Dagblaðið Vísir - DV - 07.10.1991, Qupperneq 15

MÁNUDAGUR 7. OKTÓBER 1991.
15
Þjónustugjöld í
anda jafnaðarstef nu
Ókeypis þjónusta er auðvitað ekki til: Spurningin er alltaf, hverjir eiga
að greiða hana ..
Hvar er maðurinn, sem auglýsti
í prófkjöri Alþýðuflokksins, að
hann aðhylltist markaðshyggju
með mannúðlegu yfirbragði? Ég sé
mér til mikillar furðu, aö vinur
minn Össur Skarphéðinsson, búst-
inn og brosleitur að vanda, and-
mæhr nú þjónustugjöldum opin-
berlega af miklum móð. Sannleik-
urinn er hins vegar sá, að engir
ættu frekar að fylgja þjónstugjöld-
um en nútímalegir jafnaðarmenn,
og það hélt ég, að Össur væri. Til
þess eru tvær ástæður, sem ég ætla
stuttlega að reifa í þessari grein.
Markvissari velferðaraðstoð
Fyrri ástæðan er sú, að velferðar-
aðstoð verður miklu markvissari
við þjónustugjöld en án þeirra. Þeg-
ar ríkið býður fram ókeypis þjón-
ustu er viðbúið, að ríkir sem fátæk-
ir noti hana. Um leið og ríkið greið-
ir niður þjónustuna við fátækt fólk
- sem mörgum kann að þykja rétt-
lætismál - greiðir það hana niður
við ríkt fólk, en enginn getur mælt
því bót. Þetta á sérstaklega við um
skólagjöld í framhaldsskólum. Mig
grunar, að foreldrar, sem senda
börn sín í framhaldsskóla, séu al-
mennt efnaðri en foreldrar, sem
ekki senda börn sín í framhalds-
skóla. Sé þessi grunur minn á rök-
um reistur, þá jafngildir ókeypis
nám í framhaldsskólum því, aö fé
sé fært frá öllum skattgreiðendum,
ríkum sem fátækum, til tiltölulega
efnaðs fólks. Skólagjöld (jafnhhða
styrkjum til fátækra og efnalítilla
Kjallarinn
Dr. Hannes Hölmsteinn
Gissurarson
lektor í stjórnmálafræði
nemenda og almennri velferðarað-
stoð) ættu því að vera krafa sannra
jafnaðarmanna.
Ókeypis þjónusta ekki til
Ókeypis þjónusta er auðvitað
ekki til: Spurningin er alltaf, hverj-
ir eiga að greiða hana - þeir, sem
fá hana, eða einhverjir aðrir. Ef
menn greiða ekki sjálfir fyrir þá
þjónustu, sem þeir fá, þá græða
jafnan þeir efnamenn, sem slíkrar
þjónustu njóta. Hvers vegna í
ósköpunum er Össur Skarphéðins-
son að gæta hagsmuna þess? Ekki
getur það verið vegna þess, að hann
er sjálfur sprenglærður doktor með
þverslaufu og aðstoðarforstjóri
tryggingafélags: Þetta hlýtur því aö
vera eitthvert hugsunarleysi. Ef
við viljum hjálpa því fólki, sem
hjálpar er þurfi, þá eigum við vita-
skuld að gera það án þess að hjálpa
þeim, sem geta bjargað sér sjálfir.
Við eigum að selja alla þjónustu á
sannvirði, en hjálpa lítilmagnan-
um með beinum peningagreiðsl-
Setjum rétt verð á vöru
og þjónu?tu
Síðari ástæðan til þess, að nú-
tímalegir jafnaðarmenn ættu að
aðhyllast þjónustugjöld, er sú, aö
þeir keppast nú við að lofsyngja
hinn frjálsa markað. Þeir segjast
loks hafa gert sér grein fyrir hinu
mikilvæga hlutverki, sem verð-
myndun gegnir í því að beina fjár-
magni og fyrirhöfn manna í hag-
kvæmustu farvegi og stilla sjálf-
krafa saman strengi atvinnulífsins.
Ef þjónusta er ekki seld á sann-
virði, þá vita menn ekki, hvað hún
kostar, og kunna þess vegna ekki
aö spara hana, þar sem það á við.
