Dagblaðið Vísir - DV - 20.03.1992, Blaðsíða 4

4
FÖSTUDAGUR 20. MARS 1992.
Fréttir_____________________________________________________________pv
Vitnaleiðslumar í Stokkhólmi vegna Miksons-málsins:
Vrtni bar að EðvaW hefði
hirt 28 kíló af gulli
- Eövald sagði þaö rangt - af29 vitnum báru fjórir vitni gegn Eövald Hinrikssyni
Þjóðskjalasafnið í Stokkhólmi hef-
ur nú gert opinberan vitnisburðinn
í yfirheyrslum yfir Eðvald Hinriks-
syni, Evald Mikson, sem fram fóru í
dómhúsi í Stokkhólmi 22. mars til 10.
aprO 1946. Eðvald fór sjálfur fram á
að haldnar yrðu yfirheyrslur í Stokk-
hólmi, þar sem hann var fangi, til
að binda enda á orðróminn um að
hann væri stríðsglæpamaður.
Eðvald hafði flúið frá Eistlandi
haustið 1944 til Sviþjóðar þar sem
hann var settur í flóttamannabúðir
og síðar í fangelsi. Sænsk yfirvöld
fyrirskipuðu í nóvember 1945 að Eð-
vald yrði vísað úr landi.
Samkvæmt útskrift úr embættis-
bókinni frá yfirheyrslunum vorið
1946 kvaöst Eðvald hafa starfað inn-
an eistnesku pólitísku lögreglunnar
í Reval þegar seinni heimsstyrjöldin
skall á. Starf hans fólst í að fylgjast
með starfsemi sem beindist gegn eist-
neska ríkinu. Þessu starfi gegndi
hann þar til bolsévíkar tóku landið
í júni 1940. Vinnufélagar hans voru
handteknir en honum tókst aö flýja
til Dorpat-héraðs. Þar var hann þar
til í júní 1941 er stríð braust út niiUi
Rússlands og Þýskalands og Rússar
komu upp eyðileggingarsveitum í
Eistlandi. Eðvald setti á laggirnar
sveit til höfuös eyðileggingarsveitun-
um. Hann gekk í eistneska herinn
en í september 1941 var honum skip-
að að koma aftur til starfa við pólít-
ísku lögregluna. Meðan hann var í
hernum var samvinna milli eist-
neskra og þýskra sveita gegn Rúss-
um.
Fjórir vitnuðu gegn Eðvald
í fyrmefndum yfirheyrslum í
Stokkhólmi komu fram tuttugu og
níu vitni. Áður höfðu þrír til fjórir
aðilar borið vitni við lögregluyfir-
heyrslu. Af þessum tuttugu og níu
aðilum báru fiórir vitni gegn Eðvaid,
samkvæmt upplýsingum starfs-
manns sænska þjóðskjalasafnsins.
Alvarlegustu ásakanimar á hend-
ur Eðvald bar bílstjórinn Varep fram.
Hann var yfirheyrður 29. mars 1946.
Samkvæmt útskrift úr embættisbók-
inni kveðst Varep hafa gengið í eist-
neska heimavamarliðið sumarið
1941. Hann starfaði í flutningadeild
þess og keyrði meðal annars deild
eistnesku öryggislögreglunnar. Var-
ep var bílstjóri hennar frá september
tÖ nóvember 1941.
Varep hitti Mikson í fyrsta sinn í
ágústbyrjun 1941 í Dorpat. Mikson
var þá yfirmaður heimavamarliðs-
ins í Vönnu. Varep keyrði Mikson til
að leita aö vopnum eyðileggingar-
sveitar Rússa. Um þetta leyti hafði
Varep ekki heyrt neitt slæmt um
Mikson. Varep ók Mikson þegar
hann handtók eistneska fiölskyldu
að nafni Ungermann, líklega meðeig-
anda að verslun gyðingsins og gull-
smiðsins Rubins, og stúlku af gyð-
ingaættum. Þetta var í lok september
eða byijun október, að þvi er Varep
heldur fram.
Sótti 28 kíló af gulli
í embættisbókinni segir: „Vitnið
minnist þess nú að við handtökuna
hafi Mikson fariö fram á að fá afhent-
an einhvem hlut. Þegar Ungermann
svaraði að hann hefði ekki slíkan
hlut útskýrði Mikson: „Þá verðið þér
að klæða yður og koma með í bæ-
inn“.“
Við yfirheyrslumar kveðst Mikson
ekki hafa verið viöstaddur handtöku
Ungermann-fiölskyldunnar. Það hafi
ekki verið fyrr en í nóvember, þegar
honum hafi verið falið að rannsaka
starfshætti Lepiks lögreglustjóra,
sem hann heyrði fyrst um þessa
handtöku. Mikson kveöst telja aö þaö
hafi verið Lepik sem fyrirskipaði
handtökuna.
