Dagblaðið Vísir - DV - 14.10.1991, Síða 15

MÁNUDAGUR 14. OKTÓBER 1991.
15
Ósvvf in stjórn-
arandstaða
Þeir Steingrímur Hermannsson
og Ólafur Grímsson voru sem
kunnugt er allra stjórnarherra
ósvífnastir, á meðan þeir höfðu hér
völd árin 1988-1991. Þeir keyptu
fylgi Stefáns Valgeirssonar og
Borgaraflokksmanna og jusu
lánsfé úr opinberum sjóðum í fyrir-
tæki, sem aðeins gátu endurgoldið
í atkvæðum. Nú ætla þeir að reyn-
ast jafnósvífnir stjórnarandstæð-
ingar, og má hafa tvö nýleg mál til
marks um það. Því vek ég athygli
á þessu, að miklu varðar, að stjórn-
arandstaðan vinni af heilindum í
þeim þrengingum, sem fara nú
greiniiega í hönd. Geta skynsamari
og hófsamari menn stjórnarand-
stöðuflokkanna ekki tekið í taum-
ana?
Lýðræði sem minni-
hlutaræði
Fyrra málið snýr að starfsháttum
Alþingis. Á vorþingi 1991 leyfði
Sjálfstæðisflokkurinn Kvennalist-
anum að skipa annað sæti sitt af
tveimur í svonefndri forsætisnefnd
Alþingis. Þetta var gert til þess að
leggja áherslu á almennt fylgi þing-
manna við stjórnarskrárbreyting-
una, þegar Alþingi var sameinað í
eina málstofu. Settu sjálfstæðis-
menn skýran fyrirvara um, að
KjáUaiinn
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
lektor í stjórnmálafræði
þetta hefði ekkert fordæmisgildi. í
haust ákvað Sjálfstæðisflokkurinn
að taka þetta sæti sitt í forsætis-
nefndinni. Þá ætlaði allt um koll
að keyra: Stjómarandstæðingar
hrópuðu ofan af húsþökum um
ólýðræðisleg vinnubrögð stjórnar-
innar!
Hvað er lýðræöi, ef það er ekki,
að þingflokkar fái sæti í þingnefnd-
um i hlutfalli við þingstyrk sinn?
Lýðræði er að minnsta kosti ekki,
að minnihlutinn fái meirihluta í
nefndum. Átti sá helmingur kjós-
enda Sjálfstæðisflokksins, sem stóð
að baki öörum fulltrúa flokksins í
forsætisnefnd þingsins, að sætta
sig við það, að hann væri varanlega
sviptur rétti sínum til áhrifa? Lykt-
ir málsins urðu, að stjórnarand-
stæðingar neituðu að taka sæti í
forsætisnefndinni. Þeir neituðu
með öðrum orðum að stunda lýð-
ræðisleg vinnubrögð. Þessi fram-
koma lofar ekki góðu um framtíð-
ina.
„Miklu varöar, að stjórnarandstaðan
vinni af heilindum í þeim þrengingum,
sem fara nú greinilega í hönd.“
„Stjórnarandstæðingar hrópuðu ofan af húsþökum um ólýðræðisleg
vinnubrögð stjórnarinnar."
Léttari álögur og meiri
útgjöld í senn
Síðara málið snýr að nýlegu fjár-
lagafrumvarpi. Það er vissulega
spor í rétta átt, þar sem halli á ríkis-
sjóði minnkar samkvæmt því, þótt
ég sé í hópi þeirra, sem telji alls
ekki gengið nægilega langt í sparn-
aði. Hver eru viðbrögð stjórnar-
andstæðinga? Þeir kvarta nú í öðru
orðinu sárlega undan því, að fjár-
lagafrumvarpið feli í sér þyngri
álögur á þjóðina, en í hinu segja
þeir, að ekki sé veitt nægilegt fé til
ýmissa þjóðþrifamála. Þeir koma
nú á hverjum degi fram í sjón-
varpi, hljóðvarpi og blöðum og
mæla með meira fé í allar áttir.
Þessi málflutningur er auðvitað
ekki boðlegur. í honum er innri
mótsögn. Því meira fé sem veitt er
til ýmissa mála, því þyngri verða
álögur á þjóðina. Stjórnarandstæð-
ingar verða að velja og hafna und-
anbragðalaust: Hvort vilja þeir
meiri útgjöld og með þeim þyngri
álögur eða minni útgjöld og með
þeim léttari álögur?
