Dagblaðið Vísir - DV - 12.10.1992, Qupperneq 15

MÁNUDAGUR 12. OKTÓBER 1992.
15
Áltálvonir og EES-draumsýn
íslenskur almenningur hefur aö
undanfömu fengiö miklar og mis-
jafnar áifréttir.
Fyrst kom keðja af fréttum um
að Áljón heföi enn á ný verið að
ræða við og skrifa undir einhvers
konar álsamning við Altantsálhóp-
inn sem segist vilja og samt ekki
vilja byggja álbræðslu á Keilisnesi.
í viðtali við DV14. f.m. sagði iðnað-
arráðherra að verið væri „að ljúka
öllum efnisatriðum í samningnum
er varða byggingu álvers nema því
sem tengist tímasetningum, upp-
hafi framkvæmda og framleiðslu".
Á meðal þess, sem áifurshmum
hefur verið lofað, er að selja raf-
magnið með miklu tapi sem við
skattborgaramir eigum að greiða.
Framan af starfstímabilinu á raf-
orkuverðið að vera 10,5 mills að lág-
marki en 14 milis að hámarki, þótt
vitað sé að það kosti okkur um 20
mills að framleiða það. Síðan á það
að miðast við álverð á heimsmark-
aði sem enginn veit hvað verður.
Samt eru forvígismenn Atlantsál-
hópsins, sem hafa haldið iðnaðar-
ráðherra uppi á snakki um bygg-
ingu álvers síðustu 2 árin, svart-
sýnir á að til framkvæmda komi á
næstu árum, enda hafi engin
ákvörðun um upphaf framkvæmda
verið tekin, að sögn Per Olaf Aron-
son, forsfjóra Gránges. Fjórar
ástæður eru einkum nefndar:
mikið framboð á áli m.a. vegna
komu Rússa inn á markaðinn,
minni eftirspum vegna efna-
hagssamdráttar,
þröngur fjármagnsmarkaður
vegna sóunar í Persaflóastríði o.fl.
sem gerir fjármögnun álvers á
Keihsnesi erfiða,
lágt heimsmarkaðsverð á áli sem
veldur taprekstri álbræðslna.
Þetta hafa allir þeir vitað um
langan tíma sem vita vildu. Samt
hefur iðnaðarráðherra látið ríkið
greiða tugi milljóna fyrir álsnakk
Kjallarirm
Dr. Hannes Jónsson
fv. sendiherra
sitt síðustu 2 árin án nokkurs raun-
verulegs árangurs.
Davíð og Kaiser
Við þessar aðstæður hygg ég að
enginn lái Davíð Oddssyni þótt
honum hafi blöskrað árangursleysi
iðnaðarráðherra og neyðst til að
taka í taumana með viðræðum sín-
um í London nýlega við forstjóra
Kaiser Aluminium. Davíð gerði tví-
mælalaust rétt í því að færa út og
víkka þannig álviðræðumar. Með
því fæst vafalítið fram raunhæfara
mat á stóriðjumöguleikum okkar
heldur en að að einangra viðræð-
urnar við Atlantsálhópinn hvort
sem úr framkvæmdum Kaiser
verður eða ekki. Fjórir framan-
greindir efnahagserfiðleikar áliðn-
aðarins hljóta þó að gilda um Kais-
er ekki síöur en Atlantsálhópinn.
Munurinn er þó sá að álbræðslur
Kaiser em gamlar og brýnt að end-
umýja þær og búa nýjar verk-
smiðjur fullkomnustu tækni og
samkeppnishæfni.
Spumingin er þá þessi: Er þörf
Kaiser fyrir endumýjun svo brýn
að þeir séu fáanlegir til að greiða
kostnaðarverð, 20 mills, fyrir raf-
magn til ábræðslu hér á landi? Á
það þarf að láta reyna. Ekkert rétt-
lætir að við skattborgaramir greið-
um niður orkuverð fyrir erlenda
iðjuhölda.
ísal á sviðið
En í bakgrunni tveggja framan-
greindra álfrétta er svo sú þriðja,
hið flókna og margslungna rekstr-
armál ísal í Straumsvík og deila
þess við starfsfólk sitt.