Varep segir að á meðan Unger-
mann sat inni, eða í vikunni þar á
eftir, hafi Mikson komið með ungan
mann, sem Varep taldi vera fanga, í
bílskúr lögreglunnar. Varep ók þeim
að ákveðnu húsi. Mikson var með
skjalatösku og Varep telur að hún
hafi verið tóm, að dæma eftir útlit-
inu. Mikson og ungi maðurinn fóm
inn í húsið en Varep beiö fyrir utan.
Mikson og ungi maðurinn komu út
og grófu í moldargólf bílskúrs húss-
ins. „Vitnið hafði það á tilfinning-
unni að ungi maðurinn væri að grafa
eftir einhveiju en vitnið gat ekki
sjálft séð hvort eitthvað hafi verið
grafið upp. Því næst komu Mikson
og ungi maðurinn út. Þá var Mikson
með gylltan málmhlut í hendinni.
Vitnið taldi að um væri að ræða hlut
úr gulli. Svo stigu vitnið og Mikson
inn í bífinn. Mikson hafði meðferðis
skjalatöskuna sem virtist vera troð-
full. í bfinum talaði Mikson um að
hann hefði náð í 28 kíló af gulli. Hann
tók einnig fram hlutinn, sem var úr
gylltum málmi, og sýndi vitninu.
Mikson spurði hvort vitnið heföi séð
svona hlut. Vitnið neitaði því. Mik-
son sagði ekki beint að hluturinn
væri úr gulli en vitninu skildist að
um væri að ræða gullstöng. Vitnið
lyfti ekki sjálft tösku Miksons en tók
eftir, á því hvemig Mikson bar tösk-
una, að hún var þung.“ Seinna tjáði
Ungermann Varep að ungi maðurinn
hefði verið starfsmaður Rubins.
Við yfirheyrslumar segir Mikson
það rangt sem Varep greindi frá um
gullið. Hann bendir einnig á að varla
sé hægt aö koma fyrir 28 kílóum af
gulli í venjulegri skjalatösku.
Ofbeldisaðgerðir
Varep kveðsUeinnig hafa séð Mik-
son, þegar hann átti erindi með bréf
inn á skrifstofu hans, slá mann, sem
leit út fyrir að vera gyöingur, á háls-
inn eða hnakkann. Varep man það
ekki glögglega en telur að Mikson
hafi beitt gúmmíkylfu. „Samtímis
sem Mikson sló sagði hann: „Segið
mér hvar þér geymið það“.“ Vörður
fyrir utan sagði Varep að gyðingur-
inn væri Rubin.
Mikson kveðst aldrei hafa yfir-
heyrt Rubin. Hann getur þess að þeg-
ar Eistland var fijálst land hafi hann
vitað að Rubin var þekktur gullsmið-
ur í Reval. Fyrir seinni heimsstyij-
öldina heimsótti hann Rubin sem
fulltrúi knattspymufélags og bað um
framlag til félagsins sem hann og
fékk. Mikson segist ekki vita hvenær
Rubin var handtekinn en hefur heyrt
að Lepik hafi yfirheyrt Rubin. Mik-
son hafði sjálfur ekkert með hand-
tökuna að gera.
Varep segir að á meðan hann hafi
gegnt störfum hjá lögreglunni hafi
mikið verið talað um hve athafna-
samur Mikson var og hve oft hann
hafi handtekið fólk. Mikson á aö hafa
stillt upp fjölda kommúnista í röð og
skotið þriðja hvern mann.
Mikson greinir frá því að fyrsta
verkefni hans hjá lögreglunni hafi
verið að athuga skjöl rússnesku pól-
itísku lögreglunnar, m.a. í þeim til-
gangi aö kanna örlög brottfluttra
Eistlendinga. í því sambandi yfir-
heyrði hann ritara kommúnista-
flokksins, Sáre að nafni.
Mikson var með við þijár rassíur
gegn Rússum sem eftirlitsmaður.
