Dagblaðið Vísir - DV - 23.09.1989, Qupperneq 14

14
LAUGARDAGUR 23. SEPTEMBER 1989.
Frjálst.óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JONAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (1 )27022 - FAX: (1 >27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Silfurstjarna í barmi
Stefán Valgeirsson alþingismaður og Qármálamaður
er eitt helzta einkennistákn ríkisstjórnar, sem hefur
sagt skihð við hefðbundin siðalögmál stjórnmála á Vest-
urlöndum. Hann er gangandi dæmi um, hvernig óholl-
ustan grefur um sig í kerfi miðstýringarinnar.
Fjölmiðlar hafa að undanfórnu rakið furðuleg dæmi
um þóknun kerfisins til eins þingmanns fyrir stuðning
hans við ríkisstjórnina, til frænda hans og til fyrirtækja
á hans vegum. Þessar fréttir hafa veitt innsýn í siðlítinn
hugarheim þeirra, sem með völdin fara í landinu.
Hvorki ríkisstjórnin í heild né einstakir ráðherrar
hafa viðurkennt, að stöðu Stefáns í kerfmu þurfi að
breyta. Ólafur Ragnar Grímsson fjármálaráðherra hefur
raunar fullyrt, að Stefán sé lítilþægur að kreíjast ekki
að fá fleiri aðstoðarmenn setta á launaskrá ríkisins.
Stefán Valgeirsson vissi, hvað hann vildi, þegar hann
hafnaði stöðu samgönguráðherra í ríkisstjórn Stein-
gríms Hermannssonar. Hann kaus í staðinn að vera
formaður stjórnar Búnaðarbankans og Stofnlánadeildar
landbúnaðarins og stjórnarmaður í Byggðastofnun.
Stefán kaus einnig að koma tveimur frændum sínum
á framfæri ríkisins, öðrum sem formanni Atvinnutrygg-
ingarsjóðs og hinum sem deildarstjóra í forsætisráðu-
neytinu. Sá síðamefndi er um leið stjórnarformaður
Silfurstjörnunnar, hölskyldufyrirtækis Stefáns.
Byggðastofnun hefur lánað Silfurstjömunni 140 millj-
ónir króna og hefur þar að auki lagt fram 20% hluta-
gárins. Þá hefur Byggðastofnun lánað öðru úölskyldu-
fyrirtæki Stefáns, Fiskeldisþjónustunni, níu milljónir
króna til að kaupa hlutafé í Silfurstjörnunni.
Þessi óráðsía og þetta siðleysi í meðferð opinberra
peninga ætti að varða brottrekstri forstjóra og stjórnar
Byggðastofnunar. En alhr sitja þeir sem fastast í skjóh
ríkisstjómar, sem streitist svo við að sitja í hlýjunni,
að hún hefur misst sjónar á hefðbundum siðalögmálum.
Þá hefur forsætisráðherra tekið á ráðuneyti sitt að
greiða stórfé í ólögleg mánaðarlaun th stjórnarformanns
Silfurstjörnunnar fyrir að vera aðstoðarmaður Stefáns
á þingmannsskrifstofu hans í Þórshamri. Þetta jafnghd-
ir opinberum stuðningi við átta manna þingílokk.
Peningalegur ribbaldaháttur einkennir ríkisstjómina
á ýmsan hátt. Hún hefur sprengt ramma póhtískra
mannaráðninga. Forsætisráðherra og fjármálaráðherra
hafa hvor um sig misnotað heimhd th eins aðstoðar-
manns th að ráða þrjá póhtíska kommissara hvor.
Ríkisstjóminni hefur samtals tekizt að verja hálfum
þriðja milljarði króna úr ríkissjóði th ýmissa gæluverk-
efna og annarra útgjalda, sem engin heimild er fyrir í
neinum lögum. Þetta er kahað hinu fína nafni „aukaíjár-
veitingar" á tungumáh siðspihingarinnar.
Verst er þó mihifærslukerfið, sem ríkisstjómin hefur
eflt. Hún hefur komið á fót sjóðum, sem eiga að brenna
tólf milljörðum í arðlausum rekstri á borð við pappírs-
fyrirtæki Stefáns Valgeirssonar. Þessir sjóðir em undir
stjóm sérfræðinga á borð við Stefán Valgeirsson.
Engri ríkisstjóm hefur miðað betur við að breyta
stjómmálum í baráttu um stóla og völd th að úthluta á
kostnað skattgreiðenda nægtabrauði th gæludýra og
annarra, sem leggjast niður við að væla út undanþágur
og leyfi eða aðra fyrirgreiðslu skömmtunarkerfisins.
