Dagblaðið Vísir - DV - 19.06.1991, Qupperneq 15

MIÐVIKUDAGUR 19. JÚNÍ 1991.
15
Lánasjóður, til hvers?
Frá útifundi námsmanna á Lækjartorgi sl. fimmtudag.
DV-mynd Brynjar Gauti
Eins og væntanlega flestum er
ljóst af fréttum þá hyggst ríkis-
stjómin beita niöurskurðarhnífn-
um á Lánasjóö íslenskra náms-
manna. Menntamálaráöherra hef-
ur skrifað undir úthlutunarreglur
sem þrengja mjög kjör námsmanna
og eru í raun aöför að menntakerfi
þessa lands.
Það er auðvitað gott og blessað
að spara við sig útgjöld þegar skór-
inn kreppir en spurningin, sem
menn verða að svara þegar þeir
ákveða að skerða lán til náms-
manna um tæp 20%, er einfaldlega:
Til hvers er Lánasjóður íslenskra
námsmanna?
Allir hafi sama rétt til náms?
Hingaö til hefur þaö verið nokkuð
almenn skoðun manna að hlutverk
hans sé að jafna aðstöðu fólks til
að stunda nám, þ.e. gera fólki kleift
að stunda nám án tillits til þess
hvort það eigi ríka að sem geta
framfleytt því meðan á námi stend-
ur. Til þess að lánasjóöurinn geti
rækt þetta hlutverk sitt þarf hann
að hafa fjárhagslegt bolmagn til að
lána fólki upphæð sem dugar til
framfærslu. Þessa upphæð borgar
fólk síðan til baka að fullu verð-
tryggða þegar það hefur lokið
námi. Hingað til hefur ríkt sæmileg
sátt um þetta fyrirkomulag og
menn almennt haft skilning á mik-
ilvægi þessa fyrir þjóðarbúið. En
nú er eins og skilningur manna (á
mikUvæginu) hafi skyndilega
minnkað. Að minnsta kosti hefur
verið ákveðið að hér eftir skuU son-
ur verkamanns utan af landi hljóta
46.000 kr. á mánuði í lán tU fram-
KjaUarinn
Steinunn V. Óskarsdóttir
formaður stúdentaráðs
Háskóla íslands
færslu. Af þeim krónum er honum
ætlað að borga leigu, mat, ferðir tU
og frá skóla, bækur, föt og hrein-
lega allt annað. Það sjá það auðvit-
að allir að þetta er ekki hægt. Það
lifir enginn af þessari upphæð eins
og menntamálaráðherra hefur
sjálfur sagt opinberlega.
Skollaleikur
stjórnmálamanna
Heyrst hafa þær raddir að náms-
lán séu orðin of há, námsmenn Ufi
eins og greifar og sukki í sífellu
með almannafé sem þeir greiði
aldrei að fullu til baka. Samkvæmt
útreikningum Ríkisendurskoðun-
ar skila sér til baka tæplega 90%
af þvi fjármagni sem sjóðurinn lán-
ar og það með fullri verðtryggingu.
Endurgreiðslutími námslána er
allt að 40 árum og sú staðreynd er
athyglisverð að um 60% lánþega
sktúda innan við 1 milljón króna
og þeir greiða allt til baka að fullu
á 10-20 árum. Það er einnig stað-
reynd að einungis 60% náms-
manna við Háskóla íslands taka
námslán og það er óþolandi þegar
sumir stjórnmálamenn reyna að
telja launafólki trú um að ungt fólk
sæki í háskólanám til þess eins að
komast á námslán og lifa í vellyst-
ingum. Námsmenn séu afætur á
þjóðfélaginu, forréttindahópur á
lúxuslánum sem þeir þurfa aldrei
að borga til baka. 40% námsmanna
líta svo á að þeir þurfi ekki aðstoð
enda er hér um lán að ræða sem
greiðast að fullu til baka. Menn
taka ekki námslán nema þeir telji
sig þurfa á þeim að halda.
Ég á gamla frænku ...
Frænka mín, sem aldrei fékk
tækifæri til að mennta sig vegna
bágs efnahags, hefur sagt frá því
hve sárt henni fannst að horfa á
eftir börnum efnafólksins í skóla.