Hann varð ekki var við að föngum
væri misþyrmt. Hann getur þess
jafnframt að eistneska lögreglan hafi
á þessum tíma ekki fengið neinar
sérstakar fyrirskipanir gegn gyðing-
um. Honum var hins vegar kunnugt
um aö þýska lögreglan vann gegn
þeim.
Handtekinn og yfirheyrður
Mikson var í póhtísku lögreglunni
þar til hann var handtekinn 25. nóv-
ember 1941. Þaö voru embættisinenn
í eistnesku lögreglunni sem hand-
tóku hann. Mikson vissi ekki hvers
vegna en skildist á tali manna síðar
að einhver hefði viljað víkja honum
til hliðar.
Við yfirheyrslurnar í Stokkhólmi
greindi vitnið Alexander Rikk, fyrr-
verandi lögreglumaður, frá þvi að
hann hefði verið látinn yfirheyra
Mikson eftir handtökuna og spyijast
fyrir um hluti sem Mikson átti að
hafa tekiö traustataki, meðal annars
útvarp. Lepik lögreglustjóri var ekki
ánægður með skýrsluna og strokaði
út og leiðrétti. Rikk kveðst ekki hafa
fengið að halda yfirheyrslunum
áfram. Hann segir að í vissum tilfell-
um hafi það veriö öruggt að þaö sem
strikað var út sýndi að umræddir
hlutir hefðu ekki komið í hendur
Miksons. Rikk var sjálfur handtek-
inn síðar en heldur því fram að Mik-
son hafi komið því til leiðar að hann
var látinn laus. Fleiri vitni greindu
frá aðgerðum Miksons við að fá fanga
látna lausa.
Vitniö Evald Voldemar Treude,
sem kveðst hafa verið neytt til að
vinna fyrir eistnesku pólitísku lög-
regluna, segir að eftir að Mikson var
handtekinn hafi það verið haft eftir
Lepik að skjóta ætti Mikson. Þegar
Mikson sat í fangelsi reyndi Lepik
að saka Mikson um allt mögulegt.
Jafnvel Þjóðveijar tóku þátt í her-
ferðinni gegn Mikson. Þekktir Eist-
lendingar tóku upp baráttuna fyrir
Mikson og í Dorpathéraði, þar sem
Mikson hafði verið fyrir stríð, skrif-
uðu fimm hundruð bændur á lista
til stuðnings Mikson. Áöur höfðu
þeir gefiö honum býli í þakklætis-
skyni fyrir framgöngu hans. „Þegar
Mikson starfaði síðar hjá þýska
vamarliðinu hitti vitnið hann og
vitnið veit að í því starfi vann Mikson
gegn pólitísku lögreglunni sem þá
var undir þýskri stjórn.“
Fram kom við yfirheyrslumar að
við húsleit á heimili Lepiks lögreglu-
stjóra í janúar 1942, sem gerð var
vegna kvartana Miksons, fundust
milljón rússneskar rúblur, gull og
silfur og mikið af fatnaði. Einnig
gull- og silfurúr. Vegna þessa var
Lepik handtekinn. Vitni kváðust
hafa heyrt að Varep bílstjóri, sem
sagður var maður Lepiks, hafi veriö
látinn hætta störfum vegna of-
drykkju.
í þjónustu þýska varnarliðs-
ins
Mikson var einn í klefa í eitt ár og
tvær vikur. Því næst tíu mánuði á
bókasafni fangelsisins. Hann var lát-
inn laus 20. september 1943. Á meðan
hann sat inni var eistneska pólitíska
lögreglan sett undir þýsku öryggis-
lögregluna. Mikson var hótað að
honum yrði stungið inn aftur ef hann
samþykkti ekki að koma til starfa
hjá lögreglunni. Þegar hann kom út
bað hann um frest og fékk þriggja
daga umhugsunartíma. Hann fór þá
og gekk í þjónustu upplýsingadeildar
þýska vamarliðsins. Átti hann að
skrá þau áhrif sem lög Þjóðverja
höfðu á þjóöina. Hann hafði ekkert
haft með gyðinga að gera, að því er
hann sagöi við yfirheyrslurnar.
Mikson var í þjónustu varnarliðs-
ins til 16. september 1944 en var á
meðan í sambandi við eistneska föð-
urlandsvini. Honum var skipað að
fara til Þýskalands en hann gekk þá
í eistneska herinn. Þjóðveijar vora á
förum um þetta leyti og var orðróm-
ur á kreiki um aö þeir tækju með sér
eistneskar hersveitir. Mikson flúði
þá til Svíþjóöar.
-IBS