Dagblaðið Vísir - DV - 11.01.1991, Page 4

4
FÖSTUDAGUR 11. JANÚAR 1991.
Fréttir
Fiskeldið á heljarþröm:
Á þriðja milljarð tapað
og á annan tug gjaldþrota
- talið að á næstunni muni allt að 6 milljarðar tapast 1 gjaldþroti fiskeldisfyrirtækja
Alls hafa 16 fiskeldisfyrirtæki fariö á hausinn og þegar hafa tapast á þriðja milljarö króna af þvi fé sem sett
hefur verið i greinina. Miklir rekstrarerfiðleikar hrjá þessa ungu atvinnugrein og þykir sýnt að á næstunni
muni fjöldi stöðva verða gjaldþrota. Þær sem enn eru starfandi eru flestar orðnar uppiskroppa með eigið
fé. Bankar, fjárfestingarlánasjóðir og fleiri lánardrottnar hafa kippt að sér hendinni varðandi frekari fyrir-
greiðslu. Jafnvel Landssamband fiskeldis- og hafbeitarstöðva hefur lokað eigin skrifstofu vegna fjárhagsörðug-
leika.
^ GJALDÞROT
fiskeldisstööva
Ölunn, Dalvlk
\ X)Fla
r> . ..
- Árlax.Kópaskerl
1 Flskeldl Húsavíkur
Fomós,
Sauóirkrákl
Islenska flskeldjsf..
Elólsvik, Rvík >
Vogalax hf., i A Pólarlax hf.,
Undarlax ht, \ ^ Straumsvlk, Hafnarflról
Vogum L
W W Smárl ht, Þorlákshöfn
íslandslax, Grlndavlk
DVJRJ
Á einungis einu ári hefur á annan
tug fiskeldisfyrirtækja orðið gjald-
þrota og annar eins fjöldi hætt
starfsemi. Alls voru í upphafi síð-
asta árs starfandi um 100 fiskeldis-
og hafbeitarstöðvar, þar af um
helmingurinn í umtalsverðum
rekstri.
Taiið er að á undanfórnum árum
hafi alls verið settir um 10 milljarð-
ir í þessar stöðvar en þar af einung-
is um hálfur annar milljarður í
hlutafé. Ljóst þykir að nú þegar
hafi tapast eitthvað á þriðja millj-
arð vegna gjaldþrota og rekstrar-
stöðvunar. Þá er nánast allt eigiö
fé þeirra fiskeldisstööva, sem enn
starfa, uppurið.
Lánardrottnar í vanda
Stærstu lánardrottnar fiskeld-
isstöðvanna eru íjárfestingarlána-
sjóðirnir og hafa þeir lánaö á
fimmta milljarð til uppbyggingar
þessarar atvinnugreinar. Að auki
hafa þeir keypt hlutabréf í fiskeld-
isfyrirtækjum fyrir hátt í 100 millj-
ónir. Þá hafa sjóðirnir lánað ein-
staklingum og fyrirtækjum um 160
milljónir til hlutabréfakaupa. Ljóst
er að tap þessara sjóða vegna gjald-
þrota og rekstrarstöðvunar í grein-
inni muni skipta milljörðum
króna.
Auk íjárfestingarlánasjóðanna
hafa bankar og aörar lánastofnanir
lánað á þriðja milljarð til fiskeld-
isstöðva í rekstrar- og afurðalán.
Einnig hafa kaupleigufyrirtæki
veitt umtalsvert fjármagn til tækja-
kaupa í stöðvunum og fóðurstöðvar
hafa selt þeim fóður fyrir hundruö
milljóna upp á krít.
Sex milljarðar í hættu
Vegna gjaldþrota og rekstrar-
stöðvunar margra fiskeldisfyrir-
tækja hafa meira en 20% þessara
fjármuna tapast nú þegar. Munar
þar mest um gjaldþrot Lindarlax
og ísla'ndslax á síðasta ári en í þeim
er talið að um 1,5 milljarður hafi
tapast. Til viðbótar þessu hafa
miklir fjármunir tapast vegna
gjaldþrots minnst 14 annarra fisk-
eldisfyrirtækja víðsvegar um
landið.
Á opnum stjómmálafundi í
Reykjavík fyrir skömmu lét Ólafur
Ragnar Grímsson fjármálaráð-
herra þau ummæh falla að allt að
sex mihjarðar myndu tapast á
næstunni vegna gjaldþrota í grein-
inni. Að sögn kunnugra er þetta
ekki ólíklegt enda sé ekki hægt að
búast við að fiskeldið hér á landi
geti borið nema um helming þess
fjármagnskostnaðar sem á grein-
ina fehur. Að vonum eru bæði eig-
endur stöðvanna og lánardrottnar
mjög uggandi um stöðuna enda
miklir fiármunir í húfi.
