Dagblaðið Vísir - DV - 13.09.1991, Qupperneq 14

Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÚLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RViK.SiMI (91 )27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð I lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Skólagjöldin úr sögunni
Þau tíðindi hafa gerst að margumrædd skólagjöld
virðast ekki hafa meirihlutafylgi á Alþingi. Ríkisstjórn-
in hefur lagt til að þessi gjöld verði heimiluð sem tekjur
fyrir rekstur skólanna og átti að afla tvö hundruð og
fimmtíu milljón króna með þeirri innheimtu.
Nú hefur Össur Skarphéðinsson, formaður þing-
flokks Alþýðuflokksins, tilkynnt að fjórir úr þingliði
flokksins muni greiða atkvæði gegn slíkri tillögu komi
hún fram við fjárlagaafgreiðsluna. Gengið er út frá því
að stjórnarandstaðan sé andvíg skólagjöldunum og þá
er ekki lengur meirihluti fyrir þessari tekjuöflun.
Þetta eru góð tíðindi og farsæl niðurstaða í umdeildu
máli. Össur hefur tekið fram að hér sé það ekki krónu-
talan sem ráði afstöðu hans og þeirra sem lýst hafa
andstöðu sinni, heldur það grundvallaratriði að gjald-
taka fyrir skólagöngu, umfram það sem nú er gert, eigi
ekki rétt á sér.
Menntamálaráðherra hefur lýst yfir því að ef þetta
reynist rétt sé málið úr sögunni. Hann muni ekki gera
tillögu um skólagjöld ef ekki er meirihluti fyrir þeim
innan þingsins. Athyglisvert er í þessu sambandi að
ráðherrann lét þess getið að hugmyndin um skólagjöld-
in sé frá Alþýðuflokknum komin. Þar með hefur Ólafur
G. Einarsson staðfest að Sjálfstæðisflokknum sé ekki
og hafi ekki verið neitt kappsmál að innleiða skólagjöld.
Það er ánægjulegt til þess að vita, enda á stærsti flokk-
ur þjóðarinnar að vera í það náinni snertingu við þjóðar-
sálina að hann viti að grundvallarmannréttindin eru
ekki féþúfa.
Það er heldur ekki hundrað í hættunni þótt ríkissjóð-
ur nái ekki þeirri upphæð sem skólagjöld áttu að færa
honum. Það eru margar aðrar matarholur í rekstri hins
opinbera sem liggja betur við höggi. Það er til að mynda
mun geðfelldara að heyra að fjármálaráðherra ætlar að
leggja til atlögu við ferða- og risnukostnað hjá hinu
opinbera.
Samkvæmt upplýsingum fj ármálaráðuneytisins nam
kostnaður við ferðir, dagpeninga og risnu samtals sjö
hundruð og fimmtíu milljónum króna á síðasta ári.
Búist er við að samsvarandi tala nái einum milljarði á
yfirstandandi ári. Ef það tekst að skera þessi útgjöld
niður, þó ekki væri nema um fjórðung, eru þar komnar
krónurnar sem stefnt var að með skólagjöldunum.
Sú venja hefur tíðkast hjá ríkinu að þegar ráðherrar
ferðast fá þeir greidda dagpeninga, án þess þó að þurfa
að greiða hótelin sjálfir. Ríkissjóður er með öðrum orð-
um látinn greiða ráðherrunum peninga til að greiða
fyrir sig ferðakostnaðinn en síðan er ferðakostnaðurinn
greiddur aftur þegar reikningarnir berast! Einhvern
tímann datt það út úr Steingrími Hermannssyni að þetta
væri ferðahvetjandi fyrirkomulag! Það eru orð að sönnu.
Þegar ríkisstjórn hvetur þjóðina til að herða sultar-
ólina er skynsamlegt að ganga á undan með góðu for-
dæmi. Byrja á því að herða sína eigin sultaról. Það fell-
ur í kramið og almenningur sættir sig fyrir vikið betur
við þjónustugjöld og aðrar aðhaldsaðgerðir þegar ráð-
herrarnir sjálfir eru ekki undanskildir.
