGUR 28; ÁGÚST 1989.
15
Hvernig rýra menn
álit sitt siðferðilega?
Fyrir skömmu vék Borgardómur
Magnúsi Thoroddsen hæstaréttar-
dómara frá með skírskotun til laga-
greinar um héraðsdómara, þar sem
heimiluð var frávikning dómara,
hefðu þeir rýrt álit sitt siðferðilega.
Hafði Magnús keypt feiknin öll af
áfengi á sérkjörum, á meðan hann
var handhafi forsetavalds. Ég hef
áður vikið að þessu athyglisverða
máli.
Fyrst er almenningsáht myndað
gegn Magnúsi með staðhæflngum
fjármálaráðherra um, að hann hafi
brotið reglur, síðan er honum vikið
frá með tilvísun til þess, að almenn-
ingsálitið sé andsnúið honum!
Jafnframt er verjanda Magnúsar
neitað um upplýsingar um, hvernig
áfengiskaup annarra ráðamanna
hafi verið, svo að unnt sé að kom-
ast að því, hvaða reglur hafa í raun
og veru gilt á þessu sviði. - Alit er
þetta ískyggilegt, en hér langar mig
til að ræða um annan þátt málsins:
hvað það geti merkt að rýra álit
sitt siðferðilega.
Stjórnarskráin
verndar dómara
Ég er sammála Borgardómi um
það, að gera ber jafnstrangar eða
strangari kröfur til dómara í
, hæstarétti en héraði. Þess vegna
virðist fljótt á htið sem lagagreinin
um héraðsdómara, sem Borgar-
dómur reisir úrskurð sinn á, hljóti
hka að ná til hæstaréttardómara.
En að mörgu er að hyggja. Um leið
KjaHariim
Dr. Hannes Hólmsteinn
Gissurarson,
lektor í stjórnmálafræði
og gera ber strangar kröfur til
hæstaréttardómara, verða þeir að
njóta ríkrar verndar gegn fram-
kvæmdarvaldinu.
Sérstök ákvæði eru einmitt um
það í sjálfri stjórnarskránni, að
ekki megi víkja þeim frá nema með
dómi. (Þess vegna var sú athöfn
dómsmálaráðherra að víkja Magn-
úsi sjálfur frá, en láta dóminn ekki
gera það, stjómarskrárbrot, eins
og Borgardómur benti á, og furðu-
legt, að enginn fjölmiðill skuh
hafa tekið það stóralvarlega mál
upp.)
Hefði ég skipað sess dómaranna
í Borgardómi, hefði ég gefið því
sérstakan gaum, hvort fram-
kvæmdarvaldið hefði ekki brotið
af sér í máhnu. Engir almanna-
hagsmunir kröfðust þess, að mál-
inu væri laumað í fiölmiðla eins
og einhver þeirra Ólafs R. Gríms-
sonar, Guðrúnar Helgadóttur og
nokkurra embættismanna hlýtur
að hafa gert.
Þrennt kann að hafa vakað fyrir
þeim, sem kom fréttinni á fram-
færi: að versla við fréttamanninn
(„ég geri þér nú greiða, ef þú gerir
mér greiða síðar“), koma höggi á
Magnús Thoroddsen („láta fína
fólkið hafa það“) eða leiða athyg-
hna frá öðrum málum á sama tíma,
svo sem stórfehdum skattahækk-
unum. Meginsök Magnúsar Thor-
oddsen var sú, að hann hafði verið
stórtækari í að nota sér viðurkennd
fríðindi en þeir menn, sem sviptu
hann æru og starfi.
Afglöp og afbrot
Ekki er um það deht, að Magnús
gekk miklu lengra en góðu hófu
gegnir í áfengiskaupum á sérkjör-
um. Dómurinn stóð hins vegar
frammi fyrir því úrlausnarefni,
hvort brot hans væri svo siðferði-
lega ámæhsvert, að rétt væri að
víkja honum frá. Ég svara hiklaust
neitandi. Auk þess sem aðdrag'andi
málsins var með þeim hætti, að
ekki var unnt að verða við kröfu
framkvæmdarvaldsins um frá-
vikningu, ber að gera strangan
greinarmun á timabundnu al-
menningsáhti annars vegar og al-
mennum siðferðisviðhorfum hins
vegar. Enginn vafi er á því, að al-
menningsáhtið krafðist frávikn-
ingar Magnúsar. Hneykslunaralda
reis um allt land vegna framferðis
hans.