Ef Lánasjóðs íslenskra náms-
manna hefði ekki notið við hefði
sonur hennar aldrei getað menntað
sig eins og hugur hans stóð til.
Grundvallarhugmyndin á bak
við lánasjóðinn er að gera fólki eins
og syni hennar frænku minnar
kleift að komast í nám. Það á að
vera jafnauðvelt syni verkakon-
unnar og syni forstjórans að stunda
það nám sem hugur þeirra stendur
tU. Ef menntamálaráðherra, Ólafur
G. Einarsson, heldur áfram á sömu
braut er úti um allt jafnrétti til
náms. Námsmenn hljóta að spyrja
hæstvirtan menntamálaráðherra
þeirrar spurningar hvort hann ætli
sér að bera ábyrgð á því að þeir
einir geti stundað háskólanám sem
eiga efnaða aðstandendur.
Steinunn V. Óskarsdóttir
„Heyrst hafa þær raddir að námslán
séu orðin of há, námsmenn lifi eins og
greifar og sukki í sífellu með almanna-
fé sem þeir greiði aldrei að fullu til
baka.“
Fiskeldi, stóriðja og ef nahagsstef nan
„Af hverju er ríkið að ausa stárfé til
atvinnuuppbyggingar af ýmsu tagi sem
ríkið sjálft dæmir svo fyrirfram tU
dauða með efnahagsstefnu sinni?“
Lesandi góður. Um daginn var við-
tal við Halldór Blöndal landbúnað-
arráðherra í fréttatíma Stöðvar 2.
í fréttinni kom fram að afskrifa
mætti lán hjá opinberum sjóðum
fyrir 8 til 9 milljarða króna á næst-
unni vegna rekstrarerfiðleika í
fiskeldi. Þetta er lán opinberra
sjóða til fiskeldis sem þegar hafa
glatast.
Heildartap þessara sjóða verður
að öllum líkindum nokkrum millj-
örðum meira en þetta. Að auki tapa
ótalmargir aðrir en ríkið stórfé á
gjaldþroti fiskeldisfyrirtækja.
Umfjöllun Stöðvar 2
Síðan spurði fréttamaðurinn ráð-
herrann snaggaralega hvort eng-
inn væri ábyrgur fyrir því að 8 til
9 milljarðar af almannafé glötuðust
á þennan hátt. Og ráðherrann svar-
aði með framboðsræðu um fisk-
eldi, rekstur fyrirtækja og almennu
spjalh um lífið og tilveruna. En
hann svaraði aldrei spurningunni!
Og fréttamaðurinn hélt viðtalinu
áfram eins og ekkert væri eðli-
legra. Hér áttu áhorfendur Stöðvar
2 rétt á svari en fengu ekki.
Það er til fullt af ráðherraefnum
sem uppfylla þá kröfu að geta kom-
ið fram í fréttatímum sjónvarps án
þess að svara þeim spurningum
sem til þeirra er beint. Og frétta-
menn, sem varpa fram spurning-
um sem enginn hirðir um að svara,
ættu að finna sér eitthvað annað
að gera.
Hvað eru 8 til 9 milljarðar á milli
vina? Jú, svona álíka mikið og rík-
issjóðshallinn margfrægi sem síð-
asta ríkisstjórn skildi eftir sig og
verið er að bjarga með vaxtahækk-
unum, skatthækkunum og opin-
berum niðurskurði þessa dagana.
Hvemig geta ráðherrar í núver-
andi ríkisstjórn komiö fram í sjón-
varpi og sagt við almenning að 10
milljarða halli á rekstri ríkisins sé
stórt vandamál, sem taka verði á
og almenningur verði að færa fórn-
ir til að leiðrétta, og svo vikið sér
KjáUarinn
Brynjólfur Jónsson
hagfræðingur
undan því að ræða 8 til 9 milljarða
tap opinberra sjóða vegna fisk-
eldis? - Er milljarður af almannafé
ekki það sama og milljarður af al-
mannafé?