Allir skilja nauðsyn niðurskurðar hjá ríkinu. Flestir
styðja jafnvel þær aðgerðir. Umsvif ríkisins mega að
þarflausu minnka. En það verður að skera niður með
þeim hætti að þjóðin geti orðið samstiga og sammála,
ekki síst þegar rétta skal fjárhag ríkisins við með nýjum
gjöldum og álögum. Skólagjöld eru ekki til þess fallin
að fá almenningsálitið í lið með sér. Ellert B. Schram
I'’ÖSTUpA(j'ipR 13. SEPTEMBER 1991.
„Endalok þess tímaskeiós sem hófst 1914 eru nú i sjónmáli...“
Enginn veit hvað átt hef-
ur f yrr en misst hef ur
Hugmyndafræði kommúnism-
ans hefur mótað 20. öldina meira
en nokkurt annað pólitískt eða guð-
fræöilegt afl, hún hefur skipt
mönnum í tvo hópa, fylgismenn og
andstæðinga. Það hafa verið tveir
pólar í allri pólitík, austur- og vest-
urpóll, og öll pólitísk umræða hefur
snúist um það hvar einstakir hópar
stóðu miðað við þessa póla.
Málefnaleg umræða hefur víða
horfið í skuggann svo áratugum
skipti, allt miðaðist við þessar and-
stæður, svart og hvítt, gott og illt.
Hin djúpstæðu milliríkjavandamáL
heimsins, og þá einkum Evrópu,
hafa verið bæld niður. Baráttan
milli þessara tveggja póla hefur
haft algeran forgang. Núna allt í
einu er annar póllinn horfinn. Það
er aðeins einn póll eftir í þessari
togstreitu. Kommúnisminn er end-
anlega dauður og með honum hug-
myndafræði sósíalismans.
Eftir stendur aö aðeins eins kon-
ar þjóðskipulag er eftirsóknarvert,
aðeins almannatryggingar og hug-
myndir um þjóðfélagslega ábyrgð
þeirra sem meira mega sín lifir eft-
ir af því sem sósíalistar hafa barist
fyrir. Það er markaðskerflð sem
blífur og með því sigur vesturpóls-
ins. Frelsi og lýðræði eru stór orö.
Ætla mætti að nú félli allt í ljúfa
löð, öfl hins illa fengju makleg
málagjöld í ágústbyltingunni. Nú
er ekkert að óttast, eða hvað?
Fyrri heimsstyrjöldin
En eins og áður sagði voru hin
djúpstæðu vandamál bæld niður í
þessari hugmyndafræðilegu bar-
áttu góðs og ills. Þeir tímar sem við
lifum á hófust í raun meö heims-
styrjöldinni 1914. Árin þar á undan
má kalla framhald af 19. öldinni.
Það var hildarleikurinn 1914 sem
mótað hefur allt sem gerst hefur í
Evrópu, allt þar til nú.
Það var fyrri heimsstyrjöldin sem
geröi rússnesku byltinguna mögu-
lega, það voru Versalasamningamir
1919 sem gerðu síðari heimsstyrj-
öldina óhjákvæmilega, það var síð-
ari heimsstyrjöldin sem gerði
kommúnistum kleift að þröngva
kerfi sínu upp á Austur-Evrópu og
gerði Sovétríkin að risaveldi. Það
var baráttan gegn útþenslu komm-
únismans sem var ástæða vígbún-
aðarins, kjarnorkukapphlaupsins
og alls hins. Öll innri vandamál, þau
hin sömu og hleyptu heimsstyrjöld-
inni af stað 1914, hafa legið í frysti
í Evrópu vegna kalda stríðsins.
Ógnarjafnvægi risaveldanna drap
allt annað í dróma.
Núna er Evrópa að koma upp úr
þessum djúpfrysti og þá kemur í
ljós að eðli þeirra vandamála, sem
hleyptu stríðinu 1914 af stað, er enn
óbreytt, þau hafa varðveist öll þessi
ár og eru nú að koma undan vetri.
Fyrri heimsstyrjöldin hófst með
KjaUarinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
búa um 130 þjóðir og þjóðarbrot,
aðeins þrjár af þeim, Rússar, Hvít-
rússar og Úkraínumenn eru slav-
neskar, hinar af öllum hugsanleg-
um toga. Aðeins innan Rússlands
eru 16 sjálfstjórnarríki og yfir 80
þjóðir. Öllu þessu hefur verið hald-
ið saman með hervaldi, lögreglu og
harðstjórn. Kalda stríðið hefur ver-
ið réttlæting alls. Sannleikurinn er
sá aö Sovétmenn hafa allt frá 1941,
þegar Þjóðverjar gerðu innrás sína,
verið enn hræddari við árásarstríö
að vestan eri vesturveldin við árás
að austan.