Framkvæmdasjóður
lánaði mest
Af einstökum fiárfestingarlána-
sjóðum hefur Framkvæmdasjóður
íslands lánað mest tíl fiskeldisins
eða um tvo mUljarða. Algengasta
lánsupphæðin hefur veriö um 100
milljónir en mest hefur sjóðurinn
þó lánað um 270 mUljónir í einstakt
fyrirtæki, SUfurlax.
Aö sögn Snorra Tómassonar, að-
stoðarforstjóra Framkvæmdasjóðs
íslands, hefur sjóðurinn enn ekki
þurft að afskrifa mikið af lánum
en segir útlitið framundan svart.
Hann segir ljóst að svigrúm til frek-
ari lánafyrirgreiðslu sé htiö enda
þótt fiárhagsleg staða sjóðsins hafi
Fréttaljós
Kristján Ari Arason
batnað að undanfornu.
Biðröð eftir fyrir-
greiðslu hjá Byggðasjóði
Byggðasjóður hefur alls lánað um
1,1 mUljarð tU fiskeldisstöðva og að
auki lánað ríflega 200 miUjónir til
hlutafiárkaupa í þessum fyrirtækj-
um. Til viðbótar þessu hefur sjóð-
urinn sjálfur keypt hlutabréf fyrir
um 60 milljónir.
Á boröi stjórnar sjóðsins liggur
nú beiðni frá ýmsum fiskeldis-
stöðvum um aukna fyrirgreiðslu
sem enn hefur ekki verið tekin af-
staða tU. Eitt þessara fyrirtækja,
Smári hf. í Þorlákshöfn, hefur þeg-
ar verið tekið tU gjaldþrotaskipta
og ljóst að fleiri fylgja í kjölfarið
komi ekki fil aukin fyrirgreiösla á
næstu dögum. Til dæmis hefur ís-
lax viö ísafiörð óskað eftir 10 til 15
mUljónum í aukið hlutafé frá sjóðn-
um. Ennfremur hefur Miklilax í
Fljótunum óskað eftir láni upp á
130 mUljónir og auknu hlutafé upp
á 10 milljónir.
Aö sögn Guðmundar Malmquist,
forstjóra Byggðasjóðs, hefur sjóð-
urinn nú þegar afskrifað lán upp á
60 til 70 milljónir en segir ljóst að
sú tala hækki verulega þegar gjald-
þrotaskiptum nokkurra fiskeldis-
stöðva, sem hafa notið fyrirgreiðslu
sjóðsins, verður lokið.
„Staðan í fiskeldinu er iqjög slæm
og fátt sem vekur bjartsýni. Ein-
hveijar vonir hafa verið vaktar í
sambandi við bleikjueldið en ég
held að það verði að fara mjög var-
lega í það. Á síöasta ári voru ekki
seld nema um 500 tonn á heims-
markaðinum af bleikju þannig að
markaðurinn er ekki stór. Mér
skUst til dæmis að hjá SUfurstjöm-
unni sé verið að rækta mUh 200 og
300 tonn. Fyrir okkur er hins vegar
lítið annað að gera en að reyna að
halda betur stæðu fyrirtækjunum
gangandi. Að öðmm kosti kunnum
við að verða fyrir enn meiri áíoU-
um.“
Fiskveiðasjóður
með slæma reynslu
Fiskveiðasjóður lánaöi á árunum
1985 og 1986 samtals um 750 mUlj-
ónir til sex fiskeldisstöðva. Af þeim
eru fiórar þegar gjaldþrota; ís-
landslax, Árlax, Vogalax og Pólar-
lax.
Að sögn Svavars Ármannssonar,
aðstoðarforstjóra Fiskveiðasjóðs,
ákvað stjórn sjóðsins þegar á árinu
1986 að hætta allri lánastarfsemi til
fiskeldisins. Hann segir ljóst að
verulegur hluti þess fiár, sem sjóð-
urinn hefur lánað, sé nú tapaður.
Því séu engar líkur á að um frekari
lánveitingar veröi að ræða.
En það eru ekki einungis fiárfest-
ingalánasjóðir og bankar sem kippt
hafa að sér hendinni varðandi frek-
ari fyrirgreiðslu til fiskeldisins.
Fóðurstöðvamar em nánast hætt-
ar að selja fiskeldisstöðvunum fóð-
ur nema gegn staðgreiðslu. Sama
er að segja um fiölda þjónustufyrir-
tækja sem stöðvarnar hafa haft við-
skipti við.
Margar ástæður fyrir
aukinni svartsýni
í stað þeirrar miklu bjartsýni sem
ríkti hjá mörgum um miðjan síð-
asta áratug um arðsemi fiskeld-
isins er nú ríkjandi almenn svart-
sýni í greininni. Að vonum hefur
mörgum komið á óvart hversu illa
er nú komið fyrir henni. Kenna
margir stjórnvöldum um og segja
þau hafa vakið falskar vonir hjá
of mörgum. Fjölmargar skýringar
eru uppi en að mati flestra kemur
margt til.