Almenn siðferðisviðhorf kröfðust
á hinn bóginn ekki frávikningar
dómárans. Menn komast stundum
að annarri niðurstöðu, þegar þeir
íhuga mál í ró og næði, en á meðan
þeir eru á valdi reiði eða hneyksl-
unar. Eðhsmunur var á afglöpum
Magnúsar og venjulegum afbrot-
um. Hann var sá, að Magnús gerði
engum mein með framferði sínu.
Hann hnuplaði ekki íjármunum frá
neinum, og því síður beitti hann
fólk ofbeldi. Afglöp hans beindust
ekki að neinum thteknum einstakl-
ingi.
Öðru máh gegnir, þegar einn
maður ræðst á annan með ofbeldi
eða jafnvel þegar húseigandi og
iðnaðarmaður semja um það sín á
mhh að gefa greiðslur ekki upp th
skatts. Það eru sannanleg afbrot,
sem bitna á einhveijum öðrum.
(Máhð hefði hins vegar breytt um
eðli, hefði tekist að sanna, að Magn-
ús hefði keypt áfengi á sérkjörum
í því skyni að auðgast á braski með
það.)
Hæstiréttur neiti kröfunni
Það er líklega miður fallið th vin-
sælda að skrifa grein sem þessa til
vamar manni, sem enginn hefur
samúð með. En tvennt varðar hér
mestu. Annað er, að skipta ber
valdinu og tryggja sjálfstæði hinna
einstöku valdhafa hvers gegn öðr-
um, svo að þeir geti myndað mót-
vægi hver gegn öðrum. Þess vegna
verður að veija dómsvaldið gegn
framkvæmdarvaldinu.
Hitt er, að gera verði strangan
greinarmun á afbrotum, sem bein-
ast að thteknum einstakhngum, og
afglöpum, þar sem menn falla í
freistingu, gera eitthvað ósmekk-
legt eða óviðeigandi, án þess að
þeir valdi öðru fólki beinu tjóni.
Magnús Thoroddsen hneykslaði
fólk, en hann gerði engum mein.
Þess vegna ber Hæstarétti að neita
kröfu framkvæmdarvaldsins um
að víkja honum frá, en síðan ætti
Magnús sjálfur að óska þess að
verða fluttur í annað embætti.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
„Magnús Thoroddsen hneykslaði fólk,
en hann gerði engum mein.“
Hvers vegna lög og regla?
Sannast sagna eru þeir oft ekki öfundsverðir af sínu hlutskipti, segir
greinarhöfundur.
Það hefur verið mikh tíska að
gagnrýna störf lögreglumanna að
undanfömu og fréttahungur
gúrkutímabhanna hefur leitt af sér
margt málið á þessu sviði sem eha
hefði ekki fengið mikið rúm á
prenti.
Nú nýverið birtist t.d. í einu
fréttatímaritanna ítarleg umfiöhun
um stúlku nokkra sem taldi sig
hafa fengið harkalega og ósann-
gjarna meðferð lögreglunnar.
Allsherjar barnfóstrur?
Við lestur kemur þó í Ijós að
þarna er áreiðanlega margt málum
blandið og hefði verið ástæða til
fyrir blaðamanninn að fara betur
ofan í saumana á máh þessu í stað
þess að taka það einungis frá ann-
arri hhðinni.
Það er nefnilega svo að sívaxandi
fiöldi fólks í þjóðfélaginu álítur það
rétt sinn að geta vaðið uppi með
nánast hvað sem er og troðið ná-
unganum um tær að vhd. - Oft og
tíðum þarf ekki áfengi til, kannske
þó óbeint, því langvarandi neysla
þess og annarra vímuefna leiðir oft
th brenglunar á hegðun og sið-
ferðismati sem kemur fram á öðr-
um tímum en þeim þegar þeirra er
beinhnis neytt.