Meðan heimurinn skiptist milli
þessara tveggja póla var allt í fóst-
um skorðum, allir vissu hvar þeir
stóðu. Þótt kaldhæðnislegt sé hefur
vígbúnaðarkapphlaupið og ógnar-
„Þótt kaldhæðnislegt sé hefur vígbún-
aðarkapphlaupið og ógnarjafnvægi
risaveldanna tryggt lengsta friðarskeið
sem um getur 1 Evrópu. Aldrei áður
hefur verið friður í Evrópu allri sam-
fellt í 46 ár.“
stríðsyfirlýsingu Austurríkis gegn
Serbíu hinn 1. ágúst 1914. Átyllan
var morðið á erkihertoga Austur-
ríkismanna í Sarajevo, höfuðborg
Bosníu, sem Austurríki hafði inn-
limað, en Serbía gerði tilkall til.
Serbía var þá sjálfstætt konungs-
ríki en Króatía hluti af ungverska
hluta Austurríkis-Ungverjalands.
Áður höfðu geisað stríð á Balkan-
skaga í mörg ár, milli Búlgara og
Grikkja, Rúmena, Makedóníu-
manna, Tyrkja, Albana, Serba,
Montenegromanna o.fl. Ólgan í
þessum fyrrverandi nýlendum
Tyrkjasoldáns var bæld niður þá,
henni var haldið niðri milli heims-
styrjaldanna, kalda stríðið hélt
henni í frosti. Tito hélt Júgóslavíu
saman, að heita má upp á sitt ein-
dæmi. Núna halda þessi deilumál
áfram eins og ekkert hafi í skorist,
nærri 80 árum síðar.
Balkanskagi er aðeins sýnishorn
af Evrópu. Óll Evrópa, allt austur
að Úralíjöllum er samsafn sundur-
leitra þjóða. Milli margra þeirra
ríkir ævafornt hatur og tortryggni
og hvergi meira en á mörkum
tveggja heima, landamærum hins
fyrrum tyrkneska heimsveldis og
þess austurríska, á mörkum Króa-
tíu og Serbíu. - Endalok kalda
stríðsins eru bein ástæða fyrir því
að þetta forna hatur blossar nú upp
á ný. Það sama gæti illu heilli gerst
víðar.
Sovétríkin
Sovétríkin eru ekki lengur til. Þar
jafnvægi risaveldanna tryggt
lengsta friöarskeið sem um getur í
Evrópu. Aldrei áður hefur verið
friður í Evrópu allri í samfellt 46
ár. Nú er það ekki aðeins sovéska
kerfið sem er í upplausn, það er öll
sú skipan heimsmála sem leitt hef-
ur af þessari tvískiptingu og með-
fylgjandi stöðugleika.
Ætla mætti að nú stefndi allt í
átt til lýðræðis, mannréttinda,
frelsis og velmegunar. En sagan
gefur vísbendingu um annað. Það
eru of mörg mál óleyst sem legið
hafa í láginni undir þessu oki risa-
veldanna. Frelsi má túlka á marga
vegu, líka til þess að gefa hvers
kyns niðurbældu hatri og fordóm-
um lausan tauminn. Þetta er ein
ástæðan fyrir straumi gyðinga frá
Sovétríkjunum til ísraels, svo
dæmi sé tekið. Annað dæmi er stríð
Armena og Asera.
Fyrirsjáanlegt er að ýmsir minni-
hlutahópar í hinum nýfrjálsu fyrr-
um sovésku lýðveldum verða fyrir
ofsóknum. Hér eru ekki hug-
myndakerfi hins frjálsa markaðar
eða kommúnisma að verki heldur
hugarfar sem lifað hefur af öll árin
i frosti kalda stríðsins og kúgun
lögregluríkisins.
Endalok þess tímaskeiðs sem
hófst 1914 eru nú í sjónmáli og síð-
asti kaflinn í því skeiði var kalda
stríðið. Tveggja póla kerfið hafði
sína kosti, enginn veit hvað átt
hefur fyrr en misst hefur.
Gunnar Eyþórsson