Fréttamenn mega nú ekki bregð-
ast hlutverki sínu. í hvert skipti
sem stjórnarandstæðingur kemur
fram og krefst aukinna útgjalda til
einhvers máls, verða þeir að spyrja
hann, hvaðan hann æth að taka
féð, hvort hann vilji þyngri álögur
á þjóðina eða lægri útgjöld til ann-
arra mála. Þeir eiga ekki að leyfa
honum að sleppa með undanbrögð
eins og þau, að taka megi féð af
ríka fólkinu, heldur spyrja þá
áfram, hvort reynslan af sósíalism-
anum sýni ekki, að sú leið sé ófær,
- hvort nokkur trúi þvi lengur, að
gera megi fátækt fólk ríkara með
því að gera ríkt fólk fátækara.
Fréttamenn mega hvorki ganga
erinda stjórnar né stjórnarand-
stöðu.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Áætlanir og af koma
Framkvæmdakostnáður fer oft
úr böndunum. Ósjaldan er lélegum
undirbúningi um að kenna. Þegar
húsnæði er lagfært tvöfaldast eða
þrefaldast kostnaður oft frá áætl-
unum. Áætlanir við tölvuvæðingu
hafa jafnvel verið enn slakari og
hundruð milljóna tapast þess
vegna. Ýmsir gera þó góðar áætlan-
ir. Kostnaður við vatnsvirkjanir
raskast til dæmis sjaldan þó að-
stæður á virkjunarstað séu ólíkar.
Gamansöm regla, pí-reglan, lýsir
nákæmni lélegra áætlana.
Hrakfallabálkur
Það er ekki nýtt að kostnaður við
framkvæmdir fari úr böndunum
hérlendis. Fyrir öld kostaði bygg-
ing Alþingishússins mun meira en
áformaö var. Viö Kröfluvirkjun
var kostað gríðarlega miklu fé til
framkvæmda en einungis fékkst
brot af þeirri orku sem afla átti.
Kostnaður við byggingu flugstööv-
ar*á Keflavíkurflugvelli fór langt
fram úr áætlunum. Fyrir fáum
árum fjölluðu flölmiðlar um kostn-
að við byggingu Seðlabankahúss-
ins. Breyfing á Listasafni íslands
kostaði meira en áætlað var. Fjöl-
miðlar fullyrða að kostnaður Sam-
bandsins við hús sitt á Kirkjusandi
sé miklu hærri en áætlanir gerðu
ráð fyrir og margir telja að kostn-
aðúr Sláturfélags Suðurlands við
fyrirhugaðar höfuðstöðvar í Laug-
arnesi hafi reynst þungur baggi.
Mörg veikari fyrirtæki hafa orðið
gjaldþrota vegna slæmra áætlana
við byggingarframkvæmdir.
Áætlanagerð er víða góð
Því er haldið fram að íslendingar
geti ekki gert áætlanir af viti. Þaö
er ekki rétt. Ýmsar stofnanir og
fyrirtæki hafa náð mjög góðum
árangri við gerð kostnaðar- og
framkvæmdaáætlana. Vegagerð
ríkisins framkvæmir verk undir
kostnaðaráætlunum og lýkur þeim
á undan áætlun. Mestu fram-
kvæmdir okkar eru líklega hinar
miklu vatnsvirkjanir. Kostnaður
-pí-reglan
KjaUarinn
Stefán Ingólfsson
verkfræðingur
við gerð þeirra fer sjaldan langt frá
upphaflegum áætlunum. Þó eru
aðstæður mjög breytilegar frá ein-
um virkjunarstað til annars og
mætti búast við að erfitt væri að
gera nákvæmar áætlanir. Undir-
búningur að virkjunarfram-
kvæmdum er hins vegar vandlega
unninn. Menn gefa sér góðan tíma,
aðstæður á virkjimarstað eru
rannsakaðar af nákvæmni og
vandað er til hönnunar og útboð-
slýsinga. Menn byggja á áralangri
reynslu sem fékkst við fyrri virkj-
unarframkvæmdir.
Slakur undirbúningur
Framkvæmdir sem mest hafa far-
ið úr böndunum kostnaðarlega
eiga það margar sameiginlegt að
undirbúningur var skammt á veg
kominn þegar framkvæmdir hóf-
ust. Menn unnu að hönnun og
breytingum eftir að framkvæmdir
voru hafnar og þarfir fyrir nýja
byggingarþætti komu sífellt í ljós.