Menn sóa því jafnan, sem er ókeyp-
is. Um þá niðurstööu hagfræðinnar
er ekki lengur deilt, að hagkvæmt
verður hagkerfið ekki, nema öll
gæöi beri rétt verð, það er mark-
aðsverð. Þess vegna ættu sannir
jafnaðarmenn að segja: Setjum rétt
verð á alla vöru og þjónustu og
virkjum með því markaðsöflin, en
hjálpum þeim, sem hjálpar eru
þurfi, utan við markaðinn!
Nútímaleg jafnaóarstefna
Ég skora á Össur Skarphéðinsson
að kasta út í hafsauga úreltum
kenningum úr Alþýðubandalaginu
og fylgja þess í stað óhræddur
stefnu frjálsra viðskipta samfara
markvissri velferðaraðstoð. Um
hana ættu hófsamir fijálshyggju-
menn og nútímalegir, raunsæir
jafnaðarmenn að vera sammála.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
um.
„Ef viö viljum hjálpa því fólki, sem
hjálpar er þurfi, þá eigum við vitaskuld
að gera það án þess að hjálpa þeim, sem
geta bjargað sér sjálfir. “
Það er ólykt af málinu
„Til matvælaiðnaðar séu gerðar vaxandi kröfur um heilnæmis- og holl-
ustuhætti...“
Ymsar hugmyndir eru uppi um
hvernig hefja má miðbæ Reykja-
víkur til vegs og virðingar á nýjan
leik. Þar hafa einstaklingar og sam-
tök þeirra haft forystu en htið orð-
ið úr framkvæmdum enn sem kom-
ið er. Þó hefur verið ákveðið að
breyta göngugötunni til reynslu við
takmarkaða hrifningu borgarbúa
samkvæmt könnun DV. Fulltrúar
allra flokka í borgarstjórn munu
sammála um nauðsyn þess að lífga
upp á miðbæinn og óhætt að full-
yröa aö borgarbúar almennt séu á
sama máli. Svo ekki sé minnst á
þá sem eru með rekstur á þessu
svæði.
Það kemur því sem þruma úr
heiðskíru lofti þegar í ljós kemur
að ætlunin er að setja á stað ólykt-
arfabrikku í Örfirisey. Hún mun
síöan spúa ólofti yfir miðbæinn,
hluta vesturbæjar og allt út á Sel-
tjarnarnes. Varla verður þetta
mannlífi í miðbænum til fram-
dráttar.
Hér er átt við þá ætlan Faxamjöls
hf. að flytja lyktarvandamál Hafn-
firðinga tfi Reykjavíkur með því að
færa fiskimjölsyerksmiöju frá
Hvaleyrarbraut í Örfirisey. Að vísu
er slík verksmiðja til staðar i Ör-
firisey en vélar orönar úreltar og
starfsemi htil sem engin á síðari
árum. Við höfum þvi veriö blessun-
arlega laus við ódauninn. En nú
skal bætt úr því með því aö flytja
inn ólykt frá Hafnarfirði.
Lyktarmengun
. óhjákvæmiieg
Hohustuvemd ríkisins, mengun-
arvamir, hefur gert tvær greinar-
gerðir vegna þessa máls. Önnur er
gefin út í júní á þessu ári og hin í
júh. Lagst er gegn þvi að staðsetn-
ing fiskimjölsverksmiðju í Örfiris-
ey verði samþykkt.
í greinargerðunum er bent á að
fullkomnar mengunarvamir við
KjaUarinn
Sæmundur Guðvinsson
blaðamaður
lyktarmengun þessi sé mjög hvim-
leið og óþægjleg.
Fýlan mun berast víða
I greinargerðum Hollustuvernd-
ar kemur einnig fram að hérlendis
eru engar reglur í gildi um fjarlægð
fiskimjölsverksmiðju frá íbúðar-
hverfum. í sænskum reglum er
gert ráð fyrir að lágmarksfjarlægð
fiskimjölsverksmiðja frá íbúðar-
hverfum, skólum og sjúkrahúsum
skuli vera 500-1000 metrar.