Einmitt þetta fólk gerir hvað
mestar kröfur til lögreglumanna
um að þeir séu ævinlega th staðar
th að leysa alla þeirra hnúta og
vandræði. Þrífa upp eftir það og
þurrka af þeim skælumar þegar
það á við. Eins konar allsherjar
barnfóstrur fyrir fuhorðna.
Vandasöm umfjöllun
Umfiöllun um störf lögreglunnar
er vandasöm og erfið og miklar
kröfur verða þeir blaða- og frétta-
menn að gera til sjálfra sín og sinna
vinnubragða þegar þeir fara um
þau orðum og höndum. Við ætl-
KjaUariim
Guðbrandur Þorkell
Guðbrandsson
skrifstofumaður
umst til þess að hafa sem mest
frelsi til allra athafna en sam-
kvæmt gömlu reglunni að mitt
frelsi endar þar sem nefið á þér
byrjar setjum við okkur lög og regl-
ur th að fara eftir um ýmis mann-
leg samskipti. Þörfin á slíkum sam-
skiptareglum er því brýnni sem
þéttbýh er meira og dagleg um-
gengni við náungann óhjákvæmi-
legri.
Við íslendingar erum svo ný-
komnir úr dreifbýhnu í þéttbýhð
að við höfum engan veginn aðlagaö
okkur að eða sætt okkur við nábýl-
ið við aðra. Af þessu leiðir ýmis
samskiptavandamál og þá reynir á
lögregluna að leysa úr ýmsum
þeim hnútum sem við bindum og
greiða úr flækjum sem skapast.
Sannast sagna eru hún oft ekki
öfundsverð af sínu hlutskipti og
með óhkindum að menn skuh yfir-
leitt fást th að gegna þessum störf-
um. Óvíða er aðbúnaður þeirra á
vinnustað slíkur að eftirsóknarvert
sé. Starfið er í eðh sínu þannig að
lögreglumaðurinn þarf líka að
vinna, og þá ekki hvað minnst þeg-
ar allir aðrir eiga frí. Þess utan
þarf lögreglan að fást við ahar
skuggalegustu og ömurlegustu
hhðar mannlegs lífs og má aldrei
undan líta.
Það hlýtur að reyna á sálarstyrk
þess fólks sem þarf að horfast í
augu við og fást við verstu slys,
glæpi og eiturlyf, aö ógleymdum
uppleystum heimhum og svívirt-
um börnum. Hver er sá sem telur
andvökunætur og martraðir lög-
reglumannsins sem endurlifir í
draumi og vöku ógeðfelldustu til-
vik sem hann hefur þurft að fást
við?
Frá báðum hliðum
Að sjálfsögðu er hér ekki verið
að halda því fram að störf lögregl-
unnar megi ekki gagnrýna, fiarri
því. En ef okkur er annt um að
halda uppi sæmhega siðuðu þjóö-
félagi þurfum við líka að virða störf
þeirra sem við ráðum th að fylgjast
með því að almennar samskipta-
reglur séu í heiðri hafðar og eigur
okkar, líf og hmir séu varðar fyrir
uppivöðslumönnum og glæpalýð.
Mikhl vandi er því lagður á herð-
ar þlaðamanna sem fialla um störf
lögreglunnar. Það er a.m.k. lág-
markskrafa th þeirra að þeir kynni
sér málavexti frá báðum hliðum
áður en þeir geysast út á ritvöllinn.
Hvað sem öllu fréttahungri hður
verða menn að sjást fyrir í ákafa
sínum í því að selja blaðið.
Að endingu þykir rétt að taka
fram að sá sem þetta ritar er ekki
lögreglumaður og er ekki í neinum
beinum tengslum við lögreglu-
menn.
Guðbrandur Þorkell
Guðbrandsson
„Þetta fólk gerir hvaö mestar kröfur
til lögreglumanna um aö þeir séu ævin-
lega til staðar til að leysa alla þess
hnúta og vandræði.“