Byggingar sem reistar eru eftir
samkeppni eða eftir áhugaverðri
hugmynd eru oft mjög dýrar. Þær
má ef til vill nefna verðlaunabygg-
ingar og eru hugmyndir frekar
valdar eftir úthti byggingarinnar
en byggingarkostnaði. Höfundar
hafa sjaldan nákvæmar hugmynd-
ir um hvernig útfæra á bygginguna
og prófa sig áfram eftir því sem
framkvæmdum miðar. Margar
þessara bygginga eru meöal þekkt-
ustu mannvirkja í heimi. Elsta
steinbygging í heimi, þrepapíra-
mídinn, sem Egyptinn Imhótep
reisti fyrir fimm árþúsundum, er
slíkt mannvirki. Einnig Sofííu-
kirkjan og frægar kirkjur miðalda.
Bygging eins þekktasta verðlauna-
húss síðari ára, Óperuhússins í
Sydney, kostaði oííjár. Hvað áætl-
anir og kostnað snertir eru Perlan
og ráðhúsið í Tjörninni í góöum
félagsskap þekktra bygginga.
Reynsluleysi
Kostnaðaráætlanir við lagfær-
ingar á eldra húsnæði fara undan-
tekningalítið úr skorðum. Algengt
er að kostnaður tvöfaldist og jafn-
vel þrefaldist frá upphaflegum
áætlunum. Kostnaður fer sjaldan
minna en 50% fram úr áætlun
reiknað á fóstu verðlagi. Margir
húseigendur hafa fundið fyrir
þessu því það á ekki síst við um
viðgerðir á steypuskemmdum. Við
endurbætur og endurbyggingu
eldra húsnæðis koma fyrir kostn-
aðarþættir sem eru ólíkir því sem
gerist í nýbyggingum. Verkstjórnin
er meiri, hönnun og skipulag einn-
ig, verkþættir vinnast hægar, nið-
urrif kostar talsvert og þess má
vænta að duldir skaðar komi í ljós.
Verktaki má reikna með að þurfa
stöðugt að endurskoða verkáætl-
anir. Segja má að breytingum á
gömlum húsum svipi að ýmsu leyti
til illa undirbúinna framkvæmda
við nýbyggingar. Byggingariðnað-
urinn er svo vanur nýbyggingum
að þekkingu skortir á áætlanagerð
við endurbætur og viðhald eldri
húsa.
Tölvuvæðing
Byggingariðnaðurinn er ekki
einn á báti með lélega áætlanagerð.
Kostnaðaráætlanir tölvukerfa hafa
lengi verið enn slakari en áður var
lýst. Undanfama áratugi hafa tap-
ast hundruð milljóna króna ef ekki
milljarðar vegna lélegrar forvinnu
og ófullnægjandi undirbúnings.
Menn höíðu það þó sér til afsökun-
ar að atvinnugreinin var ný og
ómótuð. Um árabil var stofnkostn-
aður tölvukerfa 3-4 sinnum hærri
en upphaflegar áætlanir gerðu ráð
fyrir. Þekkingu á kostnaðarhlið
upplýsingakerfa hefur hins vegar
fleygt fram síöustu ár. Nú er stofn-
kostnaður upplýsingakerfa, sem
gerð eru samkvæmt viðurkennd-
um aöferðum, innan þolanlegra
óvissumarka. Bestu hugbúnaðar-
framleiðendur standa ekki verr að
verki en fyrirtæki við verklegar
framkvæmdir og byggingarfyrir-
tæki.
Pí-reglan
Pí-reglan segir: Takið kostnað-
aráætlun hönnuða og margfaldið
með pí. Þannig fæst raunverulegur
kostnaöur við verkið. Pí er gríski
bókstafurinn sem táknar töluna
3,14. Vissulega er reglan að ein-
hverju leyti sett fram til gamans.
Þó leynist talsverð alvara að baki
því hún gildir svo sannarlega oft í
starfsgreinum þar sem áætlana-
gerð er ábótavant. Pí-reglan gildir
líklega enn um sjöttu hveija áætl-
un um kostnað við breytingar á
innréttingum eldra húsnæðis og
tíundu hverja áætlun á tölvukostn-
aði.
Stefán Ingólfsson
„Pí-reglan segir: Takið kostnaðaráætl-
un hönnuða og margfaldið með pí.
Þannig fæst raunverulegur kostnaður
við verkið.“