Sé dregin þúsund metra fjarlægð-
arlína frá Örfirisey í átt að bænum
mun sú hna liggja um það bil á eft-
irfarandi hátt:
Um Ánanaust nálægt Holtsgötu -
Landakot - Austurvöll - Stjómar-
ráð - að Skúlagötu nálægt Klappar-
stíg. Ríkjandi vindáttir við Örfiris-
ekki heima í nágrenni við loft-
mengandi framleiðslu.
Mótmælum vísað á bug
Auk þessa áhts HoUustuverndar
hafa Vesturbæjarsamtökin, Sam-
tök íbúa Grjótaþorps og Miðbæjar-
samtökin mótmælt grútarbræðslu
í Örfirisey. En það er talað fyrir
daufum eyrum jafnt umhverfis-
sem heilbrigðisráðherra. Granda-
grúturinn virðist meira virði en
áht fólksins sem býr og starfar á
fyrirhuguðu skítalyktarsvæði og
líðan þess. Og hve margir borg-
arbúar kæra sig um að leggja leiö
sína í bræðslufýlu miðbæjarins
þegar búið er -að flytja hana frá
Hafnarfirði?
Fiskimjölsverksmiðjan á Kletti
er nú að syngja sitt síðasta og
reiknuðu þá flestir með að Reyk-
víkingar væru endanlega lausir við
þann ódaun sem fylgir slíkri starf-
semi sem bræðslu á fiskvinnsluúr-
gangi. Ef landsmenn á öðrum stöð-
um vilja hafa slíka „peningalykt" í
nösunum þá þeir um það. En varla
lætur borgarstjórinn það spyrjast
út aö hann taki þegjandi og hljóða-
laust við illþefjandi mengunar-
verksmiðju sem bæjarstjórinn í
Hafnarfirði vill ekki halda í.
Auðvitað á strax að kveða niður
allar áætlanir um ólyktarfram-
leiðslu við miðbæ Reykjavíkur.
Þetta er slík tímaskekkja að það er
hreint meö ólíkindum aö málinu
skuh haldið tfi streitu bak við tjöld-
in. Það er gott að hafa fiskvinnsl-
una við bæjarvegginn en úrgang-
inn verður að brenna annars stað-
ar þar sem aðstæður eru betri en
í Örfirisey. Staðsetning fiskimjöls-
verksmiðja við íbúðarbyggð í sjáv-
arplássum víða um land er vanda-
mál sem þarf að taka á innan tíð-
ar. Því er þaö út í hött að fara að
búa til slíkt vandamál í höfuðborg-
inni.
Sæmundur Guðvinsson
„En varla lætur borgarstjórinn það
spyrjast út að hann taki þegjandi og
hljóðalaust við illþeQandi mengunar-
verksmiðju sem bæjarstjórinn 1 Hafn-
arfirði vill ekki halda í. “
fiskimjölsverksmiðjur útloki ekki
mengun heldur dragi úr henni.
Mengunarvarnabúnaður fyrir
fiskimj ölsverksmiöj ur, sem komi í
veg fyrir lyktarmengun, sé ekki til.
Mengunarvamir við verksmiðjuna
í Hafnarfirði séu af fullkominni
gerð en samt berist verulegar
kvartanir vegna ólyktar frá verk-
smiðjunni.
Lyktarefni frá fiskimjölsverk-
smiðjum eru ekki talin skaðleg
heflbrigðu fólki en þau geta valdið
lungna- og ofnæmissjúkhngum
miklum óþægindum, að því er fram
kemur í greinargerðum Hollustu-
verndar. Þar segir ennfremur að
ey eru austlæg átt og norðlæg átt.
í austlægri átt beinist útblásturinn
út á sjó en gæti beinst í átt að Sel-
tjarnarnesi. í norðlægri átt beinist
útblásturinn í átt að vesturborg-
inni.
Þá bendir Hollustuvernd á að í
næsta nágrenni fyrirhugaðrar
verksmiðju í Örfirisey sé megnið
af viðkvæmum og þróuðum mat-
vælaiðnaði borgarinnar þar sem er
fiskiðnaður. Tfi matvælaiðnaöar
séu gerðar vaxandi kröfur um heil-
næmis- og hollustuhætti og að
framleiðslufyrirtækin séu staðsett
í hefinæmu umhverfi. Telja verði
að fullvinnsla sjávarafurða eigi