Dagblaðið Vísir - DV - 11.06.1991, Side 15

15
ÞRIÐJUDAGUR 11. JUNÍ1991.
Nýaldar-
hugsunin
Kvöld eitt var kunningi minn að
ganga heim eftir erfiðan dag í vinn-
unni. Skyndilega gerist eitthvað.
Hann fmnur hvernig hann íjarlæg-
ist sjálfan sig, hann yfirgefur eigin
líkama. Og ekki nóg með það: hann
skynjar greinilega hvað hefur gerst
- hann er sestur á trjágrein og far-
inn að virða sjálfan sig fyrir sér, á
gangstéttinni fyrir neðan.
Honum bregður enda ekki á
hveijum degi sem maður flýgur
líkamslaus upp í tré en kemst loks
til sjálfs sín þar sem hann stendur
á gangstéttinni. Ringlaður heldur
hann áfram göngu sinni og reynir
að átta sig á því sem hefur gerst.
Mismunandi túlkun reynslu
Kunningi minn er skynsamur
maður, sem byggir skoðanir sínar
á traustum rökum, og eftir stutta
umhugsun er hann farinn að velta
fyrir sér þremur tilgátum: í fyrsta
lagi, að sálin hafi yfirgefið líkam-
ann, í öðru lagi að geðheilsu hans
sé ábótavant og í þriðja lagi að
skynjun hans og ímyndunarafli
hafi slegið saman. Hann fellst lokst
á þriðja kostinn, enda er hægt að
styðja hann traustum rökum.
Það er þannig algengt að ímynd-
unarafl fólks hrífi það með sér svo
að því finnist það vera að upplifa
raunverulega atburði, einkum þeg-
ar fólk er þreytt, eins og í tilviki
kunningja míns. Auk þess veit
hann hvernig líkami hans htur út
og getur auðveldlega ímyndað sér
hann frá sjónarhorni tijágreinar-
innar. Þetta verður niðurstaða
hans og mér vitanlega hefur hann
KjaHarinn
Guðmundur Tómas
Árnason
heimspekinemi við HÍ
ekki orðið fyrir þess háttar reynslu
síðan.
Hvað sýnir þetta dæmi? Það sýn-
ir að við getum túlkað reynslu okk-
ar á mismunandi vegu. Annars
vegar getum við, eins og kunningi
minn, lagt röklega merkingu í
reynsluna, hins vegar beitt ímynd-
unaraflinu. Það er þetta sem skilur
venjulegt fólk frá nýaldarmönnum
því að nýaldarmenn sjá heiminn
undir formerkjum ímyndunarafls-
ins. Hefði nýaldarmaður lent í
reynslu kunningja míns hefði hann
álitið atvikið sanna tilvist „sálna-
flakks", „skiptisálna", o. s. frv., og
þannig litið á kollsteypu ímyndun-
araflsins sem áþreifanlegan veru-
leika.
Nýaldarhugsunin
og ímyndunaraflið
Menn hafa ætíð valið á milli rök-
hugsunar og ímyndunarafls og því
er orðið „nýaldarhugsun" rang-
nefni. Hún hefur alltaf verið til
staðar, einungis í mismunandi
myndum. Nýaldarhugsunin þrífst
á vanþekkingu manna á raunveru-
legum orsökum hlutanna; hið
óþekkta býður alltaf upp á sprett-
hlaup ímyndunaraflsins.
Vanþekking á mannslíkamanum
og eðh sjúkdóma leiddi þannig ný-
aldarmenn til að ímynda sér að
geðveiki væri orsökuð af djöflinum
„Fólk, sem mætir erfiðleikum og sárs-
auka lífsins með miðilsfundum, Mon-
dial-armböndum, „heilun“ eða stjörnu-
kortum, ýtir á undan sér vandamálun-
um 1 stað þess að taka þau föstum tök-
llv,- u
„Það er ekki óalgengt að fólk leiti sálrænnar meðferðar með skert raun-
veruleikatengsl eftir samskipti við íslensku nýaldarhreyfinguna," segir
m.a. í greininni.
og illum öndum, vanþekking á nú-
tíma eðhs- og efnafræði fékk þá til
að ímynda sér eldingar vera refs-
ingar guðanna og vanþekking á
næringarfræði fær nýaldarmenn
nútímans til að ímynda sér að
blómafrjókorn séu allra meina bót.
