Dagblaðið Vísir - DV - 04.03.1992, Blaðsíða 15

MIÐVIKUDAGUR 4. MARS 1092.
15
Rannsóknastofn-
anir á íslandi
.. Jarðhitaskóli Sameinuðu þjóðanna, rekinn með erlendu fé í sam-
vinnu við Orkustofnun ... Allir nemendur eru erlendir sérfræðingar ... “
Öðru hverju gjósa upp umræður
um aUs konar sérstöðu Islands. Við
eigum sérstæð fískimið, áhuga-
verða náttúru, merkilegar bók-
menntir, vinsælan forseta og margt
annað. Settar hafa verið niður
nefndir til þess að spá um fram-
vindu mála á íslandi og hvemig
nýta megi sérstöðuna fólki til fram-
dráttar. Menn hafa m.a. minnst á
sérþekkingu sem flytja má út og
nota heima fyrir í tækniiðnaði og
þvílíku. Má minna á framleiðslu á
tölvutækjum handa fiskvinnslu og
tækni við virkjun jarðhita. Stund-
um hafa komið fram hugmyndir
um alþjóðlegar rannsóknastofnan-
ir á Islandi. Það er vert að gefa
þeim meiri gaum.
Hvaða gagn er að því að leyfa
alþjóðlegum rannsóknastofnunum
að starfa á íslandi? Svarið er marg-
þætt. Bent er á að umsvif stofnana
færi ríki og mörgum öðrum um-
talsverðar tekjur. Einnig fá ís-
lenskir vísindamenn, tæknifræð-
ingar og aðrir vinnu við stofnan-
irnar. En mikilvægast er að með
starfinu rækja íslendingar hluta
af þeim skyldum er þeir bera sem
sjálfstæð þjóð í samfélagi við marg-
ar aðrar í náttúru. Þar mynda ótal
kerfi eina heild. Á henni bera allir
jarðarbúar ábyrgð.
Ef við getum kennt öðrum þjóð-
um eitthvað eða gert þeim kleift að
afla sér þekkingar sem ella væri
erfitt að komast yfir, erum við að
sinna þessum skyldum. Um leið
verður þekkingin eftir. hér á landi
og getur langoftast orðið okkur
beinlínis til gagns. Lengi framan
af sinntum við alþjóðlegri vísinda-
starfsemi einna mest með þvi að
KjaUarinn
Ari Trausti Guðmundsson
jarðfræðingur
leyfa erlendum leiðöngrum að
stunda 'rannsóknir hér á landi.
Reynsla er þó orðin umtalsverð af
allt öðru fyrirkomulagi.
Dæmi um alþjóð-
legar stofnanir
Að slepptri tímabundinni starf-
semi erlendra vísindamanna við
Háskóla íslands eða innlendar vís-
inda- og rannsóknastofnanir er það
einkum ein stofnun sem líta má
til: Norræna eldfjallastöðin. Hún
hefur starfað hér í rúman áratug
og gefist vel. í grófum dráttum er
verksvið hennar hvers konar rann-
sóknir sem varða eldvirkni á ís-
landi og þar hafa menn endurbætt
tækni til þess að mæla landhalla-
breytingar. Stofnunin er rekin fyr-
ir norrænt fé, fastir starfsmenn eru
íslendingar en tiltekinn fjöldi
styrkþega dvelur um tíma frá
hverju Norðurlandanna og nýtur
þá þess að læra fræði sín við hinar
rómuðu íslensku aðstæður.
Önnur þekkt en ólík stofnun er
Jarðhitaskóli Sameinuðu þjóð-
anna, rekinn með erlendu fé í sam-
vinnu við Orkustofnun, íslenskan
forstöðumann hennar og íslenska
kennara. AUir nemendur eru er-
lendir sérfræðingar og nýta þeir
sér margvíslega sérþekkingu er hér
hefur safnast. Reynslan af starf-
semi skólans er góð.
Fleiri starfssvið
Stofnanirnar geta' bæði verið
fleiri og stærri. Alþjóðasamtök og
öflugar vísindastofnanir víða um
heima hafa vel efni á að starfrækja
stofnanir af ýmsu tæi hér á landi.
Sem dæmi um nokkrar þeirra má
nefna eftirfarandi hugmyndir:
Alþjóðleg jöklarannsóknastofn-
un. Á íslandi eru stórir hveljöklar
sem eru lítt þekktir utan heim-
skautasvæða. Hér er lil sérkenni-
legt samspU eldvirkni, jarðhita og
íss og hér eru mörg ferli er fylgja
jöklaskriði og jöklabúskap, auk
þess landmótun jökla, óvenju hröð.