Mikhvægasta verkefni almennings á næstunni er að
segja upp störfum formönnum flokka sinna og öðmm
þeim, sem hafa gert landið að leikfangi ribbalda.
Jónas Kristjánsson
Mikhail Gorbatsjov flytur framsöguræöu á miðstjórnarfundinum í Kreml
Gorbatsjov lætur
skálka lúgumar
Lokið er margfrestuðum fundi
miðstjómar Kommúnistaflokks
Sovétríkjanna til afgreiðslu á
stefnuyfirlýsingu um aukið vald-
svið og réttindi stjóma einstakra
Sovétlýðvelda gagnvart alríkis-
stjóminni í Moskvu, svo og eflda
stöðu stjóma sjálfstjórnarsvæða
þjóðemisminnihluta innan lýð-
veldanna. Sovétlýðveldin eru
fimmtán talsins og þjóðir, sem ríkið
byggja, á annaó hundrað.
Um leið og samtakafrelsi og mál-
frelsi koma tfl sögunnar sam-
kvæmt stefnu Mikhafls Gorbatsjov
og manna hans um glasnost, op-
inskáa umræðu, brýst upp á yfir-
borðið spennan sem áratuga harð-
stjóm lætur eftir sig. Er ekki ör-
grannt um að valdamenn, sem sjá
að umbótastefnan hlýtur að reyn-
ast þeim skeinuhætt, kyndi undir
þjóðemisfllindum til að bregða fyr-
ir hana fæti. Svo mikið er víst að
svæðin í Mið-Asíu og handan
Kákasusfjalla, þar sem tfl blóðugra
þjóðemisofsókna hefur komið, em
löngu alræmd fyrir rótgróna íjár-
málaspillingu og valdníðslu.
Samþykkt miðstjómarfundarins
er í öflum meginatriðum sú sama
og kynnt var fyrir mánuöi sem til-
laga stjómmálanefndarinnar. Hún
fjallar um valddreifingu, sér í lagi
í sljórnmálaákvörðunum og í
stjóm efnahagsmála. Miðstýring-
arárátta liðins tíma er fordæmd og
heitið að koma á stjómarháttum
sem hæfa raunverulegu sambands-
ríki.
Sjálfsákvörðunarréttur lýðveld-
anna í efnahagsmálum, sem fram
tfl þessa hefur aðeins náð til
Eystrasaltslýðveldanna þriggja,
skal héðan af vera almenn regla.
Staðfestur er réttur lýðveldanna tfl
að ráðstafa afrakstri bjargræðis-
vega sinna og þeim er frjálst að
taka upp hvert það rekstrarform í
atvinnulífi sem þau telja sér henta.
Með þessu er grundvellinum
kippt undan miðstýringu úr ráöu-
neytum í Moskvu á hvers konar
ákvörðunum í atvinnulífi tfl ystu
endimarka hins víðlenda ríkis. Al-
ríkisstjóminni er þó áskilinn réttur
tfl ákvarðana sem „nauðsyn krefur
tfl aö tryggja öfluga og stöðuga þró-
un atvinnulífsins í heild“.
Lýðveldin fá rétt tfl eigin löggjaf-
ar en hann er takmarkaður af því
aö öllum sovéskum borgurum
skulu hvarvetna tryggð sömu rétt-
indi. Þá er stjómum lýðveldanna
opnuð leið tfl að hreyfa mótbárum
við alríkislöggjöf, sem þær telja
ganga á sín réttindi. Skal sett á
laggimar stofnun tfl aö skera úr í
deflumálum stjóma einstakra lýð-
velda og alríkisstjómar, sem í raun
og vem yrði stjómlagadómstóll.
Komnar í framkvæmd væm
þessar ákvarðanir risaskref frá
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
þeim miðstjómarviðjum sem læst-
ar hafa verið um Sovétríkin á und-
anfarinni hálfri öld. En við ríkjandi
aðstæður er langt í frá að þær full-
nægi öllum óskum. í Eistlandi,
Lettlandi og Litháen hafa til dæmis
komið fram kröfur um að komm-
únistaflokkar lýðveldanna verði
sjálfstæðir og aðskildir frá Komm-
únistaflokki Sovétríkjanna, að
Eistar, Lettar og Litháar gegni að-
eins herþjónustu í eigin landi og
myndi þannig sjálfstæða lýðvelda-
heri og að lýðveldin fái sjálfstæða
aðild að Sameinuðu þjóðunum.
Einnig eru uppi kröfur um að
Eystrasaltslýðveldin gangi hrein-
lega úr Sovétríkjunum.