En nýaldarhugsunin getur líka
haft alvarlegar afleiðingar. Tökum
dæmi: Fyrr á öldum höfðu menn
ekki fullnægjandi vísindalegar
skýringar á uppskerubrestum,
búflárfelh, sjúkdómum og dauðs-
föllum ástvina. Þeir gátu því túlkað
reynslu sína af þessum hlutum á
mismunandi vegu. Annars vegar
röklega, með því að skilja að gang-
ur náttúrunnar er aldrei án
skakkafalla, hins vegar með nýald-
arhugsuninni með því að ímynda
sér að skakkafóllin væru orsökuð
af göldrum. Þar sem seinni kostur-
inn varð fyrir valinu var nærtækt
að leita uppi einangraðan, óvinsæl-
an einstakling, gera hann að blóra-
böggli og brenna á báli sem norn.
Vankantar nýaldar-
hugsunarinnar
Nýaldarhugsunin skaðar þá sem
álíta hana lausn vandamála sinna.
Fólk, sem mætir erfiðleikum og
sársauka lífsins með miðilsfund-
um, Mondial-armböndum, „heil-
un“ eða stjörnukortum, ýtir á und-
an sér vandamálunum í stað þess
að taka þau föstum tökum. Auk
þess er það haft að féþúfu af ópr-
úttnum sölumönnum.
Nýaldarhugsunin getur einnig
skapað geðræn vandamál. Það er
algengt einkenni geðsjúkra að
leggja ekki röklega merkingu í
veruleikann og það er einmitt þetta
sem nýaldarhugsunin gengur út á.
Nýaldarhugsunin umskapar heim-
inn undir formerkjum ímyndunar-
aflsins sem jafngildir því að hafna
raunveruleikanum. Það er ekki
óalgengt að fólk leiti sálrænnar
meðferðar með skert raunveru-
leikatengsl eftir samskipti við ís-
lensku nýaldarhreyflnguna. Hitt er
svo annað mál að öll höfum við
ímyndunarafl og öll þurfum við að
veita því útrás. En mætti ég frekar
biðja um góða skáldsögu en
rangsnúið raunveruleikaskyn ný-
aldarsinna.
Guðmundur Tómas Arnason
Menningin nær líka út á land
Það eru staddir hér menn frá
Sjónvarpinu til þess að gera heim-
ildarmynd um Elgrillo. Spennandi
verkefni frá liðinni tíð. Þeim kom
skemmtilega á óvart að koma í
þennan fallega flörð og hitta fólk
sem var með jákvætt hugarfar til
staðarins og framtíðarinnar því að
eftir öllum náttúrulögmálum ætti
að vera búið að leggja landsbyggð-
ina niður.
Þetta minnir á nokkra óveðurs-
daga sem ég var í Reykjavík í vet-
ur. Kom þá auglýsing frá Seyðis-
flrði í Morgunblaðinu sem vakti
óvenjumikla athygh hjá fólki. Það
var ekki tilkynning um gjaldþrot,
atvinnuleysi eða náttúruhamfarir.
Slíkar fréttir af landsbyggðinni eru
hættar að vekja athygli. Nei, það
var verið að auglýsa eftir hjúkrun-
arfræðingum við Heilsugæslustöð-
ina. Og nú heyrðist nýr tónn.
Tíminn nemur ekki staðar
Ég freistast til að taka nokkur
brot úr þessari auglýsingu þar sem
kostum staðarins er lýst: „Seyðis-
flörður er 1000 manna byggðarlag
í fallegum austfirði, meö glæsta og
flölbreytta sögu að baki. Aðalat-
vinnuvegir tengjast fiskvinnslu og
útgerð. Bílfeijan Norröna kemur
vikulega aht sumarið frá Evrópu
og á Egilsstöðum verður kominn
milhlandaflugvöllur í byrjun
næsta árs.“ „Á Seyðisfirði er
grunnskóli með framhaldsdeild
auk tónhstarskóla."