Að mati fiestra er helsta skýring-
in sú að við uppbyggingu þessarar
atvinnugreinar hafi lánafyrir-
greiðsla fiárfestingalánasjóðanna
beinst í of margar áttir; of mörgum
fyrirtækjum hafi verið lánað of lít-
ið. Þannig hafi þeir einungis lánað
mihi 60 og 70% af sjálfum fiárfest-
ingakostnaðinum. Hins vegar hafi
ekki verið verið veitt bústofnalán;
rekstrarlán til að koma bústofni
upp. Þess í stað hafi eigendur stöðv-
anna þurft að taka dýr afurðalán
þau fiögur til fimm ár sem það tek-
ur að aia fisk til sölu.
Of hröö uppbygging
og lítiðeigiðfé
En að sama skapi segja margir
að uppbygging atvinnugreinarinn-
ar hafi verið of hröð og hafi það
meðal annars komið fram í því að
flest fyrirtækin voru stofnuð með
tiltölulega lítið eigið fé. Fyrir vikið
hafi það fiármagn, sem var tiltækt,
dreifst of mikið.
Bent er á ýmsa aðra þætti í
tengslum við þær ógöngur sem
fiskeldið er nú komið í. Þannig telja
sumir að ekki hafi verið unnið
nægjanlegt rannsóknarstarf áður
en farið var út í uppbyggingu fisk-
eldisins, til dæmis hafi ekki verið
hugað að því að íslenski laxastofn-
inn er nánast óhæfur til eldis þar
sem hann veröur of fljótt kyn-
þroska.
Ljóst er að vanda fiskeldisins í
dag má að stórum hluta skýra með
verðfalli á laxi á erlendum mörkuð-
um. Sagt er að jafnvel þó fiskeld-
isfyrirtækin væru skuldlaus þá
stæði markaðsverðið á eldislaxi
vart undir tilkostnaði.
Dollaraglýja í
augum þjónustuaðila
Það vekur athygli að þrátt fyrir
mjög erfiða rekstrarstöðu og fiölda
gjaldþrota í greininni þá virðast
sumir þjónustuaðilar fiskeldis-
stöðvanna telja að hægt sé að sækja
gull í greipar eldismanna. í þessu
sambandi má til dæmis nefna aö
útflytjendur á laxi hafa þurft að
greiöa allt aö 30% hærra verð fyrir
flugfrakt á erlenda markaði heldur
en þorskútflytjendur.
„Það er eins og dollaraglýjan hafi
aldrei farið úr augunum á sumum.
Fyrir það hefur fiskeldið hér á
landi liðið frá upphafi. Að auki
höfum við þurft að greiða milli 20
og 30% í vexti og kostnað af rekstr-
ar- og afurðalánum á sama tíma og
við höfum verið að byggja fyrir-
tækið upp. Það segir sig sjálft að
undir slíkum kringumstæðum er
nánast óframkvæmanlegt að halda
starfseminni gangandi. Við gátum
það ekki og því óskuðum við eftir
gjaldþrotaskiptum,“ sagði eigandi
eins stöndugasta fiskeldisfyrirtæk-
is landsins í DV fyrir skömmu.
Nauðsynleg kald-
hæðni örlaganna
Það er kaldhæðnislegt að á sama
tíma og erfiðleikarnir eru hvað
mestir í fiskeldinu hefur Lands-
samband fiskeldis- og hafbeitar-
stööva neyðst til að loka skrifstofu
sinni og minnka verulega þjónustu
sína viö félagsmenn. Samkvæmt
heimildum DV var það mjög um-
deild ákvörðun innan sambandsins
að loka.
Að sögn Júlíusar B. Kristinsson-
ar, formanns LFH, mun stjórn
sambandsins og ýmsir félagsmenn
vinna í sjálfboðavinnu við upplýs-
ingamiðlun til félagsmanna og ann-
arra. Hann segir að þessi ákvörðun
hafi reynst nauösynleg vegna
þeirra fiárhagslegu erfiðleika sem
félagsmenn eigi nú í.
„Það er mjög slæmt að þurfa að
draga svona saman seglin hú þegar
erfiðleikarnir eru sem mestir. Við
í stjórninni munum hins vegar
reyna að veita nauðsynlega þjón-
ustu eftir bestu getu. Til að byrja
með munum við hafa einhverja
aöstöðu hjá Búnaðarfélaginu en
hvað verður í framtíðinni veit ég
ekki.“
Umbrotatímar framundan
Hver sem framtíð fiskeldis verð-
ur er ljóst að miklir umbrotatímar
eru framundan. Fátt bendir til að
fiskeldi leggist alfariö af. Svo kann
hins vegar að fara að einungis
minnstu fyrirtækin, sem í upphafi
þóttu ólíklegust til að spjara sig,
muni komast lífs af. Þó undarlegt
sé hafa það einkum verið fiársterk-
ustu fyrirtækin, með sterkustu
bakhjarlana sem hafa farið á haus-
inn og skilið eftir sig hundruð millj-
óna króna tap. -kaa