Þrátt fyrir gjafverð okkar á raf-
orku til þess segist ísal hafa tapað
um 500 milljónum króna fyrri
helming ársins og muni tapa núllj-
arði á árinu öllu.
Vegna taprekstursins segist ísal
ekki geta gert kjarasamninga við
starfsfólk sitt samkvæmt tillögu
sáttasemjara, sem alhr aðrir at-
vinnurekendur hafa þó gert.
En er tapið eina skýringin? Eða
bókhaldskúnstir? Eða draumsýnin
um ísland í EES um næstu áramót?
EES-draumsýnin
Stöldmm aðeins við EES-draum-
sýnina eins og hún horfir við ísal.
Gerumst við aðilar að EES getur
ísal þegar um næstu áramót sagt
upp íslensku starfsfólki sínu og
fyllt störfin með ódým erlendu
vinnuafli, t.d. frá írlandi, Portúgal
eða Spáni. Til þess hefði það fulla
heimild samkvæmt 4., 28. og 31. gr.
EES-samningsins.
Að sjálfsögðu veit forstjóri ísals
þetta fullvel. Hann reiknar með því
að íslensk stjómvöld verði svo
glámskyggn að samþykkja EES-
aðild. Það skýrir að verulegu leyti
hortugheit hans við íslensk laun-
þegasamtök.
Ljóst er að ef við slysumst ekki
inn í EES gætu álversframkvæmd-
ir hér á landi haft í för með sér
ahmörg ný atvinnutækifæri, bæði
við byggingarframkvæmdir og
rekstur verksmiðju.
En slysumst við inn í EES tryggja
4., 28., 31., 34., 65. og bókun XVI
erlendum aðilum EES-svæðisins
sama rétt til verktöku, öflunar að-
fanga og vinnu á íslandi og okkur
íslendingum sjálfum.
Nýju atvinnutækifærin vegna
hugsanlegra álversframkvæmda
og reksturs álvers em því sýnd
veiði en ekki gefin gerumst við aðil-
ar að EES. Þá er engin trygging
fyrir því að við njótum þeirra frem-
ur en erlendir verktakar og útlent
verkafólk.
Ég hef lengi verið undrandi yfir
því hversu sofandi íslenskir verk-
takar og íslensk launþegahreyfing
hafa verið á verðinum gegn þessari
EES-ögrun við íslenskt atvinnulíf.
Hannes Jónsson
„A meðal þess sem álfurstunum hefur
verið lofað er að selja rafmagnið með
miklu tapi sem við skattborgararnir
eigum að greiða.“
Hættulegra að
vera barn á íslandi
en í nágrannalöndum
Á meðfylgjandi mynd má sjá að
dánartíðni bama vegna slysa hefur
lækkað á Norðurlöndum frá árinu
1971 en jafnframt er ljóst að fleiri
börn deyja hér á landi vegna slysa
og ennfremur meiðast fleiri og
deyja í mnferðarslysum en á öðnun
Norðurlöndum.
Hver er skýringin
á þessum mun?
Flest slysin verða í þéttbýh og
hlutfah íbúa er býr í þéttbýh er
svipað á íslandi og í nágrannalönd-
unum. Bifreiðafjöldi er mestur á
íslandi og vegir em verri en í ná-
grannalöndunum og gæti það haft
einhver áhrif á slysatíðnina. Erfitt
er að benda á eina skýringu en eft-
irfarandi atriði hafa trúlega áhrif á
slysatíðnina.
Á íslandi em fleiri „lyklaböm"
vegna óvenjulangs vinnutíma for-
eldra, stuttur skóladagur og færri
böm era í heilsdagsvistun á dag-
heimilum en í nágrannalöndunum,
(Mannvemd í velferðarþjóðfélagi.
Heilbrigðisskýrslur. Fylgirit 1988
nr. 2). Enn fremur virðast færri
skólar vera einsetnir hér á landi.
Fleiri atriði má nefna, s.s. að fram
að þessu hefur hjálmanotkun
bama við reiöhjólaakstur verið til
muna minni og síður lögð áhersla
á að aðskilja íbúðarbyggð frá akst-
ursbrautum en í nágrannalöndun-
um.
