Dagblaðið Vísir - DV - 20.03.1990, Page 14

,14
ÞRIÐJjUDAGUR 20. MARS 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JONSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (91 )27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJOLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Markaðshyggja í austri
Kosningaúrslitin í Austur-Þýzkalandi eru öðrum
þræði eðlilegt framhald kosningaúrslita í öðrum löndum
Austur-Evrópu í vetur. Eins og fyrri úrslit í austri fela
þau í sér miklu meiri sveiflu til hægri en menn gerðu
sér grein fyrir og spáð hafði verið í skoðanakönnunum.
í ljós er að koma, að ekki er með skoðanakönnunum
unnt að spá úrslitum frjálsra kosninga í Austur-Evrópu
og þriðja heiminum með sömu nákvæmni og á Vestur-
löndum. í slíkum ríkjum eru hinir spurðu oft hræddir
við að láta álit sitt í ljós af ótta við leynilögreglu.
Þannig urðu úrslitin í Nicaragua um daginn jafn-
óvænt og úrslitin urðu nú í Austur-Þýzkalandi. í slíkum
ríkjum óttans eru menn varir um sig, segja fátt við
ókunnuga og bíða færis í kjörklefanum, þegar þeir fá
tækifæri til að tjá hug sinn í frjálsum kosningum.
Ef við höfum hliðsjón af þessari staðreynd, skiljum
við betur atburðarásina í Austur-Evrópu. Allir létu
blekkjast af skoðanakönnunum þar eystra, þar á meðal
valdhafarnir. Þeir töldu sér óhætt að leyfa kosningar,
af því að þeir ofmátu fylgi sitt stórlega.
Pólska kommúnista renndi ekki grun í, að Samstaða
mundi rúlla þeim upp í kosningum. Tékkneskir komm-
únistar ímynduðu sér, að nýfengin sjálfstæðisstefna
þeirra mundi skila þeirra manni í forsetaembætti. Þeir
ætluðu að ríða sjálfir ölduna til hægri.
En Mazowiecki varð forsætisráðherra í Póllandi og
Havel varð forseti í Tékkóslóvakíu. í báðum þessum
löndum eru hægri sinnaðir fjármálaráðherrar við pen-
ingavöld. Þeir eru svo hægri sinnaðir, að hér á landi
væru þeir orðaðir við hina umdeildu frjálshyggju.
. Lengi héldu menn, að Austur-Evrópa væri að feta
einhvern óskilgreindan milliveg austræns ríkisbúskap-
ar og vestræns markaðsbúskapar, eins konar sænska
félagshyggju. Því hefur jafnvel verið haldið fram, að þar
mundi rísa svokallaður „sannur“ sósíalismi.
Þetta hefur reynzt misskilningur. Austur-Evrópubú-
ar vilja ekki sjá neitt, sem lyktar af sósíalisma. Þeir eru
búnir að vera undirokaðir af honum áratugum saman
og vilja núna steypa sér út í hreina markaðshyggju.
Þeir vilja fara að græða peninga og það sem fyrst.
Langvinnar og þvingaðar ýkjur á einn veginn leiða
um síðir til, að andstæðan fær útrás, þegar hlekkir
bresta. Þesan leiðir til antiþesu. Því má búast við, að
stjórnmál, og þá einkum stjórn fjármála og efnahags,
verði afar hægri sinnuð til aldamóta í Austur-Evrópu.
í Austur-Þýzkalandi kom greinilega í ljós um helg-
ina, að kjósendur höfðu ekki miklar áhyggjur af missi
ýmiss konar félagslegrar velferðar, svo sem auðvelds
aðgangs að barnaheimilum og skólagöngu á ríkiskostn-
að. Þeir einblíndu á tækifæri markaðsbúskapar.
Þessi áherzla á framleiðslu verðmæta með markaðs-
hyggju í stað áherzlu á dreifmgu verðmæta með félags-
hyggju mun vafalítið hjálpa Austur-Evrópu til að kom-
ast á efnahagslegt flug og gera síðar kleifa félagshyggju
á öðrum og auðugri grunni en nú er í þessum löndum.
Fyrstu árin verður auðveldast fyrir Austur-Evrópu
að ráðast með ódýrar landbúnaðarvörur inn á vestur-
evrópskan og alþjóðlegan markað. Samhliða verður
óhjákvæmilegt, að Vestur-Evrópa, og þá einkum Evr-
ópubandalagið, neyðist til að efla samstarf við austrið.