Rekstrarskilyrði vantar
En þær voru fleiri og verri spurn-
ingarnar sem þetta viðtal vakti
upp. Er þaö hlutverk hins opinbera
að skapa undirstöðuatvinnuvegum
þessa lands viðunandi rekstrar-
skilyrði? Hafa þessi rekstrarskil-
yrði verið í lagi á undanfórnum
árum? Þá er átt við hluti eins og
gengisskráningu, skattlagningu,
vaxtakjör og fjármagnskostnað,
svo eitthvað sé nefnt. Eru til dæm-
is vextir og fjármagnskostnaður
hér á landi sambærilegur við það
sem gerist erlendis? Er gengis-
skráning íslensku krónunnar með
þeim hætti að hér komi nokkurn
tímann til með að þrífast gjaldeyr-
isskapandi atvinnuvegir aðrir en
útgerö, fiskvinnsla og stóriðja ef
fram heldur sem horflr?
Um daginn var viðtal við iðnrek-
anda í samkeppnisiðnaði í fjölmiðl-
um. Hann svaraði þeim spurning-
um sem til hans var beint og sagði
að bókstaflega öll aðfong væru dýr-
ari hjá sér en hjá sambærilegum
fyrirtækjum erlendis. Þetta bendir
nú til þess að einhvers staðar sé
pottur brotinn.
Af hverju er ríkið að ausa stórfé
til atvinnuuppbyggingar af ýmsu
tagi sem ríkið sjálft dæmir svo fyr-
irfram til dauða með efnahags-
stefnu sinni? Hvaða greinar ís-
lensks samkeppnisiðnaðar hafa lif-
að af efnahagsstefnu stjórnvalda
undanfarin ár? Ullariðnaður? Fisk-
eldi? Loðdýrarækt? Skipasmíðar?
Kaupskipaútgerð? Fataiðnaöur?
Eru garðyrkjubændur næstir? Er
það virkilega svo aö fréttamenn og
stjórnmálamenn þessa lands sjái
ekki lengur skóginn fyrir trjám?
Stóriðja á sérsamningum
Stóriðja lýtur ekki lö'gmálum ís-
lenskrar hagstjórnar og þess vegna
fær hún þrifist í landinu. Það hefur
meira að segja engum hugsandi
manni dottið það í hug á undan-
fórnum áratugum að bjóða erlend-
um stóriðjufyrirtækjum upp á það
að lúta íslenskri hagstjórn! Af
hverju?! Hversu mörg erlend stór-
iðjufyrirtæki væru á íslandi í dag
ef þau hefðu verið skikkuð til að
lúta íslenskri hagstjórn? Alveg ör-
ugglega ekkert! I fyrsta lagi hefði
enginn útlendingur nokkurn tím-
ann tekið það í mál og í öðru lagi
þá væri sú stóriðja löngu farin á
hausinn eins og annar samkeppn-
isiðnaður í landinu.
Efnahagsstjórnun hins vestræna
heims, að íslandi undanskildu,
grundvallast á því að tryggja sam-
keppnisaðstöðu útflutningsiðnaðar
eins og til dæmis bifreiðafram-
leiðslu, vélaframleiðslu ýmiss kon-
ar, framleiðslu heimilistækja og
tæknibúnaðar. Við íslendingar
verðum bara að gjöra svo vel og
stilla okkar hagkerfi eins og þeir
sem við berum okkur saman við
ef við ætlum að eiga möguleika á
hliðstæðum lífskjörum. Það hefur
ekki verið gert og það er ennþá
enginn þrýstingur á stjórnvöld hér-
lendis að gera það, því miður.
Lesandi góður. Það er tilgangs-
laust að vera að fórna milljörðum
á milljarða ofan í uppbyggingu
samkeppnisiðnaðar, sama hvað
hann heitir, meðan efnahagsstefna
stjórnvalda dæmir það allt fyrir-
fram til dauða. Og alveg „arfavit-
laust“ að opinberir aðilar skuli
standa fyrir því bæði að byggja upp
og rífa niður samkeppnisiðnaðinn
með þeim hætti sem gert hefur ver-
ið á undanfornum árum.
Brynjólfur Jónsson