Margir skriðjöklar á íslandi
hlaupa, sem kallað er, líkt og Skeið-
aráijökuU í fyrra.
Egill Jónsson alþingismaður hef-
ur meðal annarra beitt sér fyrir
umræðum um svona stofnun. Hér
starfa nokkrir jöklafræðingar og
hér er öflugasta áhugamannafélag
um jöklarannsóknir sem vitað er
um, raunar einstætt í sinni röð.
Alþjóðleg hafrannsóknastofnun.
Á íslandi er auðvelt að sinna sum-
um tegundum rannsókna á hafinu
og lífríki þess. Nægir að nefna
hvalarannsóknir, rannsóknir á
mengun hafs og samspih heitra og
kaldra hafstrauma, auk rannsókna
á hafís. íslendingar eiga mjög fram-
bærilega vísindamenn í hafrann-
sóknum hvers konar.
Alþjóðleg rannsóknastöð í ísald-
aijarðfræði og fornveðurfræði. ís-
lend gegnir lykUhlutverki í rann-
sóknum á orsökum jökulskeiða og
atburðarás þeirra, á hegðan jökla,
veðurfari og breytingum lífríkis
við sífelld skipti milli jökulskeiða
og hlýskeiða. Þetta rannsóknasvið
er mjög mikilvægt nú þegar menn
skynja yfirvofandi breytingar á
veðurfari. Mikið fé er lagt í rann-
sóknir á umræddu sviði um þessar
mundir.
Alþjóðleg veðurrannsóknastöð.
Aðstæður tU þess að athuga veður
í háloftum, breytingar á lofthjúpi
jarðar (t.d. á ósoni) og ýmsar öfgar
í veðri við pólskUin (t.d. mundun
mjög öflugra lægða) eru prýðilegar
hérlendis. Veðurstofan er gömul í
hettunni og hefur á að skipa margs
konar sérfræðingum.
Alþjóðleg stofnun er sinnir rann-
sóknum á rokgjörnum jarðvegi,
uppblæstri og landeyðingu. Marg-
ar þjóðir glíma við svipuð vanda-
mál og íslendingar í þessum efnum.
Hér er atburðarásin hröð og fjö!-
breytt form landeyðingar að finna.
SUk stofnun væri mikil lyftistöng,
sbr. orð Sveins Runólfssonar land-
græðslustjóra.
Eins og sjá má er af mörgu að
taka og helst þyrftu allar þessar
stofnanir að vera til og nokkrar í
viðbót.
Ari Trausti Guðmundsson
„Lengi framan af sinntum við alþjóð-
legri vísindastarfsemi einna mest með
því að leyfa erlendum leiðöngrum að
stunda rannsóknir hér á landi.“
„Allt fyrir ekkert“ eða
hvað sem það kostar
Nú er nýkomin út þriðja útgáfa
af samningi um evrópskt efnahags-
svæði, eftir að EB-dómstóllinn
hafnaði síðustu útgáfu af þessum
margumtalaða samningi, þar sem
hann þótti fara í bága við Rómar-
sáttmálann.
Ástæður þess að EB-dómstóllinn
hafnaði fyrri útgáfu EES-samn-
ingsins voru nokkrar. Hann gerði
athugasemd við að EES-dómstóll
skæri úr um, ef deilur kæmu upp
milli samningsaðila um túlkun
samningsins og fylgiskjala hans.
Hann gat ekki sætt sig við að sömu
dómarar ættu sæti í EB-dómstóln-
um og EES-dómstólnum, vegna
hugsanlegra hagsmunaárekstra. í
samningsdrögunum var gert ráö
fyrir að eftirlitsstofnun EFTA gæti
sektað EB-fyrirtæki fyrir athæfi
sem bryti samkeppnisreglur. Þar
taldi dómstóllinn að verið væri að
skerða lögsögn framkvæmda-
stjómar og dómstóls EB.
Loks taldi EB-dómstóllinn að
ekki væri unnt að tryggja réttar-
samræmi innan EES vegna þess að
markmið EES og EB væru ekki hin
sömu.
Gerum við athugasemdir?
íslensk stjórnvöld virðast ekki
gera neinar athugasemdir við
samningsdrögin, þó syo að því hafi
verið lýst yfir fyrir íslands hönd
að ekki væri unnt að sætta sig við
ýmis atriði sem um hefur verið
rætt í þessum samningaviðræðum.
Meðal þeirra er að fullveldisafsal
komi ekki til greina og útlendingar
fái ekki frekari aðgang að fiskimið-
um okkar en nú er.