Sameinað Þýzkaland verður í brennidepli þessarar
hægri sveiflu. Þaðan og frá Austur-Evrópu mun á næstu
árum streyma elfur eindreginnar markaðshyggju.
Jónas Kristjánsson
Vísitala byggingarkostnaöar er
ekki nákvæmur mælikvarði. Hana
skortir tengsl við raunveruleikann.
Mikilvæga kostnaðarliði vantar og
hún mælir illa þensluáhrif. Undan-
farna flmm áratugi hefur bygging-
arkostnaður hækkað tvöfalt meira
en vísitalan. Nákvæmari kvarða
vantar til að mæla byggingarkostn-
að og breytingar á honum.
Efasemdir um
byggingarvísitöluna
Þegar vísitala byggingarkostnað-
ar var birt fyrir skömmu komu
fram rökstuddar grunsemdir um
að ýmsar forsendur útreikninga
orkuðu tvímælis. Byggingarvisital-
an gefur ekki nákvæma mynd af
því hvernig byggingarkostnaður
breytist. Tímabært er að aðferðir
við útreikning hennar séu endur-
skoðaöar. Þá sýnir vísitalan ekki
raunverulegan byggingarkostnað Þróun byggingarkostnaðar samanborið við byggingarvisitölu 1940-1989
eins Og hann er á hverjum tíma. (Byggingarkostnaður 1940 = 100 stig. Byggingarvisitala = 100 stig allt timabilið.)
Byggingarvísitala
Endurskoðið
vísitölugrunninn
í útreikningana vantar mikil-
væga kostnaðarliði. Hún mælir
auk þess ekki verðsveiflur sem
fram koma vegna þenslu eða sam-
dráttar á vinnumarkaði og gefur
ranga mynd af því hvernig bygg-
ingarkostnaður þróast á löngum
tíma. Til dæmis hefur byggingar-
kostnaður íbúðarhúsnæðis hækk-
að um 100% meira en vísitalan gef-
ur til kynna undanfarna fimm ára-
tugi.
Vísitöluhúsið
Fyrir tæpum tveimur áratugum
var reist steinsteypt íjögurra hæða
fjölbýlishús í Reykjavík með tíu
íbúðum. Ein íbúð er á fyrstu hæð
en þrjár á hverri hinna. Þessi blokk
er vísitöluhúsið. Við byggingu þess
voru haldnar skýrslur um notkun
byggingarefnis, vinnutíma og
smærri liði sem höfðu áhrif á bygg-
ingarkostnaðinn. Þessi sundurlið-
un myndar enn reiknigrundvöll
vísitölu byggingarkostnaðar.
Við útreikning hennar eru þeir
efnisþættir, sem koma fyrir í hús-
inu, taldir saman. Aflað er upplýs-
inga um söluverð byggingarefnis,
taxta iðnaðarmanna og annarra
liða, sem eru í grundvellinum, og
byggingarkostnaður blokkarinnar
áætlaður. Vísitölugrunnurinn
samanstendur þess vegna af timb-
urhlaða, bílhlössum af steinsteypu,
stafla af einangrun, tilteknum
tímafjölda iðnaðarmanna og öðr-
um liðum. - Samanlögðu verði á
þessari ,,innkaupakörfu“ er ætlað
að mæla framleiðslukostnað íbúða
sem byggðar eru nú í ársbyrjun
1990 í Reykjavík. Ekki er kannað
hvað það kostar í raun að reisa hús.
Vantar kostnaðarliði
Vísitalan miðast samkvæmt því
við áætlaðar stærðir og í hana
vantar mikilvæga kostnaðarliði.
Það gerir hana óáreiðanlega þegar
mæla skal kostnaðarbreytingar.
Til dæmis má nefna að vaxtakostn-
aður er ekki reiknaður. Það hefur
verið afar óheppilegt síðustu árin.
Áður en verðtrygging var tekin
upp voru vextir af húsbyggingalán-
um lægri en verðbólgan. Af þeim
sökum fékk byggingaraðili í raun
greitt með lánum sem hann tók til
að fjármagna framkvæmdirnar.
Lengi voru vextirnir mun lægri en
verðbólgan en eru nú hærri.
Á tímum óðaverðbólgu og nei-
kvæðra raunvaxta var byggingar-
kostnaður samkvæmt því ofmetinn
en eftir að lán urðu verðtryggð er
hann á hinn bóginn vanmetinn.