Þeirri kröfu vísaði Gorbatsjov á
bug sem ævintýramenhsku í fram-
söguræðu sinni á miðstjómarfund-
inum. Og í ályktun hans er íjallað
sérstaklega um þörfina á að efla
alríkisvaldið til að fara með mál
eins og utanríkismál, landvarnir
og innanlandsöryggi.
Gorbatsjov og hans menn vita að
þeir eru í kapphlaupi við tímann.
Samþykktin um rétt einstakra lýð-
velda og sjálfstjómarsvæða er til-
raun tfl að halda tökum á þróun
sem þessir menn hmndu af stað
af ráðnum hug, vel vitandi að ekki
yrði séð fyrir hvert hún leiddi.
Gorbatsjov sagði miðstjómar-
mönnum opinskátt að þörf væri
mikilla mannaskipta enn á öllum
fomstusviðum tfl að gera flokkinn
færari um framkvæmd umbóta-
stefnunnar. í því skyni að flýta fyr-
ir því var næsta flokksþingi hraðað
um misseri, fram tfl næsta hausts.
Flokksþing eitt getur endumýjað
miðstjóm.
Þangað til verður Gorbatsjov aö
láta sé nægja að breyta tfl í þeirri
stofnun sem fer með æðsta flokks-
vald frá degi tfl dags, stjórnmála-
nefndinni. Á fundinum í vikunni
var skipt mn þrjá af þrettán full-
gfldum stjómmálanefndarmönn-
um og tveir að auki án atkvæðis-
réttar urðu einnig að víkja.
íhaldsöflin í flokknum hafa misst
af valdastólum öfluga liðsmenn,
Viktor Tsébrikof, fyrrum yfirmann
leyniþjónustunnar KGB, og Vald-
imir Sérbitski, æðstráðanda Úkra-
ínu í átján ár. Verður þess vafa-
laust skammt að bíða að hann verði
settur af í Kiev lika.
Úkraína er næstfjölmennasta
Sovétlýðveldið með tæpan íjórðung
landsmanna, frjósamasta land-
búnaðarsvæðið og iðnaðarhérað í
fremstu röð. Ógnarstjóm Stahns
bitnaði með afbrigðum hart á
Úkraínumönnum. Með skipulagðri
hungursneyð var að minnsta kosti
milljón bænda svelt tfl bana í upp-
hafi fjórða tugar aldarinnar. í
hreinsununum miklu undir lok
sama áratugar var unnið skipulega
að útrýmingu úkraínskra mennta-
manna og forustumanna á öllum
sviðum þjóðlífs og önnur mflljón
dregin fyrir aftökusveitir eða hrak-
in í fangabúðir.
í þrjú ár hefur Sérbitski htið á
það sem hlutverk sitt að varðveita
Úkraínu sem vigi íhaldsaflanna og
hugsanlegan stökkpall til valda-
töku þeirra. Umbótasinnar hafa
orðiö að starfa þar með aðferðum
andófsmanna frá Bresnévstíman-
um. En í ár hefur smátt og smátt
saxast á íhaldsvígiö. Flokksbrodd-
ar féllu unnvörpum í kosningum
tfl fulltrúaþingsins. Kolanámu-
menn í Donbass gerðu verkfall. Og
á síðustu vikum hefur verið mynd-
uð úkraínsk þjóðfylking, Rukh að
nafni, með svipuð markmið og þær
í Eystrasaltsríkjunum. Loks efndi
úníatakirkjan í Vestur-Úkraínu tfl
stórfenglegrar helgigöngu og úti-
messu í Lvov um síðustu helgi, en
þá kirkju bannaði Stalín og situr
við þaö enn. Úníatar fara að helgi-
siðum rétttrúnaðarkirkjunnar en
virða myndugleika páfans.
Úkraína er því að komast í flaum
umbótastefnunnar og veröur ekki
auðvelt að hemja þau öfl sem við
það leysast úr læðingi.
Nú eru framundan beggja vegna
áramóta kosningar til ráðanna,
sem samkvæmt umbótastefnunni
eiga að taka við forustuhlutverki
og ábyrgö í hverju umdæmi af
flokksritara og framkvæmdanefnd
deildar kommúnistaflokksins.
Æðstu ráð lýöveldanna verða einn-
ig endurnýjuð. Sem óðast vinna
þau sem nú sitja að frágangi kosn-
ingalaga sem miða viö val milli
frambjóðenda.
Þar er margur vandi á ferðum, í
þjóðfélagi sem er rétt að byrja að
kynnast fijálsum framboðum og
valdi hjá kjósanda. Ekki er furða
þótt þeim sem farinu stýrir þyki
þörf að skálka lúgur fyrir sighng-
ima fram að næsta flokksþingi.