Kjallariim
Ásta R. Jóhannesdóttir
varaþingmaður Framsóknar-
flokksins i Reykjavík
Guðmundur Alfreðsson þjóðrétt-
arfræðingur hefur lýst yfir því að
þau samningsdrög, sem EB-dóm-
stóllinn hafnaði, hafi falið í sér full-
veldisafsal og því ekki samræmst
íslensku stjórnarskránni. Samt
sem áður töldu íslensk stjórnvöld
ekki ástæðu til að gera neitt í mál-
inu. Enda heíði orðið að ijúfa þing
og efna til kosninga hefði það kom-
ið á daginn að samningurinn stæð-
ist ekki samkvæmt stjórnar-
skránni. Það er skiljanlegt að
stjórnarflokkarnir vilji ekki lenda
í þeirri aðstöðu, eins og útkoman í
skoðanakönnunum hefur verið
undanfarið.
Að áliti Guðmundar má ekki
breyta stjórnarskránni með venju-
legum lögum. Til þess er stjórnar-
skrárgjafinn einn bær. Stjómar-
skránni verður því ekki breytt með
gerð milliríkjasamnings og sam-
þykki Alþingis á honum.
Skýrari ákvæði um
fullveldisafsal?
í nýjasta samningnum er í sér-
stakri bókun enn skýrar kveðið á
um fullveldisafsal, þar sem EFTA-
ríkin faUast á að setja í lög sín
ákvæði, sem fela í sér að reglur
EES-samningsins séu æðri lands-
lögum viðkomandi ríkis, ef til
ágreinings kemur. Sé leitað eftir
úrskurði EB-dómstólsins vegna
deilumála verður niðurstaða hans
bindandi og endanleg.
Ef samningar takast ekki innan
EES-nefndarinnar og ekki er fallist
á að leita eftir úrskurði EB-dóm-
stólsins, getur samningsaðih gripið
„Og nú hafa íslensk stjórnvöld látið
plata sig til að veita EB-ríkjunum heim-
ild til að veiða 3000 tonn af karfa í ís-
lenskri fiskveiðilögsögu. Hvað eru
menn að hugsa?“
til gagnaðgeröa og fellt samninginn
úr gildi. í stað EES-dómstóls er
þannig komið flókið kerfi til lausn-
ar ágreiningsmála, þar sem Evr-
ópubandalagið hefur undirtökin á
flestum sviðum. Þá er spurningin
hvort slík lög, sem færa dómsvaldið
frá íslenskum dómstólum til Bruss-
el, standist samkvæmt íslensku
stjórnarskránni. - Spyr sá sem ekki
veit.
Og nú hafa íslensk stjórnvöld lát-
ið plata sig til að veita EB-ríkjunum
heimild til að veiða 3000 tonn af
karfa í íslenskri fiskveiðilögsögu.
Hvað eru menn að hugsa? Við
byggjum tilveru okkar hér á þessu
landi á fiski. Og það er ekki nóg
með að tryggður sé veiðiréttur á
3000 tonnum af karfa, heldur er nú
einnig fallist á að endurskoða áður
afmörkuð veiðisvæði, reynist veið-
arnar þar ekki hagkvæmar fyrir
EB, þ.e. ef ekki reynist unnt að rtá
þessum afla á veiðisvæðunum á
hagkvæman hátt.
Hvað sem það kostar
Nú fagna íslenskir ráðamenn
þeim samningum sem á að senda
til EB-dómstólsins til samþykktar.
Þeir hamast við að sannfæra þjóð-
ina um að þessir samningar séu
betri, - já, mun betri en þeir samn-
ingar sem fengu „allt fyrir ekk-
ert“-einkunnina í Lúxemborg. Sér-
staklega eru þeir ánægðir með
sjávarútvegsbókunina, sem var
látin mæta afgangi, og er nú fyrst
frágengin.
Sjávarútvegsmálin eru ekki hluti
af EES-samningnum, heldur sér-
stök bókun eöa viöauki, og getur
það skipt miklu máli síðar.
í umfjöllun um afnám tolla hefur
sú tilhneiging verið rík að halda
því fram að hagnaður sá sem niður-
felling tolla leiðir af sér komi okkur
að öllu leyti til góða. Við skulum
ekki láta það hvarfla að okkur að
sú sé raunin. EB-ríkin ætla án efa
að halda hluta af ágóðanum af
þeirri niðurfelhngu. Það væri
barnaskapur að halda öðru fram.
Á næstunni mun EB-dómstólhnn
líklega leggja blessun sína yfir
þennan samning. Annað er óUk-
legt, þar sem gengið hefur verið að
allflestum kröfum dómstólsins og
hann er undir miklum pólitískum
þrýstingi.
Ríkisstjórnin, með utanríkisráð-
herra í broddi fylkingar, virðist
ætla að koma okkur í EES, hvað
sem það kostar.
Ásta R. Jóhannesdóttir