Vísitala byggingarkostnaðar hefur
eingöngu af þessum sökum van-
metið hækkunina um meira en
15% undanfarinn áratug.
KjaUariim
Stefán Ingólfsson
verkfræðingur
Þensluáhrif vanmetin
Byggingarvísitalan mælir stund-
um rangt hækkanir á milli ára. Á
þenslutímum reynist oft erfltt að
fá vinnukraft. Yflrborganir tíðkast
og vinnubrögð verða ómarkvissari
en annars. Byggingarkostnaður
hækkar þess vegna. Vísitalan mið-
ast hins vegar við taxtakaup og
getur ekki mælt áhrif þenslunnar.
Á samdráttartímum er þessu
öfugt farið. Þá lækkar launakostn-
aður vegna lágra tilboða. Þegar
samdrætti í byggingariðnaði lýkur
og þensla tekur við hækkar bygg-
ingarkostnaður af þeim ástæðum
sem hér voru nefndar. Ef vísitalan
er reiknuð eins og nú tíðkast er
ekki unnt að mæla hækkanir sem
leiða af breyttum aðstæðum á
byggingamarkaði.
Sennilegt er að þensla og vaxta-
breytingar hafl hækkað byggingar-
kostnað um allt að 7% meira á
milli áranna 1986 og 1987 en bygg-
ingarvísitalan sýnir.
Rangtmatá
langtímahækkunum
Vísitalan sýnir ekki hvernig
byggingarkostnaður breytist á
löngum tíma. Síðustu hálfa öld hef-
ur hann til jafnaðar hækkað á
hverju ári um 1,4% meira en vísi-
talan mælir. Meðfylgjandi mynd er
ætlað að sýna hvernig það hefur
gerst. Á henni hefur greinarhöf-
undur eftir fáanlegum heimildum
áætlað hvernig byggingarkostnað-
ur íbúðarhúsnæðis í Reykjavík hef-
ur raunverulega þróast síðustu
hálfa öld samanborið við breyting-
ar á byggingarvísitölunni.
Til þess að sýna mismuninn er
vísitala byggingarkostnaðar reikn-
uð 100 stig allt tímabilið. Við mat á
því hversu hár byggingarkostnað-
ur var raunverulega á hverjum
tima er stuðst við gögn frá fyrri
áratugum og áætlaðan byggingar-
kostnað á síðasta ári. Á myndinni
sést að byggingarkostnaður hefur
allt tímabilið hækkað meira en
vísitalan.
Hækkunin er um 1,8% á ári 1940
til 1955, alls 31% meira en vísitalan.
1955 til 1975 hækkaði hann um 0,9%
á ári eða alls 21%. Frá 1975 hefur
kostnaðurinn hækkað um 29% eða
1,8% á ári.
Raunverulegur
byggingarkostnaður
Þó aö vísitölur, sem mæla raun-
verulegan byggingarkostnað á
hverjum tíma, séu ekki notaðar hér
á landi þekkjast þær erlendis, til
dæmis í Bandaríkjunum. Til að
mæla raunverulegan byggingar-
kostnað verður að fara aðrar leiðir
en notaðar eru við útreikning á
byggingarvísitölunni eins og henni
var áður lýst.
Einfaldast er að styðjast við með-
alverð á nýbyggðum íbúðarhúsum
sem seld eru á frjálsum markaði.
Þá leið má fara ef margar nýbyggð-
ar íbúðir af svipuðum gæðum eru
seldar fullgerðar.
Hér á landi þarf þó að nota flókn-
ari aðferðir vegna fámennis og
smæðar markaðarins. Unnt er að
afla upplýsinga um byggingar-
kostnað íjölmargra íbúða. Hús-
næðisstofnun hefur nákvæmar
upplýsingar um hundruð félags-
legra íbúða sem eru byggðar ár-
lega.
Margar íbúðir eru reistar á veg-
um byggingafélaga og vafalaust má
fá upplýsingar hjá einkaaðilum.
Sveitarfélög, ríkisstofnanir og op-
inber fyrirtæki byggja einnig mik-
iö. Stofnkostnaði allra þessara
húsa má safna saman með aðstoð
nútíma upplýsingatækni. Síðan má
reikna nýja byggingarvísitölu sem
hefur ekki sömu vankanta og
gamla vísitalan.
Stefán Ingólfsson
„Ef vísitalan er reiknuð eins og nú tíðk-
ast er ekki unnt að mæla hækkanir sem
leiða af breyttum aðstæðum á bygg-
ingamarkaði.“