„Fjölbreytt íþrótta- og félagslíf er
á staðnum." „Á Seyðisfirði er flöl-
breytt náttúrufegurð með ýmsum
tækifærum til útivistar, góð að-
staða til skíðaiðkana og stutt í sil-
ungsveiði."
Svo mörg voru þau orð og ekki
KjaUaiinn
Karólína
Þorsteinsdóttir
húsmóðir, Seyðisfirði
að undra þótt fólk yrði hissa. Það
er ótrúlegt hvað kemur í ljós þegar
athugað er hvað fólk veit um eigið
land.
Fólk sem flytur af landsbyggðinni
suður heldur að tíminn hafl numið
staðar um leið og það fór eða jafn-
vel gengið aftur á bak, enda engin
furða því það eru ekki björtu hlið-
arnar sem það fréttir af. Nei, því
dettur ekki í hug heilsugæslustöð,
leikskóh eða menntaskóli.
Hvað veitfólk?
Það er liðin tíð að unga námsfólk-
ið fari á síld, togara eða til starfa í
verksmiðjum og frystihúsum í
sumarfríum. Tengshn við atvinnu-
lífið og landið eru að rofna. Nú
veit þetta fólk meira um stórborgir
Evrópu og nágrenni heldur en um
næstu byggðir heima. Það flýgur
„Fólk, sem flytur af landsbyggöinni
suður, heldur að tíminn hafi numið
staðar um leið og það fór eða jafnvel
gengið aftur á bak, enda engin furða
því það eru ekki björtu hliðarnar sem
það fréttir af.“
frá Keílavík til náms erlendis. Og
sumt af þessu fólki getur ekki snú-
ið heim að námi loknu vegna þess
aðþað fær ekki störf við sitt hæfi.
Utvarp allra landsmanna leggur
metnað sinn í að upplýsa fólk dag-
lega um hvað er að gerast í Dús-
húsi, Djúpinu og Tveim vinum og
um hverja helgi er einhver mat-
sölustaðurinn heimsóttur í boði
útvarpsins. Boðsgestir mæta síðan
í viðtal og lýsa þessum stöðum með
mikilli innlifun.
Þessir þættir höfða ekki til mín
en ef til vill hefur einhver gaman
af þeim. En veit þetta ágæta fólk
að Hótel Bláfell á Breiðdalsvík hef-
ur sennilega fengið flestar viður-
kenningar erlendis frá af íslensk-
um hótelum? Hótelið á Seyðisfirði
stendur á yndislegum stað við lónið
og nýir eigendur tóku við rekstri
þess í vor. Það er margt á döfinni
á næstunni, Daði Guðbjörnsson
listmálari verður með myndlistar-
sýningu á hótelinu og einnig verð-
ur þar ljósmyndasýning og djass-
kvöld m. a.
Menningin nær líka út á land og
það verður hægt aö njóta hennar
þarna yfir góðum mat í notalegu
umhverfi. Hótelstjórinn, ung kona
úr Reykjavík, er alveg heilluð af
staðnum og vonar að hlutirnir
gangi vel svo að, eins og hún segir,
hún geti verið hér alltaf.
Það virðist ekkert lát á hörmuleg-
um fréttum frá landsbyggðinni.
Gjaldþrot og yfirvofandi atvinnu-
leysi. En ég skora á ykkur fyrir
austan, vestan og norðan, þegar þið
kynnið ykkar heimabyggð, leyfið
þá bjartsýninni einstaka sinnum
að komast að. Bjartsýninni sem
vakti mesta athygli í auglýsingunni
frá Heilsugæslustöðinni á Seyðis-
firði í vetur.
Karólína Þorsteinsdóttir