KjáUaiiim
Ólafur Ólafsson
landlæknir
Við sem erum fuhorðin höfum
trúlega of mikla tiltrú á hæfni og
viðbrögðum bama í umferð en rétt
er og teljum aö böm eigi oftar sök-
ina á slysum í umferð en bifreiða-
stjórar.
Athyglisverð rannsókn
Athyghsverð rannsókn var gerö
í Englandi fyrir nokkm á viðhorf-
um foreldra, kennara og lögreglu á
„ábyrgð" 9 ára bama og eldri varð-
andi umferðarslys.
Mun fleiri töldu að bráðlæti,
skortur á athygh og gætni bama í
umferðinni væri oftar orsök slysa
en ónóg aðgæsla bifreiðastjóra!
Lögreglumenn virtust þekkja böm
best og áht þeirra var meira í takt
við skoðanir bamasálfræðinga og
lækna (Accid Annal Prev. 1981:16,
241-64).
Ekki hefur farið fram athugun á
þessu atriði hér á landi en af hárri
tíðni bamaslysa í umferðinni má
ætla að við treystum bömum um
of í umferðinni.
Böm era í meiri hættu í umferð-
inni en fullorðnir og til þess hggja
eftirfarandi ástæður:
• Bömeigaerfiðarameðenfuh-
orðnir að meta hraða með tihiti tíl
fjarlægðar (óþroskað sjónsvið) að
„A Islandi eru fleiri „lyklabörn“ vegna
óvenjulangs vinnutíma foreldra, stutt-
ur skóladagur og færri börn eru í heils-
dagsvistun á dagheimilum en í ná-
grannalöndunum. “
Há tíðni barnaslysa í umferðinni bendir til þess að við treystum börnun-
um um of, segir m.a. i greininni
greina lóðrétta og lárétta fleti, jafn-
vel að greina hti rétt og mun á
hægri og vinstri í hraða umferðar-
innar.
• Þau velja oftar stystu leiðina
milh tveggja punkta.
• Þau era auk þess lægri í vexti
en fuhorðnir!
Aögerðir:
• Böm 6-10 ára, sem ferðast á
reiðhjóli, skulu nota þar th gerða
hlifðarhjálma. Foreldrar skulu
vera ábyrgir fyrir notkun bama á
hlíföarhjálmum. Slík ákvæði hafa
t.d. verið sett í lög í Ástrahu
(Breska læknablaðið 1991). Svíar
telja að íhuga megi að setja slíkt í
lög þegar 20-25% bama bera hlífð-
arhjálma. Á sumum stöðum hér á
landi hefur fræðslan borið árang-
ur, t.d. á Þórshöfn bera öh böm
hjálma eför að foreldrar sameinuð-
ust um að taka hjól af þeim bömum
er ekki bára hjálma. Hafa ber í
huga að árið 1989 slösuðust 173
böm og unglingar, þar af 40 á höfði,
við hjólreiðaakstur á Reykjavikur-
svæðinu einu saman. Niðurstöður
margra rannsókna sýna að draga
mætti úr alvarlegum meiðslum um
60-70% ef böm og unglingar not-
uðu hhfðarhjálma.
• Draga úr umferðarhraða við
íbúðargötur og á verslunarsvæð-
um, leyfa ekki hraðari akstur þar
en 30 km hraða. Ef barn verður
fyrir bifreið sem ekið er á 30 km
hraða deyr 1 barn af 20, en ef bif-
reiðinni er ekið á 65 km hraða deyja
þau öh (Breska læknablaðið, 19.
september 1992).
• Aðskilja sem mest íbúðar- og
skólasvæði frá umferðaræðum.
• Mun meira fé verður að veija
th fræðslu og fyrirbyggjandi að-
gerða, t.d. efla slysafræðslu á
hehsugæslustöðvum og ráða fólk
th þess (hj úkrunarfræðinga og sál-
fræðinga).
• Veija meira fé th bættrar
skráningar. Góð skráning er hvati
th fyrirbyggjandi aðgerða og gerir
okkur kleift að meta áhrif þeirra.
• EflasemmeststarfUmferðar-
ráðs og SVFÍ, sem hafa unnið ómet-
anlegt slysavamarstarf.
ólafur Ólafsson